بررسی و شناخت ابعاد شخصیت عقیله بنی‌هاشم/ حضرت زینب(س) چگونه بحران کربلا را مدیریت کرد؟
در روایت‌های بسیاری تأکید شده که بسیاری از خصوصیات و کرامت‌هایی در وجود مبارک حضرت زینب سلام‌الله علیها وجود دارد که جدا از واقعه کربلا، آن حضرت را به عنوان الگوی کاملی برای زنان و مردان مؤمن معرفی می‌کند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، برای شخصیت فردی و اجتماعی حضرت زینب کبری سلام‌الله علیها نیاز است که مدت‌ها زوایای گوناگون زندگی آن بانوی بزرگوار را مورد بررسی قرار دهیم. نه اینکه شخصیت آن حضرت را بتوانیم جدا از واقعه کربلا مورد بررسی قرار دهیم، اما برخی فضایل و کمالات مختص به وجود ایشان دارد و گرچه در تداوم نهضتی است حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها که در حمایت از امام زمان خود و انقلاب علیه باطل پیش گرفتند، حضرت زینب سلام‌الله علیها نیز مانند مادر بزرگوار خود در واقعه کربلا همگام و همراه امام معصوم زمان خود حضرت داشته و پس از شهادت امام حسین علیه السلام، پیام قیام آن حضرت را به گوش همه جهانیان رساند.
خبرگزاری تسنیم برای شناخت بیشتر ابعاد شخصیتی حضرت زینب سلام‌الله علیها به آن‌گونه که ذات وجودی مبارک ایشان بوده، گفت‌وگویی با آیت‌الله ممدوحی، استاد حوزه علمیه و پژوهشگر دینی انجام داده است.
طبق گفته این کارشناس دینی، در بیان مقام علمی حضرت زینب سلام‌الله علیها می‌توان به نمونه‌های زیادی از سبک زندگی ایشان اشاره کرد. به عنوان مثال در تاریخ زندگی آن حضرت نوشته شده که در زمانی که حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در کوفه اقامت داشته‌اند، حضرت زینب سلام‌الله علیها برای زنان کوفه جلسات تفسیر قرآن را برگزار می‌کردند. در دورانی هم که امام زین‌العابدین علیه السلام بیمار بودند، مردم برای پاسخ گرفتن بابت سؤالات و ابهامات شرعی خود به حضرت زینب سلام‌الله علیها مراجعه می‌کردند. همه این‌ها نشان‌دهنده علم و فقه آن بانوی ارجمند است که نایبی برای امام زمان خود بوده‌اند.
حضرت زینب(س) الگوی زنان و مردان مؤمن است
در روایت‌های بسیاری تأکید شده که بسیاری از خصوصیات و کرامت‌هایی در وجود مبارک حضرت زینب سلام‌الله علیها وجود دارد که جدا از واقعه کربلا، آن حضرت را به عنوان الگوی کاملی برای زنان و مردان مؤمن معرفی می‌کند. این خصوصیات و کرامات چیست که ایشان را به این درجه از اسوه بودن برای عالمیان رسانده است؟
گاهی فردی را نسبت به محیط خانوادگی، اجتماعی و یا تعاملی که با اطراف دارد توصیف می‌کنیم. اما گاهی آثار باقی مانده از یک فرد، معرف اوست همان گونه یک نویسنده را در طول سال‌ها و قرن‌ها با اثر و کتاب او معرفی می‌کنیم. گاهی نیز فردی را با آثار پذیرش مسئولیت و نقش‌آفرینی در قوام اجتماع یاد می‌کنیم. اما گاهی شخصیتی را می‌یابیم که به اندازه‌ای دارای آثار مشهود و روشن است که قرن‌ها بعد، آن واقعه به عنوان بزرگ‌ترین واقعه تاریخی که تأثیر در سرنوشت انسان‌ها داشته، یاد می‌شود. گاهی فردی تلألؤ و درخششی در شخصیت دارد که انسان‌ها را کنجکاو می‌کند که او چه خصلتی داشته که توانست در آن حادثه عظیم این گونه نقش خود را ایفا کند؟
بیشتر بخوانید: سنگری: کربلا آموزگار عفاف و حجاب است/ زنان اهل بیت در سخت‌ترین شرایط حجاب خود را حفظ کردند
بدیهی است که این ایفای نقش حضرت زینب سلام‌الله علیها در واقعه کربلا، تنها در آن ایام محرم سال 61 هجری شکل نگرفته است. بنابراین باید به فضای خانوادگی و زندگی شخصی ایشان برگردیم تا به شناخت کامل‌تری برسیم.
همین طور است. برای این روش باید به بینش و نگرش حضرت زینب سلام‌الله علیها برسیم که نقش‌آفرینی او را درک کنیم. در میان القاب و صفات حضرت زینب سلام‌الله علیها، به صفاتی مانند زاهده، عاقله، عابده، مجاهد با نفس و عقیله بنی‌هاشم اشاره شده است.
