نقش تربیتی شعر در سیره حضرت زهرا(س)
حضرت زهرا(س) از هنر شعر در جهت مسائل تربیتی بهره جست.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا ابزار هنر به عنوان مهم‌ترین ابزار انتقال فرهنگ به جوامع محسوب می‌شود. این ابزار آن زمان که در اختیار ارزش‌های تربیتی قرار گیرد، توانایی رشد و ارتقای فرهنگ جامعه به سوی بهترین سرنوشت‌ها را دارد، اما آنسان که در اختیار اهداف ناپسند قرار گیرد، توانایی تخریب فرهنگ و به دنبال آن اُفول ارزش‌های یک سرزمین را دارا خواهد بود.
در این بین شعر به عنوان شاخه‌ای از هنر از جایگاه ویژه‌ای برخودار است که ریشه در تاریخ چند هزار ساله بشریت دارد. تجربه نشان داده است که این هنر توانایی ایجاد زیرساخت‌های فرهنگی و اخلاقی را داراست. در طول تاریخ همواره ادبا، شعرا و نویسندگان متعهد، با اتکا به قدرت معجزه‌آسای شعر و بیان نقش سازنده و بسیار مؤثری در رشد و تربیت معنوی و اخلاقی جوامع و کسب موفقیت‌های ملی و حتی فراملی داشته‌اند و در این عرصه ممالک شرقی و بخصوص کشورهای اسلامی به عنوان پرچمداران فرهنگ و ادب، پیوسته گوی سبقت را از آن خود ساخته‌اند.
سرزمین ایران نیز از دیرباز مهد وجود شعرا و ادبای نامی و بزرگی بوده که نامشان آوازه جهانی داشته است، کسانی که در جست وجوی عرفان، اخلاق و معنویت، مسیر علم و ادب را برگزیدند؛ بزرگانی مانند فردوسی، سعدی، مولوی و حافظ به عنوان قدمای عرصه شعر و شاعری و افرادی مانند استاد شهریار، قیصر امین پور، سهراب سپهری و ده‌ها و بلکه صدها شاعر نامی و گمنام دیگر به عنوان شعرای معاصر، از جمله مفاخری هستند که در مجموعه آثارشان می‌توان ردپای توأمان علم و ادب و درعین حال، عطر ایمان و ارادت به خداوند متعال را به راحتی حس کرد و بی شک همین ویژگی است که سبب شده تا کلام آنان پس از سالها همچنان بوی تازگی و قدرت اثربخشی خود را حفظ کند؛ به عبارت دیگر اشعار این بزرگان چنان با معنویت و الوهیت و گاهاً با آیات قرآن درهم آمیخته که به یک دوره خاص تعلق نداشته و در طول تاریخ و در مسیر رشد و تعالی جامعه می‌تواند، همچنان چراغ راه انسان‌ها قرار گیرد؛ از این جهت شعر ماندگار، شعری است که از معارف الهی و اخلاقیات انسانی بجوشد.
اهمیت شعر در تاریخ اسلام نیز دیده می‌شود. از صدر اسلام به بعد مسئله شعر در قالب مرثیه‌خوانی، رجزخوانی و حماسه‌سرایی به وفور دیده می‌شود تا حدی که پیامبر گرامی اسلام(ص) برای روحیه‌بخشی به سپاه خویش برای نبرد دشمن، از شعرای برجسته برای شعرخوانی میان سپاهیان خویش بهره می‌گرفت. همچنین بر اساس اسناد تاریخی و روایی، پیامبر(ص) نیز در برخی جنگ‌ها در قالب شعر به رجزخوانی می‌پرداخت و از این طریق هماوردطلبی می‌کرد. به عنوان نمونه در زمانی که آتش جنگ حُنین بالا گرفت، حضرت فرمود: «اَنَا النَّبِی لاکذِبْ * اَنَا ابْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبْ؛ من پیامبری هستم که جای انکار ندارد * من پسر عبدالمطّلب هستم».
