اقدامات امام حسن عسکری برای آماده‌سازی شیعیان در عصر غیبت
حجت‌الاسلام کفیل با استنباط از روایتی از امام حسن عسکری(ع) از مهم‌ترین تهدیدات پیش روی شیعیان در عصر غیبت را در نفوذ شیطان در روح و قلب مؤمنین معرفی می‌کند که در چنین شرایطی مؤمنان باید به ریسمان عترت(ع) چنگ زد و از دشمنان خدا بیزاری جست.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا عصر امام حسن عسکری(ع) از یک وجه نقطه عطفی در تاریخ اسلام و بلکه تاریخ بشریت شناخته می‌شود؛ چرا که قرار بود آخرین حجت خداوند در این عصر متولد شود؛ دشمن نیز با فهم این موضوع در صدد بود با شیوه‌های متعدد از این امر مهم جلوگیری کند؛ لذا شدت اختناق بر آل بیت رسول(ع) در دوران امام هادی(ع) تا ولادت امام عصر(عج) شدت گرفت.
عباسیان که احادیث و روایات معتبر و متواتر مهدی موعود(عج) را در دست داشتند، مراقبت از امام حسن عسکری(ع) را به اوج خود رساندند و امام را مجبور به حضور مکرر در دربار می‌کردند و حتی به‌بهانه‌های مختلف ایشان را به زندان می‌بردند و تحت نظارت مأموران مخفی خود قرار می‌دادند. مراقبت‌های شدیدی در مورد رفت‌وآمدهای امام و شیعیان وجود داشت که با رفتار هوشمندانه و تدابیر خاص امام، نقشه دشمنان را در آزار و اذیت شیعیان و محبین خنثی می‌شد.
مجموع رفتارهای امام حسن عسکری(ع) ما را وادار می‌کند برای عبور از سختی‌های عصر حاضر از سیره این امام بزرگوار استفاده عملی کنیم. در این باره گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام ابراهیم کفیل، معاون فرهنگ، آموزش و پژوهش بنیاد مهدی موعود داشتیم.
در این گفت‌وگو با عناوینی همچون مهم‌ترین ویژگی‌های عصر امام حسن عسکری(ع)، راهکارهای امام یازدهم در آماده‌سازی شیعیان برای مواجهه با عصر غیبت و مهم‌ترین تهدیداتی که شیعیان را در عصر غیبت با تهدید مواجه می‌کند، مورد بررسی قرار گرفته است.
حجت‌الاسلام کفیل با استنباط از روایتی از امام حسن عسکری(ع) از مهم‌ترین تهدیدات پیش روی شیعیان در عصر غیبت را در نفوذ شیطان در روح و قلب مؤمنین معرفی می‌کند که در چنین شرایطی مؤمنان باید به ریسمان عترت(ع) چنگ بزنند تا از خطرات مصون بمانند. .
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
* چه ویژگی‌هایی در عصر امام حسن عسکری(ع) باعث شده بود شیعیان تحت فشار بیشتر دشمنان قرار بگیرند؟
بنی‌العباس پایتخت اسلامی را از بغداد به سامرا منتقل کردند. سامرا را عباسیان از مسیحیان گرفتند. یعنی در اصل یک شهر اسلامی نبود. آنها امام هادی(ع) را مجبور به هجرت به سامرا کردند. در آنجا بسیار زندگی دشواری داشتند. سختی کار این بزرگواران زمانی به اوج خود می‌رسد که همزمان با ایام ولادت امام زمان(عج) می‌شود. چرا که آنها همچون فرعون در پی حجت خدا بودند تا او را از بین ببرند. بهتر است بگوییم مهم‌ترین عامل تحت فشار گذاردن امام هادی و امام حسن عسکری(ع) در شهر سامرا جلوگیری از ولادت امام عصر بود.
شدت اختناق به حدی بود که امام حسن عسکری با ایما و اشاره با شیعیان خویش سلام می‌کرد. لذا ارتباط شیعه با امام بسیار سخت است. شیعه به سختی می‌توانست با امام ارتباط بگیرد. این هم یک درد است که امام را ببینی، اما نتوانی سلام کنی. بنابراین دوره امام حسن عسکری(ع) یک دوره بسیار امنیتی محسوب می‌شود طوری که آن حضرت مجبور بودند هفته‌ای دو بار به دربار بروند.
