آغاز معادلات تاناپ و پیوستن ترکمنستان به آن به دنبال تعیین کنوانسیون دریای خزر در آکتائو

به گزارش خبرنگار گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم ، در تاریخ 22 نوامبر 2018، با دعوت رئیس جمهور ترکمنستان، قربانقلی بردی‎محمدوف، دیدار رسمی رئیس جمهور آذربایجان، الهام علی‎اف از ترکمنستان برگزار شد.

به طور رسمی، نشست عشق آباد در مورد بررسی مسائل همکاری میان آذربایجان و ترکمنستان در زمینه حمل و نقل کالا در جهت توسعه روابط تجاری و اقتصادی دوجانبه طرح ریزی شده بود. به همین منظور نیز از پیش، تعدادی از موافقتنامه‎ها برای امضای رئیس جمهور و اعضای دولت هر دو کشور آماده شده بود. اما با توجه به اطلاعات محرمانه، در جریان یک گفتگوی شخصی غیر رسمی، رئیس جمهور علی‌اف و بردی محمدوف، در مورد یک پروژه مهمتر برای هر دو کشور بحث داشتند. دو رهبر گفتگوهایی در مورد ایجاد خط لوله گاز در امتداد دریای خزر از معادن ترکمنستان به خاک آذربایجان داشتند، که بعدها به بخشی از به اصطلاح "کوریدور جنوبی گاز" تبدیل خواهد شد. این پروژه برای اقتصادهای ترکمنستان و آذربایجان بسیار مهم و سودمند خواهد بود، زیرا ترکمنستان را به صادر کننده مستقیم تبدیل نموده، و کشور آذربایجان ناقل ذخایر گاز طبیعی برای مصرف کنندگان در ترکیه و کشورهای اروپایی خواهد شد.

بنا به جبر ژئوپلیتیکی برای کشورهای آسیای مرکزی، پیش‌بینی می‌شد که با افتتاح پروژه تاناپ، ایران بازیگر مهمی در انتقال انرژی از آسیای مرکزی به آذربایجان و ترکیه بوده و نقش مهمی در واردات گاز از ترکمنستان و انتقال آن به ترکیه و آذربایجان ایفا کند. اما این دیدار و مذاکرات انجام شده طی آن، از ترانزیت کالا بین دو کشور گرفته تا انتقال گاز ترکمنستان از طریق بستر دریای خزر به آذربایجان، با توجه به بند 14 کنوانسیون خزر، آنطور که تصورش نیز می‎رفت به نفع ایران نبوده و مقدمه‌ای برای حذف ایران از طرح کوریدور جنوبی خزر خواهد بود.

1.بند 14 کنوانسیون خزر در خصوص گذر خطوط لوله از بستر دریا

با توجه به پیشروی بلوک غرب در منطقه اروپای شرقی و همچنین نفوذ در کشورهای قفقاز، از جمله آذربایجان که یکی از پنج کشور ساحلی خزر می‎باشد، در گذشته پنداشته می‌شد که رسیدن به توافق در مورد رژیم حقوقی دریای خزر میان کشورهای ساحلی به منظور عدم حضور این قدرت‌ها در سواحل دریای خزر، موضوعی مهمتر از تقسیم منابع انرژی و ساخت خطوط لوله مختلف است، اما حال پس از نشست آکتائو و نکات برآمده از کنواسیون، سوالات زیادی مطرح شد. یکی از این سوالات مربوط به انتقال خطوط لوله گازی ترکمنستان-آذربایجان از طریق دریای خزر بود که بر اساس بند 14 کنوانسیون تنظیم شده در آکتائو، به دو کشور مقابل در خزر این اجاز را می‎داد تا بدون مداخله کشور مجاور و ثالث نسبت به تعبیه خطوط لوله سراسری زیردریایی در بستر دریای خزر اقدام کنند.

2.تاناپ و درخواست اعضای آن از ترکمنستان برای پیوستن به آن

تاناپ یک پروژه گازی بزرگ برای رقابت بر سر بازار گاز اروپاست و در این میان می‌توان آن را رقیب اصلی گازپروم نیز دانست. گازپروم قدرت مطلق گازی در فدراسیون روسیه است و برنامه‌های بلندمدتی برای خرید ارزان گاز حوزه خزر و فروش آن به اروپا دارد و پیش از تاناپ، کشورهای دارای ذخایر گازی در آسیای مرکزی، تنها از طریق لوله‌های گازپروم می‌توانستند گاز خود را به بازار اروپا برسانند.

تاناپ خط لوله‌ای است که از جمهوری آذربایجان آغاز شده و با عبور از ترکیه و آلبانی به ایتالیا می‌رسد و بزرگترین پروژه خط لوله‌ای است که ترکیه تا به حال داشته است. پروژه تاناپ برای تامین امنیت انرژی اروپا بسیار مهم است و تمام کشورهایی که خط لوله گاز از آن‌ها می‌گذرد علاقه‌مند به مشارکت ترکمنستان در پروژه کریدور گاز جنوبی هستند.

