ستارگان مدفون در تخت فولاد| «ملا علی‌اکبر اژه‌ای» ستاره‌ای درخشان در تاریخ علمای شیعه
ملا علی اکبر اژه‌ای یکـی از مفاخـر بـزرگ شیعـه و ستاره‌ای درخشان در تاریخ علمای شیعه و یکی از وعاظ و حفاظ جلیل القدر و عظیم الشان بود.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، تخت فولاد مدفن بزرگان، علما و عرفای بسیاری است که نزد برخی از مردم هنوز به طور کامل شناخته شده نیستند، به سبب خدمات مذهبی، فرهنگی و اجتماعی و علمی فراوانی که این بزرگان به جامعه ارائه کرده‌اند خبرگزاری تسنیم در سلسله گزارش‌هایی به معرفی مشاهیر تخت فولاد می‌پردازد.
در این گزارش به معرفی ملا علی اکبر اژه‌ای می‌پردازیم.
عالم ربانی، فرزند ملا محمد باقر فرزند ملا شریفای اژیه‌ای (منسوب به اژیه واقع در رویدشت اصفهان)، فقیه، متکلم و فیلسوف قرن سیزدهم. او پس از دوره‌ای از آشوب و اغتشاش که درپی حمله افغانها و دوران فترت افشاریه و زندیه به ایران پدید آمده و حیات معنوی و سیاسی کشور را موقتاً دستخوش آشفتگی کرد در اصفهان می‌زیست، اما حوزه علمیه اصفهان توانسته بود در کمتر از نیم قرن پس از غائله افغان مجدداً پویائی علمی خود را بازیابد و ستاره‌ای درخشان که براستی در تاریخ علمای شیعه می‌درخشد پدید آورد. مقارن همین سال‌ها ملا هادی سبزواری (1212- 1289ق) از مشهد، برای درک محضر علمای بزرگ حکمت در اصفهان همچون ملا اسماعیل واحد العین اصفهانی و ملاعلی نوری برای آموختن علوم عقلی و حکمت اشراق به این شهر وارد شد و این نشان می‌دهد که در آن زمان اصفهان همچنان به عنوان دار العلم و مرکز عمده علوم گوناگون دینی و از جمله حکمت معروف بوده است.
خاندان و والدین
ملا علی اکبر اژه‌ای، فرزند مرحوم ملا محمدباقر اژه‌ای و نواده عالم عابد صالح، صاحب مقامات باهره، فقیه و استاد صناعت علم رجال و حدیث، مرحوم محمدشریف الدین بن شمس الدین محمد، مشهور به ملا شریفای اژیه‌ای اصفهانی است. آخوند مـلا شریفـای اژیـه‌ای، از اساتیـد علامـه مجلسـی و از شاگردان شیخ بهایی است.
آخوند ملاشریفا همچنین دختری به نام حمیده داشت، که دانشمند و دارای شخصیتی برجسته بود. در ریاض العلماء او بدین گونه وصف شده است: «حمیده، فاضل عالم عارف و آموزگار زنان عصر خود بوده و بصیرتی تام در علم رجال وکلامی پاک داشت و حواشی محققانه بر کتب حدیث مانند استبصار و غیره دارد، که دلالت بر نهایت فهم و دقت و اطلاع وی دارد و به ویژه در علم رجال».
صاحب ریاض می نویسد: «والد او از حواشی حمیده بسیار نقل می‌کرد و حواشی وی را تحسین می‌کرد، او نزد پدر خود شاگردی کرد و مورد توجه شایان وی قرار گرفت. او بعـد از فـوت پـدرش در سال 1087قمری از دنیا رفت».
اساتید و مشایخ
اگر عبارت صاحب روضات را مبنا قرار دهیم که می فرماید "تلمذ غالبا عند مشایخ سمیه المتعقب ذکره فی المعقول و المنقول علی کثیر من فقهائنا الفحول" باید گفت مرحوم ملا علی اکبر اژه‌ای نزد جمع کثیری از فقهای بزرگ و حکمای برجسته زمان خود که علامه ملا علی نوری نیز نزد آنها شاگردی کرده، تحصیل نموده، با این همه تفصیل مراتب تحصیل نزد این مشایخ در مراحل مختلف در این کتب مذکور نیست و این را نیز می‌توان از جمله نتایج ناشی از اغتشاش حاصل از حمله افغان دانست.
مرحوم آقا محمد بید آبادی، که از اجله حکمای متالهین و افاضل اهل سیر و سلوک و زهد و تقوا بوده و خود از شاگردان مرحوم ملا محمد اسماعیل خواجویی بود.
مرحوم میرزا ابوالقاسم مدرس، که یکی از چهره‌های درخشان و حکیمی بزرگوار و مدرسی شهره بود. وی در حکمت الهی و علوم شرعیه از فقه و حدیث و تفسیر شهرتی به سزا داشت و در مدرسه چهارباغ تدریس می‌کرد.
به گفته معلم حبیب آبادی یکی از شاگردان یا کسانی که از مرحوم اژه‌ای اجازه روایت داشت، عالم زاهد با ورع مرحوم حاج میرزا زین العابدین موسوی خوانساری است. فرزند وی عالم فاضل محقق متقی مرحوم آقا میرزا محمد باقر چهارسوقی خوانساری در رساله‌ای که در احوال آباء و اجداد خود تألیف نموده به این مطلب اشاره فرموده است.
ویژگی‌های اخلاقی، شخصی
ملا علی اکبر اژه‌ای به حـق یکـی از مفاخـر بـزرگ شیعـه و ستاره‌ای درخشان در تاریخ علمای شیعه بود. در اینجا نظر برخی از مشاهیر در باره او نقل می‌شود.
