ثواب زیارت با معرفت امام رضا(ع)

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، امروز یکشنبه 23 تیر و 11 دی القعده مصادف با سالروز ولادت با سعادت حضرت امام رضا (ع) است. به همین مناسبت گفتگویی را با احسان پوراسماعیل استادیار مؤسسه آموزش عالی آرمان رضوی و پژوهشگر قرآن و حدیث ترتیب دادیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

لطفاً در ابتدا درباره جایگاه و نقش زیارت ائمه معصومین (ع) آن هم در این برهه زمانی برایمان توضیح دهید.

یکی از سفارش‌های راهبردی امامان شیعه، برای بشر قرن بیست و یکم در خستگی دنیای ماشینی امروز «زیارت» است. پناه جستن به حرم های مطهر اهل بیت (علیهم السلام) از سویی سبب شستشوی روح و جان آدمی از پلیدی گناه و از دیگر سو، عاملی مهم و غیر قابل انکار برای ایجاد تمدن اسلامی است. امام رضا (علیه‌السلام) می‌فرماید: «هر یک از امامان معصوم بر گردن دوستان و شیعیان خود پیمان و عهدی دارند و وفای کامل به آن پیمان و ادای نیکوی آن عهد، زیارت مزارهای مطهر آنان است، پس هرکس از سر میل و رَغبت به زیارت و تصدیق آنچه آنان گرایش داشتند به زیارت بشتابد، روز قیامت اهل‌بیت (ع) شفیعان او خواهند بود».

به این ترتیب موضوع زیارت در سبک زندگی هر شیعه‌ای باید برنامه‌ریزی شود که در این میان تأثیر مثبت زیارت بر نوجوانان و جوانان به دلیل پاکی از زنگار دنیا، بسیار فراوان است، پس والدین نباید فرزندان خود را از فضای معنوی زیارت دور کنند؛ چراکه گاهی دیده می‌شود با هدف بهره‌گیری بیشتر خود در حرم‌های مطهر، اقداماتی نظیر سرگرم کردن فرزند با فضای مجازی یا دور کردن آنان از مضجع شریف امام و ... رخ می‌دهد در حالیکه حضور در حرم حضرات آل الله و تنفس در این فضای روحانی تأثیر فراوانی در رشد معنوی فرزندان ما خواهد داشت.

به نظر می‌رسد در یک نگاه کلی مردم اشتیاق بیشتری به زیارت امام حسین (علیه‌السلام) داشته باشند اما با بررسی روایات، زیارت حضرت رضا (علیه‌السلام) به عنوان أفضل زیارات اهل بیت (علیهم‌السلام) معرفی شده است، دلیل این موضوع چیست؟

یکی از الطاف خداوند بر ساکنان ایران زمین که امروز تنها پرچمدار فرهنگ اهل بیت (علیهم‌السلام) در جهان هستند، قرار گرفتن مرقد امام رضا (علیه‌السلام) در این سرزمین است.

در عصر امام جواد (علیه‌السلام) همین پرسش در ذهن شیعیان شکل گرفته بود؛ علی بن مهزیار از امام جواد (علیه‌السلام) دلیل برتری زیارت حضرت رضا (علیه‌السلام) را می‌پرسد و امام، اعتقاد صحیح و کامل زائران این درگاه را دلیل این برتری ترسیم می‌کند؛ حضرت می‌فرماید: «برتری زیارت پدرم از زیارت امام حسین (علیه‌السلام) از آن رو است که امام حسین (ع) را همه مردم زیارت می‌کنند، ولی پدرم را جز خواصّ از شیعیان زیارت نمی‌کنند». این روایت که در کتاب الکافی، ج4، ص584 و سایر جوامع حدیثی شیعه آمده است و در بررسی علامه محمد تقی مجلسی، 39 سند صحیح و 5 سند حسن  دارد. (لوامع صاحبقرانی، ج8، ص 548).

زیارتی اثرگذار است که زیربنای صحیحِ اعتقادی داشته باشد

این بیان، جلوه‌ای دیگر از حدیث مشهور حضرت رضا (علیه‌السلام) در نیشابور است که شرط «لا اله الا الله» را پذیرش ولایت خویش معرفی می‌کند و می‌فرماید: «بِشُرُوطِهَا وَ أَنَا مِنْ‏ شُرُوطِهَا». به این ترتیب زیارتی اثرگذار و کارآمد خواهد بود که از زیربنای صحیحِ اعتقادی برخوردار باشد. از این رو زیارت، عاملی برای راه پیدا کردن انسان سرگشته عصر غیبت در مسیر حقیقت است و زیارت‌نامه‌های مأثور، چشمه‌ای جوشان برای سیراب شدن انسان در کویر شبهات اعتقادی است.