از طریق پروژه تاناپ، خط لوله‌ای که از دریای خزر می‌گذرد، ترکمنستان را به آذربایجان متصل کرده و از این طریق شرکت ترکمن‌گاز می‌تواند بخشی از نیاز انرژی اروپا را تامین نماید.

ترکیه پیش از این بارها از حضور و مشارکت ترکمنستان در تاناپ ابراز تمایل کرده بود. پیش‌تر نیز در قالب کشورهای ترک‌زبان این مسائل در چارچوب ترانس‌خزر مطرح شده بود.علی‌رغم این‌که اروپایی‌ها نیز بارها تمایل خود را برای خرید گاز ترکمنستان اعلام کرده‌اند و طبیعتاً ترکمنستان نیز از متنوع‌سازی بازار انرژی خود در مسیرهایی غیر از روسیه و ایران استقبال می‌کند، اما مساله انتقال انرژی از بستر دریای خزر تاکنون مانع تحقق این امر شده بود.

تمام طرفین ذینفع در انتظار امضاء کنوانسیون دریای خزر و مشخص شدن وضعیت حقوقی این دریا بودند. که پس از نشست سران ساحلی در قزاقستان و تنظیم کنوانسیون دریای خزر، حال این مساله برای طرح تاناپ با توجه  به ماده 14 این کنوانسیون از میان برداشته شد.
 

پیش از تعیین رژیم حقوقی خزر، آذربایجان و ترکمنستان با تاکید بر علاقمندی خود به توسعه اقتصادی با توجه به صادرات انرژی، به طور مستمر از کشورهای ساحلی خواستار تعیین هرچه سریعتر رژیم حقوقی دریای خزر بودند.

ساخت خط لوله گاز ترکمنستان از طریق دریای خزر و آذربایجان یک پروژه مهم استراتژیک برای دو کشور و همچنین مصرف کنندگان انرژی در غرب خواهد بود. بدین ترتیب، ظاهرا، دو بازیکن کلیدی این پروژه - ترکمنستان و آذربایجان تصمیم گرفتند طی سفر علی‌اف به ترکمنستان موضوعات مورد علاقه یکدیگر را، بدون جلب توجه خاص و تبلیغات گسترده مورد بحث قرار دهند.

طی بیانیه مشترک صادر شده از جانب هر دو رئیس جمهور، آنها با تاکید بر اهمیت امضای کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر توسط سران کشورهای خزر در تاریخ 12 آگوست 2018 خاطرنشان ساختند که این اسناد اولیه برای ایجاد پایه محکم برای روابط در دریای خزر و همچنین تقویت ثبات و امنیت در منطقه است. هر دو کشور کار گروه مشترکی در خصوص تحدید حدود بستر دریای خزر بین ترکمنستان و جمهوری آذربایجان تشکیل داده و به طور مستمر بر روی آن کار می‌کنند.

4.حذف ایران از بازی انرژی در کوریدور جنوبی

اتحادیه اروپا با توجه به نیاز به انرژی گازی و از طرفی اعمال تحریم‎های ایالات متحده علیه ایران و روسیه، قطعا به دنبال یافتن راه‎های جایگزین برای واردات انرژی از شرق می‎باشد. از این رو نشست‌های مستمر برگزار شده با سران کشورهای آسیای مرکزی در اروپا و درخواست مشارکت و سرمایه‌گذاری در این کشورها که به لحاظ اقتصادی نیز ضعیف می‌باشند، بیهوده نیست. از جمله کشورهای مهم آسیای مرکزی که از موقعیت ژئوپلیتیکی خوبی برای انتقال انرژی گاز خود به اروپا برخوردار است، ترکمنستان می‌باشد، که از طریق بستر دریای خزر و آذربایجان می‌تواند به پروژه تاناپ بپیوندد.

منافع ایران یکی از اصلی‌ترین سؤالات در خصوص تاناپ است. در اینجا به نظر می‎رسد برخلاف برخی دیدگاه‌ها که تاناپ را فرصتی برای جمهوری اسلامی ایران می‌دیدند که می‌توانست مسیری برای صادرات گاز از ایران نیز فراهم کند، اما به نظر می‌رسد که دیگر تبدیل به عاملی برای کاهش نقش‌آفرینی ایران در عرصه انرژی منطقه تبدیل شود.

صدور گاز ترکمنستان از طریق دریای خزر، انحصاری بودن خرید گاز آن توسط ایران و حتی روسیه را شکسته و ایران از معادلات کوریدور جنوبی گازی خزر حذف می‌شود و حتی این احتمال نیز وجود خواهد داشت که بسته به شرایط و تحریم‎های موجود، حتی ترکمنستان به شمال ایران گاز ندهد.

لذا ماده حاضر امنیت انرژی ایران را به مخاطره می‎اندازد. با عبور خط لوله از سوی ترکمنستان به آذربایجان، جایگاه ایران در تامین انرژی منطقه متزلزل خواهد شد. ضمن اینکه ایران در این میان بخشی از قدرت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی خود را از دست می‌دهد. لذا با امضای کنوانسیون آکتائو عملا خود ایران موافقت کرده که لوله ای از خاکش عبور نکند.

انتهای پیام/