از این سو بود که دشمنان در روز عاشورا آنگاه که مقابل امام حسین(ع) قرار گرفتند، وقتی حضرت فرمود چرا می‌خواهید مرا بکشید؟! گفتند: به خاطر کینه‌ای که از پدرت در بدر و حنین داریم. در این هنگام امام حسین علیه‌السلام اینگونه بلند و پرصلابت را می‌خواند و می‌جنگید: کَفَرَ الْقَوْمُ وَ قِدْماً رَغِبُوا ** عَنْ ثَوَابِ اللَّهِ رَبِّ الثَّقَلَیْنِ / قَتَلُوا الْقَوْمُ عَلِیّاً وَ ابْنَهُ ** حَسَنَ الْخَیْرِ کَرِیمَ الْأَبَوَیْنِ (این قوم کافر شدند، و از سابق، از ثواب الهی، پروردگار جن و انس روی گردان شدند /
این قوم علی علیه‌السلام و فرزندش حسن علیه‌السلام را که پدر و مادرش بخشنده و کریم بودند کشتند). امام(ع) این رجز را تا 16 بیت و فراز دیگر ادامه دادند.
اما استفاده از شعر در دین مبین اسلام منحصردر رجزخوانی و حماسه‌سرایی نبود بلکه گاهی از سوی عترت(ع) در مسائل اجتماعی، سیاسی و تربیتی مورد استفاده قرار می‌گرفت. نقل است روزی گرسنه‌ای درب منزل امام علی(ع) را کوبید و تقاضای کمک کرد. امام علی(ع) در قالب شعری زیبا، نیازمندی آن گرسنۀ بینوا را به حضرت زهراء (علیهاالسلام) بازگو فرمود و تذکر داد، اگر امکان دارد، کمک مناسبی شود. حضرت زهرا در قالب شعر پاسخ داد:
(فسوف أعطیه و لا أبالی** و أوثر اللّه على عیالی ) (أمسوا جیاعا و هم أشبالی** أصغرهما یقتل فی القتال)، (فی کربلا یقتل باغتیال ** للقاتل الویل مع الوبال)، (تهوى به النار إلى سفال ** کبولة زادت على اکبالی).
1ـ به زودی به این گرسنه طعام خواهم بخشید و از گرسنگی خودم باکی ندارم. برای خدا در حسین او را بر فرزندان (گرسنه‌ام) مقدم می‌دارم. 2. فرزندانم دیشب را گرسنه به روز آوردند، فرزندانی که کوچک‌ترین آنان میدان جنگ کشته خواهد شد. 3ـ در کربلا فرزندم را با حیله و تزویر شهید میکنند وای بر قاتلان او که عذاب دردناک و پستی و خواری بر آنان باد. 4ـ آنها که با این جنایت به درجات پست آتش جهنم راه مییابند، هر لحظه بر سقوط و خواری آنها افزوده است.
حضرت زهراء علیهاالسلام آنگاه که کودکان خود را به بازی می‌گرفت، و به تربیت روحی و پرورش جسمی عزیزان خود می‌پرداخت، در قالب زیبای اشعار ادیبانه میفرمود:
أَشْبِهْ أَبَاکَ یَا حَسَنُ *** وَ اخْلَعْ عَنِ الْحَقِّ الرَّسَنَ
وَ اعْبُدْ إِلَهاً ذَا مِنَنٍ *** وَ لَا تُوَالِ ذَا الْإِحَنِ
حسن جان! مانند پدرت علی علیه‌السلام باش و ریسمان را از گردن حق بردار، و خداوند صاحب منت را عبادت کن و با افراد دشمن و کینه‌توز دوستی نکن.
و آنگاه که امام حسین علیه‌السلام را بر روی دست نوازش می‌کرد و میفرمود
أَنْتَ شَبِیهٌ بِأَبِی ** لَسْتَ شَبِیهاً بِعَلِی
حسین جان تو به پدرم رسول الله شباهت داری و به پدرت علی شبیه نیستی.
منابع:
* احمدرضا هدایتی، یادداشت نقش شعر در پیشرفت، روزنامه کیهان
* تفسیر فرات الکوفی، ص523
انتهای‌پیام/