انس حضرت زینب(س) با پنج‌تن آل عبا
در اینجا این پرسش مطرح می‌شود که چگونه چنین خصلت‌های اخلاقی از بانویی برمی‌آید که معصوم نبوده است. این در حالی است که اگر حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها به عنوان اسوه و الگوی مردم شناخته می‌شود، معصوم بوده است.
درست است که حضرت زینب سلام‌الله علیها معصوم نبوده اما باید دقت داشته باشیم که ایشان در محیط خانوادگی خود در میان افرادی متولد شده، رشد کرده و تربیت شده که همگی معصوم بوده‌اند. جایگاه ایشان در بدو تولد در دامان پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله بوده است. مادر بزرگوارشان که ایشان را رشد داده و تربیت کرده، همان سیده النساء العالمین است. پدرشان که ایشان را به عنوان زینب یعنی «زینت پدر» می‌خواند، حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام است و برادران ایشان امام حسن و امام حسین علیه السلام هستند که همگی دارای برترین و بهترین سجایای اخلاقی و معنوی هستند.
درواقع حداقل پنج‌تن آل عبا در کنار ایشان بوده و با ایشان مأنوس بوده‌اند. اینکه حضرت زینب سلام‌الله علیها حامی ولایت بوده و امام معصوم زمان خود را یاری کرده‌اند، نمونه‌ای و مثالی از الگوگیری ایشان از مادر بزرگوارشان است که جان خود را در دفاع از حریم امامت و ولایت فدا کرد. و یا زمانی که در مقابل دستگاه ظلم می‌ایستند و خطبه‌ای قراء و کامل را بیان می‌کنند، مثالی از الگوگیری ایشان از پدر بزرگوارشان امام علی علیه السلام است.
چرا عقیله بنی‌هاشم؟
یکی از ابعاد شخصیتی حضرت زینب سلام‌الله علیها، در علم ایشان نمود پیدا کرده است. در اینجا این پرسش مطرح است که چرا آن حضرت را «عقیله بنی‌هاشم» نامیده‌اند؟
در بیان مقام علمی حضرت زینب سلام‌الله علیها می‌توان به نمونه‌های زیادی از سبک زندگی ایشان اشاره کرد. به عنوان مثال در تاریخ زندگی آن حضرت نوشته شده که در زمانی که حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در کوفه اقامت داشته‌اند، حضرت زینب سلام‌الله علیها برای زنان کوفه جلسات تفسیر قرآن را برگزار می‌کردند. در دورانی هم که امام زین‌العابدین علیه السلام بیمار بودند، مردم برای پاسخ گرفتن بابت سؤالات و ابهامات شرعی خود به حضرت زینب سلام‌الله علیها مراجعه می‌کردند. همه این‌ها نشان‌دهنده علم و فقه آن بانوی ارجمند است که نایبی برای امام زمان خود بوده‌اند.
چرا این گونه موارد کمتر در تاریخ زندگی آن حضرت عنوان شده است؟
توجه داشته باشید که واقعه کربلا، حادثه‌ای بزرگ در تاریخ است که بسیاری از موارد و اتفاقات را تحت پوشش خود قرار داده است. حضرت زینب سلام‌الله علیها به عنوان بانوی صبر و درایت، حامی امام حسین علیه السلام و پرستار کربلا بیشتر در همان واقعه شناخته شده است. درواقع خصوصیات ایشان در همان واقعه عظیم جلوه‌گری بیشتری داشته، چون خود واقعه بسیار عظیم است که شخصیت‌های شکل‌دهنده خود را بهتر معرفی می‌کند. بر همین اساس است که لقب ام‌المصائب به حضرت زینب سلام‌الله علیها اطلاق شده و جزء صفات بارز و شناخته شده ایشان است، که آن هم به علت شدت سختی‌ها و مصائبی است که در کربلا و شام متحمل شدند.
البته تمام این نقش‌آفرینی‌ها در واقعه کربلا را می‌توان زیرمجموعه‌ای فضیلت‌ها و برتری‌های ایشان دانست که موجب شد این گونه مانند ستاره‌ای تابان در تاریخ اسلام بدرخشند و مسیر زندگی صحیح و بندگی خدا را به مردم نشان دهند.
در روایتی در جلد 45 کتاب بحارالانوار نوشته شده که امام سجاد علیه السلام خطاب به آن حضرت، به علم و فضیلت ایشان اشاره کرده و فرمودند: «یا عمة أنتِ بِحَمدِ اللّهِ عالِمَةٌ غَیرُ مُعَلَّمَةٍ و فَهِمَةٌ غَیرُ مُفهَّمَةٍ؛ ای عمه! تو بحمدالله عالمى هستى که نزد کسى تعلیم ندیدى و دانایى هستى که نزد کسى نیاموختى.» بنا بر این روایت، حضرت زینب سلام‌الله علیها صاحب علمی است که معلم خاص برای او تعیین نشده و فهمیده‌ای است که خود به این مقام رسیده است.