مـرحـوم مـحقـق خـوانساری در روضـات دربـاره شخصیت مرحوم ملا علی اکبر چنین می‌نویسند: «عالم فرزانه و عارف پرهیزکار و عنصر لطیف، مولانا علی اکبر بن محمد باقرالأیجی اصفهانی، فقیهی متکلم و واعظی متبحر و ظریف و بی نیاز است به جهت کمال شهرتش از زحمت وصف و تعریف، او یکی از وعاظ و حفاظ جلیل القدر و عظیم الشان بود.
دارای زبانی رسا و خوش بیان بود و یکی از عرفا و زهاد، و کم خوراک و راحت بود. زهد و عبادت وی بیش ازحدود زبانزد بود. او دارای ریاضات شاقه بود و قناعت را مراعات می نمود. در تمام مدت زندگی خود مداومت به نماز جماعت می‌کرد».
مرحوم میرزا محمد علی کشمیری در کتاب نجوم السماء فی تراجم العلما می‌نویسد: « ملا علی اکبر اژه‌ای در عهد سلطان فتحعلیشاه در بلده یزد منصب امامت جمعه و جماعت به او مفوض بود. وی فاضلی محدث و حکیمی با سلیقه بود. از تصانیف اوست «زبدة المعارف» در علم اصول، و آن کتابی است مبسوط که به دارالخلافة تهران طبع شده، و مرغوب اهل فضل و کمال است».
فاضل گرانقدر سید مهدی رجایی پس از ذکر این مطلب می‌افزاید به جز منبع یاد شده، جایی دیده نشده که ذکر شود ملا علی اکبر در زمان فتحعلیشاه در شهر یزد منصب امامت جمعه و جماعت داشته باشد، و الله العالم.
از جمله ویژگی‌های این عالم گرانقدر توجه و اهتمام به امور جامعه و اوضاع سیاسی کشور بوده است، چنانکه ملاحظه می‌کنیم پس از تجاوز روسیه به ایران در سال 1223قمری در زمان فتحعلی شاه که به قصد تصاحب و استیلا بر سرزمین‌های ایران انجام گرفت مرحوم آخوند ملا علی اکبر اژه‌ای اعلان جهاد می‌دهد و همگام با دیگر فقهای بزرگ کشور در حکم جهاد که صادر و بر ضرورت آگاهی و کاربرد فن آوری تسلیحات روز تأکید فرمود.
آثار و تألیفات
آثار و تألیفات مرحوم آخوند ملا علی اکبر اژه‌ای نمودار دیگری از زندگی عملی او است. اگر از حجم عظیم آثار فقهی او که دارای شکل متداول کتب فقهی است صرف نظر کنیم در سایر آثار او هدف تعلیم و هدایت به خوبی از آنها مشهود است.
آثار او در مقابله و رد شبهات مخالفان اسلام و وسوسه گران، از رد پادری نصرانی تا رد بر برخی از رسایل شیخ احمد احسایی و رساله او در رد حاجی میرزا محمد اخباری، آثاری بسیار گرانقدری است که در همه آنها اصول کلام شیعی و تفقه اجتهادی دنبال می‌شود. در اینجا مجموعه‌ای از این آثار که یا به اصل آنها دسترسی بود و یا در کتب تراجم مذکورند معرفی می‌شود.
زبدة المعارف، رساله احکام مواریث، رساله ترجمه الصلاه و اسرار الصلاة، رسالة التسلی، احکام الحدود، رساله عملیه، رساله در رد پادری نصرانی، رساله در رد بعض از رسایل شیخ احمد احسایی، در فلسفه و کلام؛ رساله در تفاصیل وقایع معراج، رساله در رؤوس مسائل عبادات، رساله درخصوص مسائل زکوات و اخماس، رساله در مسائل قضا و شهادات، رساله در تفصیل خلقت و اعضای طبیعی انسان و اخلاق حسنه و رذیله که متفرع برخلقت طبیعی است، رساله نماز شب، رساله در مسئله تیمم، تعلیقه بـر آیات الاحکام مقــدس اردبیـلی، شرح مفاتیح الاحکام فیض کاشانی، شرح قواعد الاحکام علامه حلی، شرح بر مجلد اول اسفار ملا صدرا، شرح بر کافی مرحوم کلینی، اجوبه مسائل فقهیه، ارشاد الواعظین و انجاح الطالبین، رساله در صید، رساله در معارف الهیه.
آرا و دیدگاه علمی
آثار مرحوم آخوند ملاعلی اکبر اژه‌ای حاکی از علاقه و اطلاع او از زمینه‌های مختلف علمی زمان خویش است که به دو زبان عربی و فارسی نگاشته شده است.
یکی از این زمینه‌ها تسلط و رسوخ ایشان در حکمت است که نه فقط در مباحث کلامی و در بحث با مخالفین و معاندین و دفاع از مبانی اسلام و تشیع مشاهده می‌شود، که حتی در اثنای یک بحث صرفاً فقهی نیز خود را نشان می‌دهد و نویسنده را به توضیحات فلسفی و مابعد الطبیعی سوق می‌دهد.
وفات و مدفن
به ظاهر در جایی تاریخ ولادت مرحوم ملا علی اکبر اژه‌ای ذکر نشده است، هرچند با مطالعه دقیق‌تر آثار خود آن مرحوم و یا دیگران شاید بتوان بدان راه یافت. اما تاریخ وفات وی بنا به گفته ارباب تراجم 21 شوال 1232 قمری است و مزار شریفش در تخت فولاد در تکیه خواجویی واقع است.
انتهای پیام/ ت
