روایت حجت‌الاسلام رهدار از نهیب آیت‌الله سیستانی درباره دروس حوزه قم

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم، حجت‌الاسلام احمد رهدار استاد دانشگاه و رئیس مؤسسه فتوح اندیشه در هفتمین قسمت از برنامه چهارسو، به نقد و بررسی جریانات داخلی حوزه علمیه و نسبت آنها با مسائل روز و ناگفته‌هایی از بودجه مراکز پژوهشی حوزه علمیه پرداخت.

حجت‌الاسلام رهدار در این برنامه در تعریف فقه گفت: فقه علم مدیریت رفتار مکلف است و بین علوم و معارف اسلامی تنها علم ناظر به رفتار مکلف است، البته با گسترده گرفتن دایره فقه تا جایی که اخلاق هم درون آن جا شود. فقه همه جا حرف برای گفتن دارد اما فقه موجود کاستی‌ها و نواقصی دارد اما باید بدانیم که بایسته فقه باید همه جا حرف برای گفتن داشته باشد. عناوین جدیدی مثل فقه حکومتی، فقه مضاف و فقه نظام، جزء عناوین مستحدث هستند که البته ریشه‌های آن در منابع وجود داشته است اما امروزه از ضرورت‌های روز به‌حساب می‌آیند. جوامع امروزی جوامع ارگانیک، پیچیده و کلان هستند که اداره آن مقتضی ظهور فقهی است به‌نام فقه نظام که بتواند نظامات کلان را درک کند. اگر ما در گذشته فقه حکومتی نداشتیم یکی از دلایلش این بود که حکومت نداشتیم و وقتی مسئله نباشد پاسخ هم نخواهد بود.

وی با ذکر مثالی در تشریح چیستی فقه نظام گفت: مثلاً در مسئله بانک، فقه موجود تک‌گزاره‌های بانک را تک تک بررسی می‌کند و به آن حکم حلال و حرام می‌دهد اما فقه نظام ادعا می‌کند که بانک چیزی بیش از این تک‌مسئله‌ها است و مسائلش باید به‌طور نظام‌مند و کلان و مرتبط با هم دیده شود و به‌علاوه آن باید همه مسائل آن با هم در رابطه با سایر نظام‌ها دیده و بررسی شود.

رئیس مؤسسه فتوح اندیشه در تبیین رابطه فقه نظام و علوم انسانی افزود: این که پرسیده شود آیا فقه نظام داعیه جانشینی علوم انسانی را دارد باید گفت اگر منظور از علوم انسانی همین علوم انسانی وارداتی از غرب هست بله، فقه به‌عنوان یک علم اسلامی قرار نیست با مبانی غربی که خروجی آن هم مقومات تمدن غرب است کنار بیاید اما علوم انسانی اسلامی را نه‌تنها استفاده می‌کند بلکه آن را تولید می‌کند. ما یک آزمایشگاه داریم، یک دانشگاه داریم، یک کارخانه داریم، یک بازار داریم و یک خانه، این چرخه عمل تمدنی ماست از دانش تا عمل؛ ما در این چند ساله بعد از انقلاب درون آزمایشگاهیم و هنوز وارد دانشگاه نشدیم، هیچ چیز دانشگاه موجود ربطی به ما یعنی ربطی به اسلام و انقلاب اسلامی ندارد، از مبنا و درس و غایت و روش و مبانی هیچ‌کدام ربطی ندارد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: ما درون آزمایشگاهیم یعنی هنوز داریم کتاب می‌نویسیم، فکر هم نکنید مسیر را کند آمده‌ایم. تمدن‌های دیگر را ببینید؛ این خیلی خوب است که پیشِ‌روی ما یک تمدن پایلوت و محقق‌شده به‌نام تمدن غرب وجود دارد، ساحت اندیشه و لایه آزمایشگاهی این تمدن برای قرن 13 و 14 است اما این مسائل تا کارخانه بشود و به عمل برسد 500 سال طول کشیده است؛ نمی‌خواهم بگویم ما پانصد سال زمان می‌خواهیم اما حدس می‌زنیم آن مسیر را زیر یک قرن برویم.

