دستورات اسلامی برای دوست‌یابی دوران نوجوانی و دقت والدین درباره دوست فرزندشان
والدین با کمک به نوجوان خود در زمینه گزینش دوست می‌توانند به حس دوست‌یابی نوجوان و استقلال هویتی او کمک کنند. دین اسلام توجه به خصوصی به این موضوع دارد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا همه چیز تحت کنترل والدین است؛ از خوراک و پوشاک کودک گرفته تا همبازی و دوستانش. فرزندان تا زمانی که بچه هستند و کودکانه بازی می‌کنند، والدین می‌توانند مراقب و ناظر جزئی‌ترین کارهایشان باشند. اما به محض اینکه به دوران نوجوانی برسند و احساس استقلال و نیاز به روابط اجتماعی بیرون از خانه و خانواده در وجودشان شکل بگیرد دیگر کنترل کردن و مراقبت‌ها هم باید تغییر کند. دیگر پدر و مادر نمی‌توانند خودشان جای خالی دوستان را برای فرزند نوجوان خود پر کنند. حتی نمی‌توانند از فرزند نوجوان خود بخواهند که دوستانش را هر روز به خانه دعوت کند تا بتواند با او حرف بزند و بازی کند.
در چنین شرایطی است که پدر و مادر در انتخاب دوست خوب و قابل‌اعتماد به نوجوان خود کمک کنند و در عین حال در هر شرایطی حامی و مراقب او و روابط دوستانه‌اش باشند. جالب است که در دین ما حتی به جزئی‌ترین موارد در انتخاب دوست و دقت والدین در تربیت و حمایت از فرزند تأکید شده است و بر اساس روایت‌های اسلامی می‌توان نکات بسیار مهمی را در این زمینه به دست آورد.
خبرگزاری تسنیم در گفت‌وگویی که با دکتر طاهره محسنی، استاد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام و کارشناس دینی انجام داده، به بررسی موارد و مشکلات احتمالی در زمینه دوست‌یابی در دوران نوجوانی و لزوم توجه و حمایت خانواده‌ها در این مورد پرداخته است.
دوستی والدین با فرزند به معنای درک کردن است
* یکی از مسئولیت‌های اصلی والدین در دوران نوجوانی فرزندشان این است که دوست خوبی برای او باشند. در این صورت آیا والدین می‌توانند نیاز به دوستان را برای فرزند خود تأمین کنند؟
درست است که گفته شده پدر و مادرها سعی کنند با فرزندان خود دوست باشند. اما نباید تصور کنند که می‌توانند خودشان جای خالی دوستان هم سن را برای او پر کنند. چراکه دوست خوب که هم سن فرد باشد، نقش بسیار مهمی در رشد فضایل اخلاقی و شکل گرفتن شخصیت نوجوان دارد، چراکه طبق حدیثی که در کتاب غررالحکم نوشته شده، امام علی علیه‌السلام فرموده است: «دوست، نزدیک‌ترین خویشاوند است.»
به همین دلیل است که به پدر و مادرها توصیه می‌شود که از دوستی‌های سالم حمایت کنند و به فرزندشان در انتخاب دوست خوب کمک کنند. بنابراین دوستی والدین با فرزندان به این معنا است که سعی کنند نیازهای او را درک کنند که نمونه‌ای از نیازهای فرزند به خصوص در دوران نوجوانی، نیاز به دوست هم سن است.
جالب است که در کتاب بحارالانوار هم در این باره نوشته شده که امام صادق علیه‌السلام فرموده است: «خوشی زندگی کامل نمی‌گردد مگر با داشتن دوست همراه.» نوجوانان هم بسیاری از تفریحات و لذت‌های زندگی خود را در کنار دوستانشان تجربه می‌کنند و هر اندازه که دوست بهتری داشته باشند از لذت بیشتر و پایدارتری برخوردار خواهند شد. بر همین اساس است که تأکید می‌شود والدین در انتخاب دوست خوب برای فرزند خود دقت داشته باشند تا مبادا به سمت لذت‌های بی‌اساس، گناه‌آلود و نابودکننده متمایل شود.
