گزارش| ویژگی‌ها و خطاهای سیاست قومی در تاجیکستان

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، "مرکز آسیای مرکزی برای گزارش های پژوهشی" در گزارشی به بررسی سیاست های قومی در جمهوری تاجیکستان پرداخته است. مسائل مربوط به اقلیت های قومی در تاجیکستان امروزه به ندرت مورد بحث قرار می گیرد. نخبگان و ساختارهای حکومتی اهمیتی برای پرداختن به این موضوع نمی بینند و احتمالا حتی آن را به عنوان یک موضوع و مساله به رسمیت نمی شناسند. اقلیت های قومی در تاجیکستان در وضعیت خودتنظیمی قرار دارند و برخی از گروه ها کاملا از دستورکار سیاسی جدا شده و این امر بر روند ادغام و یکپارچگی آن ها تاثیر منفی می گذارد.

آیا در تاجیکستان سیاست‌های قومی وجود دارد؟

طی سال های آخر قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی که سرآغاز بسیاری از فرآیندهای سیاسی در منطقه آسیای مرکزی شد، مسئله هویت در تاجیکستان آغاز شد. ظهور چنین برنامه ای را می توان با تصویب اولین قانون مربوط به زبان در سال 1989 که حتی در زمان وجود اتحاد جماهیر شوروی در تاجیکستان لازم الاجرا بود، نشان داد. این اولین عاملی بود که در شکل گیری هویت تاجیکستان تأثیر گذاشت. عامل دوم نیز جنگ داخلی طی سال های 1992 تا 1997 است. در این دوره نه تنها گروه های قومی مختلف، بلکه میان تاجیک ها در مناطق مختلف تاجیکستان خصومت و درگیری وجود داشت و قلمرو این کشور اساساً بین هواداران جناح های در حال جنگ تقسیم می شد.

پس از امضای توافق نامه های صلح در سال 1997، مقامات جدید وظیفه اصلی خود را متحد کردن مردم زیر یک پرچم و عدم اجازه ادامه به وقوع مجدد چنین درگیری ها دانستند.  بنابراین، روز امضای توافق نامه صلح در تاریخ 26 ژوئن 1997 به عنوان «روز وحدت» اعلام شد. این گام سپس رویکرد اساسی در مورد مسائل اقلیت های قومی در تاجیکستان را شکل داد: «همه ما در تاجیکستان زندگی می کنیم و این بدان معنی است که ما یک ملت هستیم».

مقامات تاجیکستان پس از جنگ داخلی، جمعیت این کشور را به عنوان یک قشر با خصوصیات مشترک در نظر می گیرند. بنابراین، گفتگو در مورد هرگونه تفاوت بین گروه های قومی در بالاترین سطح، نوعی رفتار بد محسوب می شود، زیرا از دید مقامات چنین سخنانی در دراز مدت می تواند منجر به شغله ور شدن درگیری های داخلی شود.

با این وجود، صحیح نیست که بگوییم دولت نگاه خود را به طور کامل به مسائل اقلیت های قومی بسته است. قانون اساسی جمهوری تاجیکستان حقوق گروه های قومی را به رسمیت می شناسد، زبان روسی به عنوان زبان ارتباطات قومی شناخته می شود و منطقه بدخشان کوهستانی در شرق کشور که عمدتا توسط گروه قومی پامیر تشکیل شده است، خودمختاری قانونی دریافت کرد. علاوه بر این، مدارس به زبان های روسی و ازبکی هنوز در این کشور فعالیت می کنند. هم چنین تاجیکستان به کنوانسیون بین المللی رفع کلیه انواع تبعیض نژادی و کنوانسیون حقوق افراد در رابطه با اقلیت های ملی پیوسته است.

در واقع می توان گفت که در تاجیکستان سیاست قومی وجود دارد، اما به عنوان ترکیبی از ابتکارات فردی و نه به عنوان یک راهبرد واحد. هیچ استاندارد و اصول تأیید شده از وجود یک سیاست قومیتی در تاجیکستان وجود ندارد. بنابراین می توان از این پس توصیف کرد که این سیاست ماهیتی نمادین دارد. وحدت مردم تاجیکستان در درک سیاستمداران فعلی هنوز در تضاد با پذیرش این واقعیت است که نمایندگان بسیاری از ملل دیگر در این کشور زندگی می کنند. این ممکن است از یک طرف به عنوان راهی برای ایجاد و تقویت هویت تاجیکی در ذهن مردم این کشور و از طرف دیگر به عنوان نادیده گرفتن مشکلات مربوط به مسائل اقلیت های قومی به نظر برسد.

مشکلات سیاست قومی

همانطور که قبلاً اشاره شد، تاجیکستان در معاهدات اصلی بین المللی مربوط به رعایت حقوق اقلیت ها عضو است. با این حال، در قوانین داخلی وضعیت کاملاً ساده نیست.