رهدار با بیان اینکه گاهی اوقات می‌گویند "چهل سال کار دست شما بوده است"، اما این حرف کاملاً بی‌ربط و غلط است، گفت: اصلاً این طور نبوده است که 40 سال دست ما باشد، دست چیزهایی است که برای ما نیست و بر ما تحمیل شده است، برخی چیزها در یک پروسه تاریخی بر ما تحمیل شده‌اند و خروجی این آورده‌ها دانشگاه شده است و این دانشگاه برای ما نیست؛ ما داریم به سؤالاتی پاسخ می‌دهیم که برای ما نیست البته این هم خودش یک گامی است در مسیری که می‌رویم.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) خاطرنشان کرد: این‌که سؤال شود آیا حوزه در مدیریت و معماری تخصص داشته است که بخواهد به فقه مدیریت و فقه معماری ورود کند، باید گفت بروید در حوزه معماری ببینید این بناهایی که نان آنها را در عرصه توریسم می‌خوریم کار چه‌کسی بوده است. در عرصه مدیریت هم مگر ما غیر از حوزه مدیریت داشته‌ایم؟ امام فرمود؛ "آیا فقیه از پادشاه بی‌سواد حجاز تخصصش کمتر است؟ از رضا میرپنج بی‌سواد تخصصش کمتر است؟"، در برابر فقیه کیست که او تخصص دارد و فقیه ندارد؟ آن کسی هم که مدیریت خوانده فرهنگ و سیاست و اقتصاد و غیره نخوانده و او هم تخصص جامع ندارد.

وی افزود: فقیه قرار است مدیر باشد و قرار نیست در همه زمینه‌ها متخصص باشد، مدیریت اسلامی در خود مبانی فقیه وجود دارد و انشعاب‌های تخصصی هم اگر هست از همان دین گرفته شده است.

رهدار در رابطه با مخالفان و موافقان فقه نظام گفت: فقه نظام مخالفان زیادی ندارد و مخالفان آن به‌شدت کم هستند حتی از روشنفکران کسی را سراغ ندارم که در مسئله فقه نظام مشکلی داشته باشد، اتفاقاً جریان روشنفکری و دانشگاهی به‌دلیل جنس چیزهایی که خوانده است می‌تواند ارتباط راحت‌تر و دقیق‌تری با آنچه فقیهان فقه نظام ادعا می‌کنند برقرار کند. اولین فردی که قبل از انقلاب از فقه نظامات سخن گفته است شهید صدر بوده است و امروز هم برخی شاگردان ایشان در قم ادامه‌دهنده این راه هستند.

رئیس مؤسسه فتوح اندیشه با اشاره به شایعه‌پراکنی‌ها علیه بودجه نهادهای حوزوی گفت: یک‌سری بداخلاقی‌های رسانه‌ای هم مد شده است، در یکی دو سال اخیر آمارهایی به‌عنوان بودجه‌هایی که به نهادهای حوزوی داده می‌شود منتشر شد اما بعداً گندش درآمد که دروغ است و مسئول مربوطه در حد وزیر آمد و رسماً عذرخواهی کرد اما این عذرخواهی را در هیچ کدام از رسانه‌ها منعکس نکردند.  منتشر می‌کنند که این رقم بودجه فلان مؤسسه است و بعد می‌گویند بودجه وزارت ارشاد فلان مقدار است و بداخلاقی رسانه‌ای‌اش این است که بودجه‌ای که برای آن مؤسسه در قم نوشته‌اند تنها بودجه فرهنگی نیست و تمام بودجه‌های عمرانی و حقوق پرسنل‌ها را در بر دارد اما در آن آماری که از فلان وزارت می‌گویند فقط به بودجه فرهنگی اشاره می‌کنند.

وی ادامه داد: یک وقتی با یکی از معاونین آقای نوبخت همسفر بودم و به ایشان آماری گفتم که تعجب کرد. من نفری را نام بردم و گفتم؛ "شما به یک فرد بودجه‌ای قرار داده‌اید که بودجه بیش از 100 مؤسسه فرهنگی قم است، خب، الآن هم بروید و دغدغه فرهنگی‌تان را از همان فرد مطالبه کنید". حسب آنچه آیت الله اعرافی در یک جلسه اعلام کردند چهار و نیم درصد پژوهش‌های کشور را حوزه‌ها انجام می‌دهند اما دو و نیم درصد بودجه پژوهشی کل کشور در اختیار حوزه‌ها قرار گرفته است. پژوهشگاه فقه نظام به‌علت فقدان بودجه در حال تعطیلی است، بروید ببینید چگونه پژوهشگاه را اداره می‌کنند. بنده خودم مؤسسه دارم، مؤسسه ما نزدیک به 180 نفر محقق و پرسنل و استاد دارد که ماهیانه حقوق می‌گیرند و کل بودجه مصرفی سال گذشته ما 600میلیون بوده است؛ وقتی تقسیم می‌کنیم تقریباً نفری 3 و نیم میلیون در سال می‌شود.