روایت مشهوری که امام حسن عسکری(ع) درباره ویژگی مؤمنین برشمردند، در چنین فضایی صادر شد. حضرت فرمودند: علامت مؤمن پنج چیز است: خواندنپنجاه ویک رکعت نماز در شبانه‌روز، زیارتاربعین،انگشتر به دست راست کردن،پیشانی را در سجده بر خاک نهادنو بلند گفتنبسم الله الرحمن الرحیمدر نماز. می‌توان گفت اینها تماماً شگرد شیعه‌شناسی است. یعنی اگر می‌خواستند شیعیان را بشناسند، با این پنج نشان می‌شناختند. جالب است که تمام این روایت خواص ظاهری است. یعنی شما وقتی از کنار یک مؤمن عبور می‌کردی، وقتی بسم الله را بلند می‌گفت، می‌دانستی شیعه است. یا وقتی دستان او را می‌دیدی، یک انگشتر به دست راستش بود. این ترفندها باعث استحکام پایه‌های نظام تشیع بلکه اسلام ناب محمدی(ص) می‌شد.
در هر صورت با وجود به تدابیر امنیتی دشمن علیه امام و شیعیان، امام شب‌ها با یاران خود جلسه داشتند. محل جلسات و یا زمان جلسات را مدام تغییر می‌دادند تا دشمن ایشان را شناسایی نکند. مجموع این اقدامات حضرت ما را رهنمون می‌کند به اینکه امام حسن عسکری(ع) یک مدیریت بسیار قوی در جامعه آن دوران اِعمال کردند. اولویت ایشان بقای اسلام و بقای تشیع ناب عترت بود.
اقدامی که حاکی از یک معجزه عظیم است
عجیب اینجاست که امام حسن عسکری(ع) از یک سو باید فرزند خویش امام عصر را از دید دشمنی که خانه به خانه در پی او بودند، مخفی می‌کرد و از یک سو شخصیت ایشان را به نزدیکان خویش معرفی می‌کرد تا پس از ایشان شیعه دچار انحراف نشود. امام(ع) در این زمینه به قدری دقیق، قوی و با قوت کار را پیش بردند که زمان فوتشان وقتی امام عصر(عج) جعفر کذاب را کنار زد تا نماز پدرشان را اقامه کند، تمام نزدیکان با چهره ایشان آشنا بودند. این یک معجزه الهی بود که از مجرای امام حسن عسکری(ع) جریان پیدا می‌کرد. خوب است که تمام جریانات مربوط به عترت(ع) را از همین منظر نگاه کنیم. خداوندی که حتی تیر انداختن پیامبر(ص) در میدان نبرد را فعل خود معرفی می‌کند. چه برسد به جریان ولادت امام عصر(عج) و مدیریت جامعه اسلام از مجرای خلیفه برحق خویش امام حسن عسکری(ع).
سازمان وکالت حرکت اصلاح‌گرایانه ائمه(ع) در پیشبرد برنامه‌های الهی بود
با توضیحاتی که ارائه کردید به نظر می‌رسد صبری که امام حسن عسکری(ع) در آن دوران سخت به خرج دادند، به طور قطع الگوی مناسبی برای سختی‌ها و فتنه‌های امروز است.
ما موظف هستیم از یکایک جریانات مربوط به عترت(ع) درس‌های راهگشایی برای حل معضلات کنونی بگیریم. ما در حال حاضر ممکن است با دو سه تا فتنه و آشوب و مشکلات اقتصادی مواجه می‌شویم، اسلام را از دست رفته می‌دانیم؛ در حالی که هر یک از اهل‌بیت(ع) در عصر خویش ضمن برخورد با مشکلات به فکر اصلاح اوضاع از شرایط نامطلوب به شرایط مطلوب بودند. یکی از فعالیت‌های اصلاح‌گرانه امام حسن عسکری(ع) راه‌اندازی سازمان وکالت در سرزمین‌های اسلامی بود. البته وجود نظام وکالت به قبل از دوران امامت حسن عسکری(ع) باز می‌گردد. برای مثال در زمان امام جواد(ع) کارگزاران ایشان در مناطق سیستان، بست، ری، کوفه و قم فعالیت داشتند. همچنین وکلای امام هادی(ع) در مناطق مختلف اسلامی حضور داشتند که علی بن مهزیار از سرشناس‌ترین آنها بود. برخی از وکلای امام در بغداد، مدائن، کوفه و... زیر شکنجه به شهادت رسیدند و عده‌ای دیگر زندانی شدند. یکی دیگر از اهداف معصومین(ع) در راه‌اندازی سازمان وکالت پشتیبانی مالی از شیعیان بود.
حتی شیعیان که گاهی با امام حسن عسکری(ع) دیدار داشتند و با مشکلات مالی روبرو بودند و به دلیل حیای بالای خود توانایی ابراز این مشکل را نداشتند، امام با علم غیب خویش مشکلات آنان را برطرف می‌کرد. این ویژگی برخاسته از توجه امام به نیاز اطرافیان و برطرف کردن مشکلات آنان بود.