در حال حاضر، قانون تعریفی از اقلیت قومی از دیدگاه سیاست گذاران در تاجیکستان ارائه نمی دهد. هم چنین هیچ دستورالعمل تشریفاتی تدوین شده ای برای حمایت از حقوق و آزادی های اعضای اقلیت های قومی وجود ندارد. برآورد وضعیت اقلیت های قومی در تاجیکستان در حال حاضر متفاوت است. علاوه بر این، چنین ارزیابی هایی مربوط به جنبه هایی است که با یکدیگر تضاد ندارند. به عنوان مثال، در مورد ازبک ها که بعد از خود تاجیک ها بزرگترین گروه قومی را نمایندگی می کنند، می توان گفت که آنها کاملاً در جامعه تاجیکستان ادغام شده اند. از دیدگاه عینی، این امر می تواند با نزدیک بودن فرهنگ و سنن تاجیک ها و ازبک ها و همچنین پایبندی به یک گرایش اسلامی (مذهب حنفی) توضیح داده شود.

از دیدگاهی دیگر، این امر از اهمیت عواملی مانند مشکلات تسلط به زبان فارسی تاجیکی و همچنین حضور کم شهروندان ازبکی زبان در ساختارهای دولتی از جمله پارلمان و دادگاه ها کم نمی کند. این مشکلات برای بسیاری از اقلیت های قومی در تاجیکستان رایج است. همچنین مشکل آگاهی از وضعیت قانونی توسط اقلیتهای قومی وجود دارد. در اوایل دهه 2000 میلادی، یک مطالعه جامع در تاجیکستان توسط دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل انجام شد. یکی از اهداف این پروژه شناسایی میزان اثربخشی دسترسی به دستگاه قضایی برای اقوام مختلف بود. در نتیجه معلوم شد که ناآشنایی با زبان فارسی تاجیکی، همراه با کمبود اطلاعات و آموزش به زبان مادری، اقلیت های قومی را در مقایسه با قومیت تاجیک در وضعیت نابرابر قرار می دهد (1). این می تواند منجر به عواقب نامطلوب و افزایش روندهای جداسازی گروه های خاص قومی شود.

پامیر

وضعیت ویژه ای در استان خودمختار بدخشان کوهستانی وجود دارد که عمدتا محل سکونت اقوام پامیر زبان است. پامیری یک گروه قومی ایرانی‌تبار است که اکثریت جمعیت ولایت خودمختار کوهستانی بدخشان واقع در جنوب غرب تاجیکستان را تشکیل می‌دهند. پامیری‌ها به زبان‌های پامیری از خانواده زبان‌های ایرانی شرقی صحبت می‌کنند و پیرو مذهب شیعه اسماعیلی‌ اند. پس از فروپاشی شوروی ملی‌گرایی پامیری اوج گرفت و با به قدرت رسیدن «حزب لعل بدخشان» در ولایت خودمختار کوهستان بدخشان در سال 1992 اعلام استقلال کرد. هرچند مدتی بعد این اعلامیه پس گرفته شد. جنگ داخلی تاجیکستان صحنه کشتار بسیاری از پامیری‌ها بود. در این جنگ پامیری‌ها عمدتاً پشتیبان اپوزیسیون متحد تاجیک بودند.

در حال حاضر وضعیت بدخشان آرام است با این حال در سال های اخیر حداقل از نظر دولت مرکزی پرتنش ترین نقطه درگیری در تاجیکستان بوده است. پامیری ها را می توان به عنوان یک اقلیت قومی در نظر گرفت که از زمان جنگ داخلی در معرض رنج بوده اند. در شناسنامه های تاجیکستان در ستون قومیت، همه پامیری ها بر خلاف سایر اقوام به عنوان تاجیک ها طبقه بندی می شوند.  براساس جمعیت، دولت هیچ قدمی در جهت حفظ زبان پامیری بر نمی دارد. در نتیجه، قومیت آنها به طور رسمی شناخته نمی شود و هیچ حمایتی فرهنگی نیز از آن ها وجود ندارد (2).

مشکل اصلی موضوع اقلیت های قومی در تاجیکستان ادغام و یکپارچگی آن ها است. این یکپارچکی ئر حوزه های آموزش، مشارکت سیاسی، اشتغال و سایر جنبه ها است. این جنبه ها در تاجیکستان مورد بحث و بررسی قرار می گیرند اما هر گونه تفاوت فرهنگی، زبانی یا قومی در پس زمینه قرار گرفته یا کلا نادیده انگاشته می شود در حالی که این کشور نیازمند احساس وحدت و مشارکت همه اقوام در زندگی عمومی و سیاسی است.

اقلیت های قومی در تاجیکستان در وضعیت نامشخصی قرار دارند. از سوی آن ها تاجیکستان را به عنوان میهن پذیرفته اند اما نمی دانند که از چه وضعیتی در این کشور برخوردار هستند.

1. https://www2.ohchr.org/english/issues/minorities/docs/WP1.doc
2. https://tbinternet.ohchr.org/Treaties/CERD/Shared%20Documents/TJK/INT_CERD_NGO_TJK_28052_E.pdf

انتهای پیام/