حجت الاسلام رهدار در تبیین میزان ارتباط‌گیری حوزه با مسائل تمدنی گفت: در خصوص مسئله تمدن باید گفت، نخستین متن‌های نظری مربوط به تمدن در دهه‌های گذشته در حوزه مکتوب شده است و رشته‌هایی در این باب در حوزه تأسیس شده و دانش‌پژوه می‌گیرد. آیا این مقدار کار که در حوزه تمدن در حوزه علمیه انجام شده است به همین مقدار در دانشگاه هم انجام شده است؟ پرداخت حوزه به مسائل روز شاید به‌اندازه کافی نباشد اما به‌اندازه قابل ملاحظه‌ای راجع به مستحدث‌ترین مسائل جامعه بحث می‌شود و درس رسمی دارد و کتاب‌هایی در حال تألیف دارد.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: این‌که چه‌مقدار از حوزه با مسائل تمدنی نسبت گرفته‌اند باید گفت که یک وقت حوزه را ساختار حوزه می‌بینید، یک وقت مراجع تقلید می‌بینید، یک وقت استوانه‌های اصلی حوزه یعنی مدرسین مطرح درس خارج می‌بینید، اگر اینها را بگویید باید بگوییم ظرفیت حداقلی است، البته به‌استثنای شخص آیت‌الله اعرافی ــ شما این را هم ببینید که در حوزه یک اتفاقی افتاده است که رئیسش ایشان شده است، ایشان هم به‌رغم همه فشارهایی که تحمل می‌کند، کار می‌کند و ورود ایشان در سمت ریاست حوزه خود فتح الفتوحی است ــ اما از این‌ها که بگذریم بدنه حوزه دغدغه‌مند هستند. این انقلابی که ما به‌درستی از آن دم می‌زنیم مولود حوزه است و حوزه جایگاه پدری و مادری برای این انقلاب دارد فلذا کلان حوزه نمی‌تواند با انقلاب بیگانه باشد اما خروجی این مادر در کام این فرزند حداقلی است.

حجت‌الاسلام رهدار در انتقاد به معنای اجتهاد گفت: به‌اعتقاد من حوزه اجتهاد را غلط معنا کرده است، حوزه باید اول در فضای حکومت می‌آمد بعد می‌دید که معنای اجتهاد را غلط معنا کرده است. معنای اجتهاد فعلی این است که ما با یک متد و روشی احکامی را از متون و منابع استنباط کنیم اما بنده می‌گویم اجتهاد فقط استنباط احکام از منابع نیست بلکه علاوه بر آن توانمندی استمرار و تحقق و عینیت بخشیدن به امر مستنبَط است. فقیه شایسته‌ترین فرد برای اجرای چیزی است که خودش استنباط کرده است و فقیه کسی است که استنباط احکام و اجرای احکام کند و آن فقیهی که نتواند اجرا کند فقیه نیست. حوزه استنباط می‌کند اما اجرا را به کسانی واگذار کرده که از ریشه و مبنا آن را سکولار می‌داند یعنی دانشگاه. مشکل دیگر ساختار اجرایی ماست که هیچ ورودی برای فقیه در نظر نگرفته است، اما مشکل دیگر هم وجود دارد و این است که گاهی ساختار هم باز است اما مدیر به هر علتی اجازه ورود فقیه و فقه را به وزارت و نهادش نمی‌دهد.

وی افزود: یک جاهایی هم وزرا بلدند و می‌دانند چگونه بر سر حوزه و نظام کلاه بگذارند، وزارت نفت ادعا کرده است که شورای عالی فقهی دارد اما وقتی رفتیم و بررسی کردیم دیدیم این شورای فقهی تنها یک نفر است آن هم یک طلبه پایه هفت.

رئیس مؤسسه فتوح اندیشه در رابطه با دوگانه‌سازی‌های قم ــ نجف گفت: وقتی مسئله دوگانه قم و نجف مطرح می‌شود آدم‌های فاضل به سطح بحث می‌خندند، قم و نجف دو حوزه متفاوت هستند اشکالی هم ندارد اما حوزه نجف در فقه اجتماعی ــ فقه حکومتی که پیشکش ــ تقریباً صد گام از حوزه قم عقب است، حوزه نجف در نجف است و حتی در بصره هم نیست، می‌دانید که در ایام مذهبی قم برای مناطق شیعه‌نشین نجف طلبه و مبلغ ارسال می‌کند، حوزه نجف تا به امروز حتی نهادی مانند سازمان تبلیغات ندارد.

حجت‌الاسلام رهدار تأکید کرد: مشخصاً آیت‌الله سیستانی به‌عنوان سمبل نجف وقتی می‌پرسد که "در قم چه درس می‌دهید؟" و می‌گویند "همین چیزهایی که در نجف تدریس می‌شود"، ایشان نهیب می‌زند که "در ایران انقلاب شده است پس کِی می‌خواهید فقه حکومتی و مسائل سیاسی و اجتماعی تدریس کنید؟!".

وی در رابطه با جریان سنتی حوزه افزود: آینده مرجعیت در نسل بعدی حوزه چیزی بینابین است البته با غلبه نسل سنتی. جریان سنتی امروز در قم هژمونیک است و بی عده و عُده نیست. پیش‌بینی من این است که این جریان به‌زودی نه از درون حوزه بلکه از درون اجتماع منکوب خواهد شد.

انتهای پیام/*