خودمان تحریم نفت را برای آمریکا آسان کردیم/چرا معادن در برابر تحریم کمتر صدمه دیدند؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی باشگاه خبرنگاران پویا، بازگشت ناگهانی تحریم ها صادرات نفت را به شدت کاهش داد. اصولا تحریم‌های نفتی به سه بخش تحریم‌ ساخت و تولید قطعات، تحریم فروش و تحریم دریافت پول نفت تقسیم می‌شود. یکی از دلایل موثر واقع شدن این تحریم‌ها را میتوان مدل سنتی فروش نفت کشور دانست. بدین صورت که نفت انحصارا توسط مدیریت امور بین الملل شرکت ملی نفت و در قالب محموله های بسیار بزرگ به مشتریان معینی فروخته می‌شود که رهگیری آن برای آمریکا بسیار ساده است.

یکی از راهکارهای اساسی برای بی اثر کردن تحریم‌های نفتی، فروش در بورس است زیرا زمینه‌ای فراهم می‌کند که نفت در قالب محموله‌های کوچک و متوسط توسط تجار بخش خصوصی به فروش برسد و ریسک تحریم پذیری را نسبت به روش سنتی به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. به طور کلی بورس انرژی و فروش نفت در شرایط ایده آل دو مزیت قابل ملاحظه دارد: 1. تداوم صادرات 2. جلوگیری از بلوکه شدن درآمد نفتی. این موضوعات را در میزگردی با حضور همایون دارابی کارشناس بازار سرمایه و محمدصادق کریمی کارشناس بورس انرژی بررسی کرده ایم.

* چگونه با دستان خودمان تحریم را برای آمریکا آسان کردیم؟

تسنیم: چرا تحریم نفتی ایران عین یک آب خوردن برای آمریکا موفقیت آمیز بود؟ آیا مسبب این قضیه سیاست های شرکت ملی نفت بوده است؟

دارابی: ما از ظرفیت‌های نفتی خود استفاده مطلوبی نکردیم و اکنون متاسفانه نفت ایران بازار متنوع و وسیعی در جهان ندارد. کشور ایران با اقتصاد بزرگی که دارد نباید تحریم کردنش کار آسانی باشد ولی ما به علت آنکه نخواستیم همسایه‌ها و کشورهای همجوار را در اقتصاد نفتی و فراورده‌ها دخیل کنیم به نوعی زمینه را فراهم کردیم با دستان خودمان به راحتی تحریم بشویم. بنابراین اگر 4 کشور در ایران منافع و سرمایه‌گذاری‌های مشترک نفتی داشتند آمریکا به راحتی نمی‌توانست نفت ایران را به این شکل تحریم کند. الان در شرایط جنگ اقتصادی تاکتیک‌های دانشکده افسری جواب نمی‌دهد بنابراین اکنون نمی‌توانیم بورس نفت ایده‌آل مثل بورس لندن را شکل بدهیم و چراکه نیازمند سپری شدن زمان است.

باید بپذیریم دولت تاجر نفت‌فروش نیست و شانیت این مطلب را ندارد. دولت باید تمرکزش بر کالاهای عمومی، امنیت و سیاست خارجی باشد. الان به پالایشگاه‌های داخلی فوب منهای 5 درصد نفت فروخته می‌شود. حالا وقتی شما به خارجی‌ها تخفیف‌های کلان می‌دهید داخلی‌ها چه تقصیری دارند که نباید تخفیف بگیرند. دولت بازیگر نمی‌تواند ناظر باشد همچنان که یک فوتبالیست نمی‌تواند همزمان داور هم باشد. اگر 20 شرکت خصوصی بزرگ نفتی داشتیم که کشورهای مختلف در آن سهامدار بودند و همچنین محموله‌های کوچک صادراتی نفتی اعم از فراورده و نفت خام را به شکل مویرگی صادارت داشتیم رصد و تحریم نفت برای آمریکا دشوار بود.

تجار نفتی در منطقه هستند اما بحث تحریمها باعث می‌شود در معاملات با ایران ریسک معاملاتی متحمل بشوند و آنچه ریسک را برای آنها جبران می‌کند کاهش قیمت است. وقتی یک گوشی آیفون ریجسترنشده را 9 میلیون بفروشید برای خریدار جذاب نیست اما اگر آن را 5 میلیون بفروشید برای او جذاب می‌شود. اما مسئله این است که باید بگذاریم در شرایط حال حاضر ریسک نفتی ایران به شکل خودکار قیمتش را تعیین کند . لازمه اش این است که پالایشگاه‌های بخش خصوصی و دولتی به شکل مستقل نقش ایفا کنند و نفت را بخرند پالایش کنند و خودشان به فروش برسانند. باید زمینه رشد تجار و بازیگران نفتی داخلی را فراهم کنیم و شرکت نفت باید مانند سایر کشورهای دنیا نظارت کند و نه اینکه بازیگر اصلی فروش نفت باشد. همه اینها نیازمند آن است که در قانون ملی شدن صنعت نفت تجدیدنظر صورت بگیرد چرا که این قانون قابل قبول نیست.