بیشتر بخوانید: فرزندانمان چگونه با حجاب انس بگیرند؟
باریک‌بینی، ممنوع!
* گاهی اتفاق می‌افتد که فرزند ما با شخصی رابطه دوستانه برقرار می‌کند که او را از لحاظ فرهنگی یا سنی و یا به هر دلیل دیگری به عنوان دوست فرزندمان نمی‌پسندیم. در این مواقع والدین باید چگونه رفتار کنند و چه واکنشی در برابر انتخاب فرزند خود داشته باشند؟
والدین باید دقت داشته باشند که اگر فرزند نوجوانشان برنامه‌ها و نقشه‌هایش را با آن‌ها مطرح کرد، از تعهد او نسبت به دوستانش حمایت کنند و آن‌ها را کم‌ارزش‌تر از تعهدات خودشان نسبت به دیگران قلمداد نکنند و با این کار روحیه اعتماد به نفس و تعهد را در او تقویت کنند. همچنین اگر پدر و مادر با دوستی فرزند خود با شخص خاصی موافق نیستند، لازم است که دلیل مخالفت خودشان را به طور دقیق و واضح برای خود روشن کرده و با صراحت و البته در حین آرامش و به دور از عصبانیت و خشونت درباره آن با فرزند خود صحبت کنند.
امام صادق علیه‌السلام فرموده است: «باریک‌بینی و موشکافی مایه جدایی است و خرده‌گیری و انتقاد مایه دشمنی است.» پس اگر می‌خواهید فرزندتان با دوستانش رابطه مسالمت‌آمیزی داشته باشد در عین مراقبت از رابطه‌ها و دقت در رفتار و گفتار دوستانش، باریک‌بین نباشید.
در مورد دوست مورد بحث هم والدین باید به اطلاعات دست اول تکیه کنند نه به مطالبی که درباره او شنیده‌اند و سعی کنند تا در قضاوتشان ظاهر او را ملاک قرار ندهند، چون ظاهر فرد حتماً و به طور یقین نشان‌دهنده و منعکس‌کننده باطن او نیست. پس برای اینکه دلایلتان در مورد مخالفت با آن دوستی را به نوجوان نشان دهند باید مطالبی را بگویند که او بتواند درک کند و بفهمد.
حتی در این گفت‌وگو لازم است که نوجوان هم بتواند نقاط مثبت دوستش را مطرح کند. در عین حال لازم است که والدین با خانواده دوستان فرزند خود آشنا باشند و بدانند او از چه خانواده و با چه فرهنگ و ویژگی‌های اخلاقی است. پس ظاهر لزوماً منعکس‌کننده باطن افراد نیست، اما دوست خوب برای نوجوان کسی است که در دوستی ظاهر و باطنش برای او یکی باشد. همان طور که در کتاب بحار نوشته شده که امام صادق علیه‌السلام تأکید فرموده است که: «دوستی نشانه‌هایی دارد که هر کس همه یا برخی از آن‌ها را داشته باشد دوست است وگرنه او را اصلاً دوست خود به حساب نیاور: یکی از نشانه‌های دوستی این است که ظاهر و باطنش با تو یکی باشد.»
البته باید به این نکته هم توجه شود که وقتی فرزندتان با دوستان بد رفت و آمد می‌کند حواستان کاملاً به او باشد. مثلاً اگر تغییر رفتاری، نمرات پایین، رفتار خشن، حالت‌های غیرمعمول و... دارد بدانید که دوستان بد، تأثیر خود را روی او گذاشته‌اند و شما باید خرکاری که می‌توانید انجام دهید تا ارتباط او با آنان قطع شود.
حمایت در حین استقلال
* تا چه اندازه لازم است که والدین در زمینه دوست‌یابی نوجوانان، او را حمایت کنند و حس استقلال او را تأمین کنند؟
دوران نوجوانی، دوران علاقه به استقلال است. اما با این وجود نوجوان در تمام امور زندگی نیازمند حمایت خانواده است. نکته قابل توجه این است که گاهی لازم است حمایت‌ها به طور واضح و علنی باشد و گاهی هم برای حفظ استقلال نوجوان خوب است والدین به طور ضمنی و پنهانی از فرزند خود حمایت کنند. دامنه حمایت هم از داشتن دوست خوب تا دوست بد و ناباب گسترده است و به عبارت دیگر در همه شرایط لازم است که نوجوان تحت حمایت و پشتیبانی بزرگ‌ترهای خانواده خود باشد تا از آسیب‌های احتمالی در امان بماند.