اقدامات امام حسن عسکری برای آماده‌سازی شیعیان برای عصر غیبت
* با توجه به نزدیکی عصر غیبت در زمان امام حسن عسکری(ع) مطمئناً حضرت باید شرایطی را برای آماده‌سازی شیعیان برای مواجهه با دوران غیبت ایجاد می‌کردند. ایشان چه اقداماتی در این زمینه انجام دادند؟
امام حسن عسکری(ع) ابتدا باید جامعه را با امام مهدی(عج) آشنا می‌کردند. لذا معرفی امام و صفات ایشان در اولویت قرار داشت. زمانی هم که حضرت به دنیا آمد، پدر بزرگوارشان با عقیقه دادن و ارسال نامه به وکلای خویش ولادت ایشان را خبر دادند اما تأکید داشتند این ولادت همچنان پنهان باقی بماند.
تشکیل سازمان وکالت هم که به آن اشاره داشتیم، از اقدامات جالب توجه ائمه(ع) تمرینی برای شیعیان برای آماده‌سازی ایشان جهت رجوع به نایبان امام بود. چرا که مردم موظف بودند به وکلا رجوع کنند.
تفاوت قضاوت داود نبی با قضاوت امام عصر در عصر ظهور
* قسمت دوم بحث را می‌خواهیم اختصاص بدهیم به روایتی از امام حسن عسکری(ع) درباره شباهت قضاوت امام عصر(عج) با قضاوت داود نبی. اما(ع) در این روایت فرمودند: «هنگامی که قائم به پا خیزد، بین مردم همچون داود(ع) حکم می‌کند و از آنها شاهد نمی‌طلبد؛ فَإِذَا قَامَ قَضَى بَیْنَ النَّاسِ بِعِلْمِهِ کَقَضَاءِ دَاوُدَ(ع) لَا یَسْأَلُ الْبَیِّنَةَ». وجه شباهت در چه مواردی است؟
در قضاوت داود (علیه‌السلام) هیچ کس به ایشان معترض نشد. همگان تسلیم قضاوت ایشان بودند. در عصر امام عصر(عج) نیز همین گونه است. امام(ع) با علم الهی خویش قضاوت می‌کنند و کسی به ایشان معترض نمی‌شود؛ چرا که شیعیان تسلیم امر امام هستند.
* بنابراین می‌توان گفت حضرت از علم غیب خود در قضاوت استفاده خواهند کرد؟
بله منتها تسلیم بودن شرط است. به امام علی(ع) خبر دادند در یک خانه‌ای فساد شده است، همچنان که می‌توانسند از علم غیب خود بهره ببرند، اما سوار اسب شدند و دور خانه گشتند و فرمودند چیزی نمی‌بینم. چرا که مردم آماده پذیرش قضاوت حضرت را نداشتند. وقتی قاضی حکومت امام علی از ایشان شاهد می‌خواهد، شما چه انتظاری دارید به علم غیب حضرت سر تسلیم فرود بیاورند. جامعه آن دوران قدرت پذیرش حکم امام عصر خود را نداشت و اساساً امام را در حد یک حاکم اجتماعی و سیاسی قبول داشتند و قداستی نداشت. لذا معتقدم وقتی امام(ع) می‌فرماید امام مهدی(عج) به حکم داودی قضاوت می‌کند، قدرت و توان اجتماعی امام را بیان کند.
روح و قلب انسان در عصر غیبت مورد آسیب شیطان است
* به اعتقاد شما مهم‌ترین خطراتی که شیعیان را در عصر غیبت با خطر مواجه می‌کند، چه مواردی است؟
حدیثی از امام حسن عسکری(ع) است که فرمودند فرزند من کسی که حجّت بعد از من است و سنت‌های انبیاء از نظر طول عمر و از نظر غیبت، در او جریان پیدا می‌کند. برای اینکه زمان غیبت خیلی طولانی می‌شود، قساوت قلب پیدا می‌شود، و فقط آنهایی ثابت بر این قول و جزء منتظران واقعی هستند که ایمان در قلبشات تثبیت شده و با روح خدا تأیید شده باشند. حَتَّى تَقْسُوَ قُلُوبٌ لِطُولِ الْأَمَدِ.
این نوع ابراز نگرانی‌ها برای جامعه اسلامی در تمام روایات معصومان(ع) دیده می‌شود. حتی در نامه‌هایی که امام عصر (عجل الله تعالی فرجه) برای شیعیان خویش مینویسند از انحراف شیعه بیم دارند. در دیگر روایات داریم که به قدری غیبت طولانی می‌شود که مسلمانان نسبت به ظهور امام عصر(عج) دچار شک می‌شوند.