*مقایسه بین تحریم معادن و نفت؛ چگونه معادن کمتر آسیب پذیر شدند؟

 تسنیم: چرا قانون ملی شدن نفت دیگر کارایی ندارد؟ چگونه شد که معادن ما همانند نفت آسیب پذیری کمتری در برابر تحریم پیدا کردند؟

دارابی: ما یک بازیگر بزرگ در نفت دنیا هستیم و اگر نفت نتوانیم بفروش برسانیم تقصیر خودمان است که کم‌کاری کردیم. اگر کشورها در تعهدات مالی با پالایشگاه‌های خصوصی ما بدعهدی می‌کنند یا اینکه نمی‌توانیم 6 میلیون بشکه در روز نفت به فروش برسانیم همه اینها از بی تدبیری نفتی گذشته ماست. قطعا اگر می‌توانستیم 6 میلیون به جای 2 میلیون به فروش می رساندیم تحریم کار آسانی برای آمریکا نبود. اسم ملی گذاشتن در شرکت نفت اشتباه است چرا که اصلا ملی نیست بلکه دولتی است و اصل 44 مورد تاکید مقام معظم رهبری در آن رعایت نمی‌شود. یک سوال این است که چرا معادن سنگ آهن، روی و مس ایران مثل نفت به سادگی تحریم نشده‌اند؟

الان معادن ما ملی هستند ولی بخش خصوصی می‌تواند در آن به خوبی بازیگر اصلی باشد و نقش ایفا کند. بنابراین تحریمها هم کمترین اثر را برآن داشته اگر ما از 10 سال گذشته پالایشگاه‌ها را خصوصی می‌کردیم الان شاهد شکوفایی دوچندان آنها بودیم. به عنوان مثال سرمایه پالایشگاه تهران از اول انقلاب تا زمانی که در سالهای اخیر وارد بورس شد فقط 6 میلیارد بود ولی مردم در بورس از آن استقبال کردند و همین باعث شد که پالایشگاه رشد و توسعه چند برابری را تجربه کند. الان دو مشکل در اقتصادمان داریم اولی خصوصی نبودن و دومین شفاف نبودن. شما ملاحظه کنید الان قیمت‌گذاری گوشت در کجا و چه بازاری تعیین می‌شود متاسفانه هیچ شفافیت و بازار مشخصی برای آن نیست و همین باعث رشد قارچی دلال‌ها می‌شود.

*پاسخ به یک ادعای شرکت نفت

تسنیم: به نظر شما قیمت نفت ما با وجود ریسک تحریم چقدر است؟ شرکت ملی نفت ادعا دارد بورس نفت بازار و مشتریان قدیمی ما را از بین می برد؟

کریمی: بخواهیم یا نخواهیم کالای ریسکی مثل نفت ایران در شرایط حال حاضر با کاهش قیمت مواجه است ولی مسئله این است که این قیمت ریسکی تا چه حد باید پائین بیاید؟ بالاخره این نفت در یک نقطه خریدار دارد و در قیمتی بالاتر دیگر خریدار ندارد. باید بگذاریم این قیمت‌گذاری در بورس به شکل آزادانه تعیین شود و در رقابت بین خریداران نرخ نفت تحریمی ایران تعیین شود.

مسئله و ایراد بعدی که مخالفان بورس نفت مطرح می‌کنند از بین رفتن بازارهای سنتی و مشتریان قدیمی شرکت ملی نفت است بدین شکل که مثلا شرکت نفت به چین نفت 60 دلاری می‌فروخت و اکنون ممکن است در بورس یک خریدار، به چین نفت 50 دلاری به فروش برساند و این سبب می‌شود که چین تمایل خرید از شرکت ملی نفت را از دست بدهد و به نفت ارزان تر بورس روی بیاورد و باعث به خطر افتادن بازار ایران بشود.

 اما این حرف کارشناسی و صحیح نیست، چرا که کشوری مثل چین در حال حاضر سقف 400 هزار بشکه معافیت خود را از ایران خریداری می‌کند بنابر این در بورس نفت طبعا با رقابتی که بین خریداران به وجود می‌آید و برای اینکه برنده رقابت باشند قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کند تا به سرحد نهایی خود برسد. بنابراین امکان اینکه قیمت نفت در بورس پایین‌تر از نرخ فروش شرکت ملی نفت باشد کم است چون در بازار رقابتی قیمت ها عادلانه تعیین می شود در ضمن اینکه بورس امکان عبور از ریسک تحریم را فراهم می کند. حتی اگر هم کمتر از قیمت شرکت نفت بفروش برسد این در مدت کوتاهی رقم می‌خورد تا اینکه بورس نفت به سمت ایده ال و رقابتی بودن حرکت کند. در ضمن باید بگویم که قیمتی هم که در شرکت ملی نفت تعیین می‌شود نیز اصلا سازوکار مشخص و شفافی ندارد.