تعبیر " خواص از شیعیان" در روایت امام جواد (علیه‌السلام) نشانه چیست؟

امام رضا (علیه‌السلام) در دوران حیات خود در شرایطی خاص به سر می‌برد که امر برای برخی شیعیان مشتبه شد و نتوانستند به تحلیل درستی از عملکرد حجت خدا در عصر خویش دست یابند؛ به عبارت دیگر، اقدامات فریبکارانه مأمون برخی از افرادی را که عنوان شیعه بر آنان اطلاق می‌شد دچار انحراف بینش کرد و این به خوبی از آنچه در میان سخنان مردم عصر حضرت رد و بدل می‌شد، مشخص است تا جایی که انتساب لقب «رضا» را از ابتکارات خلیفه وقت می دانستند در حالیکه علامه ‌مجلسی در جلاء العیون، ص 921 می‌نویسد: «نام شریف آن حضرت علی بود و کنیه آن حضرت، ابوالحسن و مشهورترین القاب آن حضرت، «رضا» است و صابر و فاضل و رضی و وفی و قرّة أعین المؤمنین و غیظ الملحدین نیز می‌گفتند. ابن بابویه به سند حسن از بزنطی روایت کرده که به خدمت حضرت امام محمّدتقی (علیه‌السّلام) عرض کردم: گروهی از مخالفان شما گمان می‌کنند که والد بزرگوار شما را مأمون ملقّب به رضا گردانید در وقتی که آن حضرت را برای ولایتعهدی خود اختیار کرد. حضرت فرمود: به خدا سوگند که دروغ می‌گویند بلکه حق تعالی او را «رضا» لقب داد. برای آنکه در آسمان پسندیده خدا بود و رسول خدا و ائمّه هدی در زمین از او خشنود بودند و او را برای امامت پسندیده‌اند.

گفتم: آیا همه پدران شما پسندیده خدا و رسول و ائمّه نبودند؟ حضرت فرمود: بلی. گفتم: به چه سبب او را در میان ایشان به این لقب گرامی مخصوص گردانیدند؟ فرمود: برای آنکه مخالفان و دشمنان او را پسندیدند و از او راضی بودند، چنانچه موافقان و دوستان از او خشنود بودند، اتّفاق دوست و دشمن بر خشنودی از او مخصوص آن حضرت بود، پس به این سبب او را به این اسم مخصوص ملقب گردانیدند»».

آنچنان که در روایت ملاحظه شد در عصر امام، این سخن از جانب مخالفان حضرت در جامعه مطرح شد ولی اینکه مأمون امام را به این صفت متصف کرده است به قدری در میان مردم شایع شد که متأسفانه امروز برخی نویسندگان این لقب را از اقدامات مأمون بر می‌شمرند! نظیر این دست نگرش‌ها، حاکی از ضعف معرفتی جامعه است که اتفاقاً در زیارت امام رضا (علیه‌السلام) به پرهیز از آن اشاره شده است و غایت زیارت، «معرفت امام» معرفی شده است؛ بنابراین کسی که به دنبال تأثیر مطلوب زیارت در نهاد خویشتن است باید به «امام شناسی» در زندگی خود اهتمام داشته باشد.

همچنین تعبیر خواص، با توجه به جریان شناسایی عصر رضوی می‌تواند شامل شیعیانی بشود که از شهادت امام رضا (علیه‌السلام) توسط مأمون آگاه هستند و فریب جریان ولایتعهدی و ضرب سکه و سایر اقدامات دستگاه خلافت را نمی‌خورند، از این رو زیارت امام رضا (علیه‌السلام) بعد از شهادت وی، به نوعی اعتراض به جریان حاکم در عصر عباسی است که با عوام فریبی ـ حتی در دفن امام (علیه‌السلام) در نزدیک هارون ـ سعی در ایجاد فضای مه‌آلود در بینش شیعه دارد، از این رو حضور در مشهد حضرت نیز، حاکی از معرفت و هویت اعتقادی برخی از خواص جامعه نسبت به امام خویش است.

باید گفت فعالیّت فرقه‌های گوناگون مثل زیدیه، واقفیه، اسماعیلیه و... که متأسفانه در تقسیم‌بندی فرقه‌شناسان به اشتباه به عنوان شیعه مطرح می‌شود تا عصر امام رضا (علیه‌السلام) ادامه داشت، پس کسی که به زیارت امام رضا (علیه‌السلام) می‌آید به آن چنان معرفتی رسیده که تا امامت امام زمان (علیه‌السلام) را پذیرفته است؛ پس باز هم «امام شناسی» محوری‌ترین کلید زیارت ابالحسن الرضا (علیه‌السلام) است؛ این همه در حالی است که در صورت بازخوانی زندگی امام رضا (علیه‌السلام) به احادیث و روایات مهمی در خصوص «معرفت امام» دست خواهیم یافت که بیانات حضرت در مرو یکی از آنان است.