ثبات قلب راه نجات از فتنه‌های آخرالزمان
منشأ شک و گمان بد به خدا و برنامه‌های خدا از کجا ناشی می‌شود؟ از قلب افراد. لذا امام حسن عسکری(ع) فرمودند قلب‌ها را قساوت می‌گیرد. قلب که باید مرکز ایمان باشد، در تصرف ابلیس در می‌آید و دچار قساوت می‌شود. قلب پایگاه معنوی هر انسانی است و برای مؤمن مرکز ایمانیات. باید مراقب بود این پایگاه در تصرف نااهلان قرار نگیرد تا هر چیزی را وارد آن نکنند. در روایتی از امام صادق(ع) است در عصر غیبت کسی از هلاکت نجات نمی‌یابد مگر کسی که خداوند او را در امامت ثابت‌قدم کند. لَا یَنْجُو فِیهَا مِنَ الْهَلَکَةِ إِلَّا مَنْ ثَبَّتَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى الْقَوْلِ بِإِمَامَتِه. اگر در دین به ثبات نرسیم، اگر به قسمتی از دین باور کنیم و قسمتی از آن رها کنیم، دچار مشکل می‌شویم. چنین فردی را می‌گویند ثابت قدم نیست. یعنی قلبش ثبات ندارد. قلب که ثبات نداشته باشد، سایر ابعاد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و اخلاقیات و روانیات فرد را بر هم می‌زند.
بیزاری از دشمنان راه ورود به ولایت اهل‌بیت(ع)
در روایتی از امام کاظم(ع) آمده است: «طوبی» متعلق است به شیعیان ماست که در زمان غیبت قائم ما به ریسمان (ولایت) ما تمسک کرده، بر دوستی با ما و بیزاری از دشمنانِ ما ثابت‌قدم باشند. آنها از ما و ما از آنها هستیم. آنها به امامت ما خشنود و ما از پیروی آنها راضی و خشنود هستیم. پس «طوبی» متعلق به آنهاست. آری؛ «طوبی» متعلق به آنهاست. و قسم به خدا آنها در روز قیامت با ما در درجات ما خواهند بود. طُوبی لِشیعَتِنَا المُتَمَسِکینَ بِحَبلِنا فی غَیبَهِ قائِمِنا الثابِتینَ عَلی مُوالاتِنا وَ البَراءَهِ مِن اَعدائِنا. اُولیکَ مِنّا وَ نَحنُ مِنهٌم قُدرَضُوا بِنا اَئِمَهً و رَضینا بِهِم شیعَهً فَطُوبی لَهُم ثُمَّ وَاللهِ مَعَنا فی دَرَجاتینا یَومَ القیامَة. نکته قابل توجه در این روایت اشاره امام به این نکته است که باید از دشمنان تبری کرد در غیر این صورت از دایره ولایت اهل‌بیت(ع) جدا می‌شوند.
* با توجه به اینکه امام حسن عسکری(ع) قساوت قلب را یکی از خطرات عصر غیبت معرفی کرده‌اند، چه عواملی باعث قساوت می‌شود؟
وقتی انسان از یاد امام غفلت کرد، دچار قساوت می‌شود. منشأ تمامی شرها و بدی‌ها قطع شدن از پیوند ولایت است. اگر مال حرام قسی القلب می‌کند، منشأ آن مطمئناً جدایی از ولایت عترت است. نباید در مصادیق گیر کنیم بلکه باید منشأ خوبی‌ها و بدی‌ها را پیدا کنیم. اگر در عصر غیبت فرمودند تمسک به ولایت ما داشته باشید و از دشمنان ما برائت داشته باشید، یعنی چه؟ یعنی اینکه با رعایت تقوا و اخلاقیات ناخداگاه به ولایت ما متصل می‌شوید در غیر این صورت در دامان دشمنان ما می‌افتید که در اوج آنها شیطان و ایادی اوست. مال حرام، گمان بد، غیبت و بسیاری از رفتارهای زشت به دلیل آن است که ما نتوانستیم برائت کامل از شیطان و بدی‌ها داشته باشیم. از این جهت به همان میزان از ولایت عترت(ع) دور میمانیم.
شیطان از راه لقمه حرام افراد را سنگدل می‌کند
همچنین قرآن می‌فرماید «یَا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلَالًا طَیِّبًاوَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ؛ ای مردم از آنچه در زمین حلال و پاکیزه است بخورید و از گام‌های شیطان پیروی نکنید.» بر این اساس تا حلال نخوریم، نمیتوانیم شیطان را شکست بدهیم. شیطان شبهه وارد می‌کند تا حال معنوی را از فرد مؤمن بگیرد. ابتدا با مال حرام قلب را سنگ می‌کند. وقتی در این عمل موفق شد، دیگر سراغ فرد دیگری می‌رود؛ زیرا چنین قلبی توانایی جذب انوار الهی را ندارد. قلب چنین فردی او را به سوی بدی‌ها سوق می‌دهد.
انتهای‌پیام/