*عرضه نفت در بورس باید متداوم باشد؛ شانس ما در فرآورده ها است

تسنیم: در حال حاضر شما خصوصی سازی شرکتهای نفتی را پیشنهاد می دهید؟

دارابی: باید عرضه نفت در بورس به شکل متداوم ادامه پیدا کند و فرآورده‌های چهارگانه نفت سفید، گازوئیل، سوخت جت نیز در داخل بورس عرضه شود. باید به بخش خصوصی اجازه اکتشاف داده شود و به شکل آهسته آهسته بخشهای دولتی به آنها واگذار شود. همانگونه که با بخش معادن برخورد شد با نفت هم برخورد شود یعنی در عین ملی بودن بازیگران اصلی آن بخش خصوصی باشند. وقتی همه تخم‌مرغ‌هایمان را داخل یک سبد می‌گذاریم دشمن هم به راحتی می‌تواند آن نقطه را نشانه‌گیری کند.

قراردادهای ipc که می‌خواستیم به خارجی‌ها واگذار کنیم به خود مردم بفروشیم. الان دغدغه است که مردم چرا ارز و طلا می‌خرند خب اول باید سوال کرد که چه گزینه‌های برای سرمایه‌گذاری به مردم ارائه داده‌ایم نفت یکی از بهترین گزینه‌ها است. در بحث بازاریابی باید بگویم به علت اینکه تجار باسابقه و کارکشته نداشتیم خیلی بعید است که تاجران فعلی بتوانند مشتری برای نفت خود پیدا کنند چرا که غالب مشتریان مشتریان شرکت نفت است بنابر این بیشتر شانس ما در فروش فرآورده‌ها است و باید به زودی معامله‌های آبشن و آتی راه بیفتد. همچنین یک نکته وجود دارد و آن این است که ریسک تحریمها نباید فقط متوجه بخش خصوصی باشد بلکه به تناسب باید دولت این ریسک را متحمل شود در اقتصاد تحریمی نمی‌توان مالیات را سر موقع دریافت کرد.

*کم کاری شرکت نفت در معرفی بورس نفت به خارجی ها

تسنیم: آیا شرکت نفت تاکنون به خوبی بورس نفت را به خارجی ها معرفی کرده است؟

کریمی: بازار تجارت نفت خام در حدود هزار میلیارد دلار در سال است و باید برای آن تجار خبره نفتی داشته باشیم که نه تنها نفت خودمان بلکه برای سایر کشورها را نیز به فروش برسانیم ولی این شرایط ایده‌آل ماست که متاسفانه وجود ندارد. در برهه کنونی باید هدفمان این باشد که کاری کنیم که تجار خارجی بیایند و در بورس نفت ایران نفت بخرند و تمرکز و سرمایه‌گذاری ما باید در تجار خارجی باشد. تنها ریسک مهم یک خریداری بورس ریسک تغییر قیمت از لحظه بارگیری تا لحظه تحویل است که اولا این ریسک به نوعی در بازار نفت طبیعی است و ثانیا اینکه می‌توان به وسیله اوراق سلف این ریسک را پوشش داد.

هنوز فعالان بازار سرمایه های داخلی و خارجی با سازوکار دقیق عرضه آشنا نیستند. اطلاعیه انگلیسی عرضه را مدت کوتاهی است که شرکت نفت منتشر کرده است. الان یک اینفوگرافیک و راهنمای جامع برای مشتریان خارجی وجود ندارد در سایت شرکت نفت وجود ندارد. شرکت کنفرانس های بین المللی زیادی را برگزار می کند اما هنوز برای مسئله به این مهمی کنفرانسی نداشته تا خارجی ها را با بورس آشنا کند.

تسنیم: چگونه بورس نفت می تواند به حالت ایده آل خود دست پیدا کند؟

کریمی: نباید این را فراموش کنیم که بورس نفت یک قطعه از پازل دور زدن تحریم ها است که متاسفانه اکنون استحکام ندارد. سوآپ فرآورده و گاز و... منافع مشترک با کشورها ایجاد می کند که تحریم را برای آمریکا به مراتب سخت می کند. خیلی از پالایشگاه های ما به شکل صوری خصوصی هستند باید بگذاریم بخش خصوصی راهش را پیدا کند و خودشان بازاریابی و فروش انجام دهند.

سازوکار بورس نفت ما تازه‌کار است و زمان‌بر است که به شکل ایده‌آل خود برسد. دائما در عرضه‌های مختلف معایب کار رخ نشان می‌دهد بنابراین عرضه‌ها باید به شکل مداوم و هفتگی ادامه‌دار باشد حتی اگر سالها معامله‌ای هم صورت نگیرد باید این عرضه ادامه داشته باشد. مخالفان سختی در شرکت نفت هستند که در سال 93 هم به علت چند بار عرضه ناموفق جلوی آن را گرفتند. باید در ضوابط عرضه نیز تجدید نظر کرد مثلا تحویل در خشکی را نیز اضافه کرد همچنین بازار ثانویه اوراق آن را نیز راه‌اندازی کرد.

گفت و گو از محمدعلی قشقایی

انتهای پیام/