در حقیقت شما براساس روایات بر این باورید، زیارت یک اقدام مهم در زندگی است و گام دوم، زیارت با معرفت است؟

بله، خواص شیعه کسانی هستند که به معرفت امام خویش رسیده‌اند و این نوع زیارت، اکسیری است که مس وجود انسان را طلا می‌کند و آنچنان که هدف حج تغییر انسان در مسیر بندگی است، زیارت با معرفت فضیلتش بسیار بیشتر از یک حج است؛ البته باید توجه داشته باشیم حج خانه خدا واجب شرعی است که هر انسان مکلفی در صورت دارا بودن تمام شرایط حداقل یکبار باید آن را انجام دهد.

ثواب زیارت با معرفت حضرت رضا (ع)

وقتی از امام صادق (علیه‌السلام) درباره زیارت با معرفت امام رضا (علیه‌السلام) قبل از تولد ایشان می‌پرسند، حضرت می‌فرماید: «اینکه بداند او، امام واجب الاطاعه است، غریب و شهید است و هر کس او را در حالیکه عارف به حقش باشد، زیارت کند، خداوند متعال اجر هفتاد شهید را که در رکاب پیامبر (صلی الله علیه وآله) شهید شده‌اند، به او عطا خواهد کرد».

زمانی انسان به معرفت امام رسیده است که او را «واجب الاطاعه» بداند و فقط و فقط قول، فعل و تقریر امام را در تمام شئون زندگی خود لحاظ بدارد؛ بنابراین در زیارت جامعه‌‌ی کبیره می‌خوانیم: «فَالرّاغِبُ عَنْکُمْ مارِقٌ وَ اللاّزِمُ لَکُم لاحِقٌ، وَ الْمُقَصِّرُ فى حَقِّکُمْ زاهِقٌ ...» یعنی روى گردانِ از شما، از دین خارج شده است، و همراه با شما، [به شما] پیوسته و مسامحه کننده در حقّ شما، نابود است.

تصور کنید اگر از ابتدای آفرینش، بشر در تمام تصمیم‌گیری‌های خود، قول رهبر الهی خویش را می‌پذیرفت چه جامعه مدرنی در سایه حکومت معصوم شکل می‌گرفت و همه افراد بشر طعم «زندگی» را به معنای واقعی می‌چشیدند و ما امیدواریم این تجربه در حکومت امام عصر (عج) هر چه سریعتر با ظهور ایشان محقق شود، آن چنان که امام رضا (علیه‌السلام) قبل از تولد جسمانی حضرت مهدی (علیه‌السلام) برای این اصلاح امر ظهور دعا می‌کند و از شیعیان می‌خواهد در قنوت نماز ظهر جمعه بخوانند: «اللَّهُمَّ أَصْلِحْ عَبْدَکَ وَ خَلِیفَتَکَ».

روایت شده که حضرت رضا (ع) به یکی از شیعیانشان فرمود: در قنوت نماز جمعه چه مى‌خوانید؟ او عرضه می‌دارد: آنچه مردم مى‌خوانند، امام فرمودد: همانند آنان نخوان، بلکه بخوان: «اللَّهُمَّ أَصْلِحْ عَبْدَکَ وَ خَلِیفَتَکَ بِمَا أَصْلَحْتَ بِهِ أَنْبِیَاءَکَ وَ رُسُلَکَ وَ حُفَّهُ بِمَلَائِکَتِکَ وَ أَیِّدْهُ بِرُوحِ الْقُدسِ مِنْ عِنْدِکَ وَ اسْلُکْهُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَداً یَحْفَظُونَهُ مِنْ کُلِّ سُوءٍ وَ أَبْدِلْهُ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِ أَمْناً یَعْبُدُکَ لَا یُشْرِکُ بِکَ شَیْئاً وَ لَا تَجْعَلْ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ عَلَى وَلِیِّکَ سُلْطَاناً وَ أْذَنْ لَهُ فِی جِهَادِ عَدُوِّکَ وَ عَدُوِّهِ وَ اجْعَلْنِی مِنْ أَنْصَارِهِ إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ»؛ خدایا! کار [ظهور و قیام پر شکوه] بنده وخلیفه‌ات را بدان وسیله که کار پیام آوران و فرستادگان گرانقدرت را بسامان آوردى، آنگونه که زیبنده است، بسامان آر، و او را با انبوه فرشتگان بى‌شمارت در برگیر، و به وسیله روح القدس از جانب خود نیرویش بخش، و از پیش رو و پشت سرش مراقبانى روان کن، تا أو را از هر رخداد بد و ناخوشایند نگاهبانی کنند، ونگرانی وهراسش را به امنیت و آرامش خاطر تبدیل کن، که او تنها تو را مى‌پرستد ونظیر و همتایی براى تو نخواهد گرفت، و به هیچ یک از پدیده‌ها و آفریدگانت ذره‌ای چیرگی واقتدار بزیان او قرار مده، واجازه پیکار برضد دشمنانت و دشمنانش را به او عنایت فرما، ومرا از یاران پاکباخته‌اش قرار ده، که تو بر انجام هرکارى توانایى.

انتهای پیام/