* در این زمینه، چه مواقعی می‌توان از او حمایت کرد؟ درواقع می‌خواهیم شرایط میان حمایت و برخورد کردن را بدانیم.
اگر فرزند شما دارای دوست خوب و پسندیده‌ای است که می‌توانید به او اعتماد کنید و خیالتان راحت باشد که در ساعت‌های مدرسه و کلاس‌های فوق برنامه با نوجوان مؤدب و خوش‌رفتاری هم‌نشین است باید حمایت خود را از فرزندتان حفظ کنید و با خیال راحت و به طور نامحسوس از او در برابر آسیب‌های دوستی حمایت کنید.
اما گاهی اتفاق می‌افتد که نوجوان دوستی دارد که به مرور زمان او را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهد. بسیار مهم است که والدین در دورانی که فرزندشان مورد آزار دوستی قرار می‌گیرد، از او پشتیبانی و حمایت کنند. پس وقتی میانه فرزندتان با دوستش به هم می‌خورد یا رفتارشان با یکدیگر تغییر می‌کند، سعی کنید با او صحبت کنید.
*اما والدین معمولاً به هم خوردن روابط دوستانه فرزند خود را نادیده می‌گیرند و یا در این باره کم‌توجهی می‌کنند.
درست است. اما این رابطه به ظاهر ساده برای نوجوان اهمیت زیادی دارد و می‌تواند در روحیه او اثر منفی بگذارد. در عین حال اگر فرزندتان در دوست‌یابی و حفظ دوستی مشکل دارد، آن را جدی بگیرید. بدون اظهار نگرانی و انتقاد، با او در این باره صحبت کنید تا احساسش را بدانید. گاهی اوقات نوجوانی مورد آزار هم‌سن‌هایش قرار می‌گیرد و انزواطلب می‌شود و تنها بودن، این احساسات را بدتر می‌کند.
راهکاری ساده اما مهم: آشنایی با خانواده‌ها
* در چه شرایطی نیاز است که با خانواده دوستان فرزندمان آشنا شویم؟
یکی از راه‌های بسیار خوب برای اینکه بدانید فرزندتان با چه کسی دوست و هم‌نشین شده این است که با خانواده او آشنا شوید. این کار را می‌توان از راه‌های بسیاری انجام داد. به عنوان مثال در جلسات مدرسه می‌توان زمینه این آشنایی را فراهم کرد و یا می‌توان از آن‌ها برای مهمانی کوتاهی دعوت کرد.
البته امکان دارد که اگر نوجوان متوجه شود که پدر یا مادرش این کار را برای کنترل رفتار او و رابطه او با دوستانش انجام می‌دهند، دلگیر شده و به اصطلاح غرور نوجوانی‌اش خدشه‌دار شود. به همین دلیل بهترین راه ایجاد زمینه آشنایی به طور نامحسوس و در غالب دوستانه است. در چنین روشی هم نوجوان از ایجاد رابطه با خانواده دوستانش خوشحال می‌شود و هم خانواده‌ها می‌توانند در فضای صمیمی‌تری با روحیات و خلق و خوی دوستان فرزندشان آشنا شوند و از او مراقبت کنند.