این مقام را که معمولاً برای معصومین عنوان می‌کنند که بدون داشتن معلم خاص، از علم الهی بهره‌مند هستند! آیا حضرت زینب سلام‌الله علیها در این مقام با معصومین علیهم السلام هم‌تراز است؟
درست است که تنها معصومین از علم الهی به این معنا برخوردار هستند اما طبق تعبیر امام سجاد علیه السلام، حضرت زینب سلام‌الله علیها نیز دارای چنین علم و درایت الهی است. در این راستا چهره‌های دیگری مانند حضرت ابوالفضل علیه السلام و حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله علیها هم هستند.
طبق توصیف امام سجاد علیه السلام، آن بانوی بزرگوار آن اندازه از معارف و دانش الهی سرشار است که گویی فیض مخصوصی از سوی خداوند متعال به ایشان شده که از آن آکنده شده و علم و فهم ایشان به غایت رسیده است.
مدیریت بحران در واقعه کربلا
چه عواملی موجب شده که شخصیت آن حضرت به این گونه بدرخشد؟
یکی از این عوامل، مأنوس بودن حضرت زینب سلام‌الله علیها با هفت معصوم علیهم السلام است. جالب این است که خود حضرت هم در زندگی آن معصومین علیهم السلام نقش داشته است. به عنوان مثال می‌توان به ماجراهای بعد از شهادت حضرت زهرا سلام‌الله علیها و نقش مهم حضرت زینب سلام‌الله علیها در آن برهه در زندگی خانوادگی اشاره کرد که به امور پدر و برادران خود رسیدگی می‌کردند.
گویا ام‌ابیها بودن در خانواده اهل بیت علیهم السلام جاری و ساری شده است. چنانکه بخشی از این معنا در سبک زندگی و سیره حضرت زینب سلام‌الله علیها تجلی پیدا می‌کند.
عامل دیگری در درخشش شخصیتی حضرت زینب سلام‌الله علیها به کارگیری علم است. چنانکه همه می‌دانند مدیریت بحران در کربلا توسط آن حضرت انجام شد.
مدیریت زمان و مکان توسط حضرت زینب سلام‌الله علیها
علاوه بر مدیریت بحران، گویی مدیریت زمان و مکان هم توسط حضرت زینب سلام‌الله علیها انجام شده است.
درست است. آگاهی به زمان حضرت زینب سلام‌الله علیها در هجرتی می‌توان مشاهده کرد که همراه با پدر بزرگوار خود، امام علی علیه السلام، در جریان حکومت آن حضرت در کوفه انجام شد. همچنین این آگاهی در حرکت با امام حسین علیه السلام نمایش داده می‌شود. مشخص است که وطن اصلی این خانواده مدینه بوده است. اما در زمان حکومت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام، آن حضرت وطن خود را ترک کرده و همراه پدر به کوفه هجرت می‌کند تا مبانی تفسیر قرآن و آموزه‌های الهی را به زنان آن سرزمین آموزش دهند و به این صورت نه‌تنها در آموزش سبک زندگی خانوادگی اسلامی وارد شدند، بلکه برنامه‌ای برای تربیت نسل‌ها داشته‌اند تا زنان را به عنوان مربیان فرزندان و نسل‌های آینده آماده کنند. مدیریت مکان را نیز در همین هجرت‌ها می‌توان مشاهده کرد که آن حضرت مهاجر الی الله است.
گاهی از روز رحلت حضرت زینب سلام‌الله علیها به شهادت آن حضرت تعبیر می‌شود. چرا؟
درست است. روز رحلت ایشان را شهادت آن حضرت می‌توان نامید. چنانکه خداوند متعال درباره از دنیا رفتن کسانی که در راه خدا هجرت می‌کنند، می‌فرماید: «وَ مَن یخْرُجْ مِن بَیتِهِ مُهَاجِرًا إِلَى اللّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ یدْرِکهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلى اللّهِ وَ کانَ اللّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا؛ و هر کس به‌عنوان مهاجرت به سوى خدا و پیامبر او، از خانه خود بیرون رود، سپس مرگش فرارسد، پاداش او بر خداست و خداوند، آمرزنده و مهربان است.» یکی از مواردی که زندگی انسان به شهادت ختم می‌شود آن است که برای خدا کار کند و تا آخرین لحظه در مسیر الهی قرار داشته باشد. هرچند که حضرت زینب سلام‌الله علیها به مرگ طبیعی از دنیا رفت اما مسیر زندگی آن حضرت در مسیر الهی قرار داشت.
با این تعبیر آیا می‌توان نتیجه گرفت که جلوه گری علم حضرت زینب سلام‌الله علیها تنها به حدیث‌گویی محدود نشد؟
درست است. علم عملی آن حضرت جلوه‌ای مهم از دانش الهی ایشان بوده در مدیریت مکان، مدیریت زمان و مدیریت بحران تجلی پیدا کرده است. هجرت به موقع، همراهی و همدلی با امامان زمان خود و مدیریت ایشان نمودهای علنی و قابل مشاهده از علمی است که از سوی خداوند متعال دریافت کرده است.
گفتگو از: مریم مرتضوی
انتهای پیام/