راهنمایی برای دوست‌یابی
* طبق آموزه‌های اسلامی، چه مهارت‌هایی در زمینه دوست‌یابی وجود دارد که باید به فرزندمان آموزش بدهیم؟
پدر و مادرها به طور طبیعی نگران دوست‌یابی فرزند خود هستند و برایشان مهم است که هم‌نشین و دوست فرزندشان چگونه فکر می‌کند، چطور رفتار می‌کند و از چه خانواده‌ای است. در اسلام راهکار خوب و مهمی برای والدین و نوجوانان مطرح شده تا اگر می‌خواهید فرزندتان را در دوست‌یابی راهنمایی کنید و مهارت دوست‌یابی را به او آموزش بدهید، از این دستورات پیروی کنید و شرایط دوست خوب و بد از منظر اسلام را بدانید:
1- دوری از کارهای بد: آدم خوب در هر رده سنی هم که باشد از کارهای بد دوری می‌کند. چنین آدمی به طور طبیعی بر دوست خودش هم اثر می‌گذارد و سعی می‌کند دوستش را از بدی‌ها دور کند. پس چنین فردی شایسته دوستی است و اگر می‌خواهید دوست خوبی برای فرزندتان پیدا کنید باید در جست و جوی او باشید. همان طور که در کتاب غررالحکم نوشته شده که امام علی علیه‌السلام فرموده است: «هر که تو را دوست داشته باشد، تو را از زشتی‌ها نهی می‌کند.»
2- سود دینی: یکی دیگر از خصلت‌های دوست خوب این است که خودش آدم باایمانی است و درنتیجه بر ایمان دوستانش اثر مثبت می‌گذارد. پس خوب است والدین تلاش کنند برای فرزندان خود از خانواده‌های باایمان دوست پیدا کنند. در کتاب بحارالانوار هم نوشته شده که امام صادق علیه‌السلام فرموده است: «بنگر که هر کس برای تو سود دینی ندارد، به او بهایی مده و به هم‌نشینی با او رغبت نکن.»
3- حق دوستی: طبق حدیثی که در کتاب بحارالانوار نوشته شده، پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرموده‌اند: «هر کسی که از دین و دنیای او بهره‌ای نبری، در هم‌نشینی با او خیری نیست و هر کس برای تو حقی قائل نباشد تو نیز برایش حقی قائل نباش.»
4- راست‌گویی: راست‌گویی و دوری از دروغ گفتن یکی از خصلت‌هایی که همه پدر و مادرها تلاش می‌کنند فرزند خود را بر اساس آن تربیت کنند. پس طبیعی است که باید دقت کنند تا فرزندشان با بچه‌های دروغ‌گو هم‌نشین و دوست نشود تا از او تأثیر نپذیرد. حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام در این باره فرموده است: «از هم‌نشینی با دروغ‌گو دوری کن و اگر هم ناچار به این کار شدی حرف‌هایش را باور مکن و به او مگو که حرف‌هایش را باور نمی‌کنی – چه او از دوستی با تو دست برمی‌دارد و اما از خوی خود دست نمی‌کشد.»
5- دوری از حسادت: بعضی از افراد در دوران نوجوانی به شدت حسود می‌شوند و از روی حسادت به دوستان خود آسیب می‌رسانند. پس اگر می‌خواهید فرزندتان از آسیب‌های مادی و جسمی و فکری این افراد در امان باشد در آموزش مهارت‌های دوست‌یابی، این نکته را هم به او یادآوری کنید. همان طور که در کتاب نهج‌البلاغه نوشته شده که حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرموده است: «حسادت ورزیدن دوست از نشانه‌های ناسالم بودن دوستی است.»
6- پرهیز از بگومگو: در کتاب میزان الحکمه نوشته شده که امام هادی علیه‌السلام می‌فرماید: «ستیزه کردن، دوستی دیرینه را برهم می‌زند و پیوند محکم را از هم می‌پاشد. کمترین چیزی که در ستیزه هست این است که هر یک می‌خواهد بر دیگری چیره آید و این چیره جویی عامل اصلی بریده شدن پیوند دوستی است.» بنابراین این نکته را هم باید به فرزند نوجوان خود حتماً آموزش بدهید. چون روحیه برتری‌جویی در بسیاری از نوجوان‌ها وجود دارد که در عین اینکه می‌تواند در روابط دوستانه آن‌ها تأثیر منفی بگذارد، ممکن است آسیب‌های دیگری هم برای نوجوان به همراه داشته باشد. چراکه در بگومگوها و مشاجره‌های دوران نوجوانی، وقتی کار به دعوا و زد و خورد برسد ممکن است نوجوان‌ها آسیبی به یکدیگر بزنند.
گفتگو از: مریم مرتضوی
انتهای پیام/
