"دستکندهای خرمی"گنجی نهفته در عرصه گردشگری شمال استان فارس؛ آثاری با قابلیت جهانی شدن
دستکندها نوعی معماری هستند که جنبه تاریخی و گردشگری دارند و استان فارس به عنوان یکی از شاخص‌ترین استانها در این نوع معماری است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از شیراز، « دستکند» به گونه‌ای از معماری اطلاق می‌شود که در آن جهت ایجاد فضا از فرایند کاهش استفاده می‌شود به همین دلیل معماری «کاست» هم لقب گرفته است و در مراکز علمی بین‌المللی به عنوان معماری بدون مرز شناخته می‌شود.
این بناها یکی از گونه‌های معماری است که به ویژه در سال‌های اخیر به عنوان میراث ملموس و ناملموس توجه سازمان‌های بین‌المللی علمی و فرهنگی و دانشگاه‌های معتبر جهان را به خود جلب کرده است. این گونه از معماری نشان‌دهنده نبوغ بشر در پیوند با طبیعت و استفاده از آن است.
پژوهشگران، استان فارس را استانی شاخص در معماری دستکند برشمرده و از آثاری همچون مسجد سنگی داراب، نقش رستم، نیریز، ایزدخواست، سدهای باستانی و سازه‌های آبی دستکند چون سد ملک‌آباد یاد می‌کنند.
دستکندهای خرمی در شمال فارس (صفاشهر) گونه‌ای از این معماری بی‌نظیر است که جابر حیدری‌فرد، فارس‌شناس و مدیر انجمن آثار و مفاخر شمال فارس در مقاله‌ای به بیان ویژگی‌های این نوع معماری پرداخته و در همایش بین‌المللی دستکند ارائه کرده است.
وی در گفت‌وگو با تسنیم از کشف تعداد زیادی از آثار این گونه از معماری در منطقه تاریخی خرمی فارس خبر داد و اظهار داشت: منطقه خرمی شامل هزاران دستکند با کاربری‌های گوناگون است که فرهنگ زنده و پویای دستکندسازی در این منطقه تاریخی از فارس با توجه به شاخصه‌های آن دارای قابلیت جهانی شدن است.
این پژوهشگر حوزه آثار تاریخی و میراث فرهنگی با اشاره به برخی از ویژگی‌های دستکندهای خرمی فارس گفت: شمارگان بالای دستکندهای خرمی می‌تواند این منطقه را به عنوان شهری جهانی و زیر زمینی معرفی کند که چندین هزار دستکند را در برمی‌گیرد.
تنوع کاربری دستکندهای خرمی از دیگر مواردی است که این پژوهشگر از آن سخن می‌گوید. این پژوهشگر با اشاره به اینکه گونه‌شناسی و گاه‌نگاری دستکندهای خرمی تاکنون یافته‌های ارزشمندی را برای ما به ارمغان آورده است، افزود: گونه‌های متعدد دستکند در خرمی هم دوره‌های تاریخی متعددی را در برمی‌گیرد و هم کاربری‌های مختلف داشته است که از جمله می‌توان به ذخیره گاهی، تدفینی، مسکونی و اقامتی، دامپروری، امنیتی و دستکندها و سازه‌های آبی اشاره کرد.
جابری‌فرد بیان کرد: این تنوع کاربری اعم از سازه‌های شگفت‌انگیز آبی و آبراهی نظیر قنوات و سدهای دستکند همچنین دستکندهای دامپروری، مسکونی ، ذخیره گاهی، امنیتی و غیره علاوه بر این ساختار شکلی گوناگون اعم از طبقاتی و افقی این منطقه تاریخی فارس را به عنوان کلونی ارزشمند و میراث ملموس معماری دستکند در ایران و جهان معرفی می‌کند.
وی عنوان کرد: از سوی دیگر ادبیات عامه و فرهنگ دستکندسازی در این منطقه تاریخی فارس به عنوان میراث ناملموس بشری قابل پژوهش‌های بین‌المللی است.
حیدری‌فرد با اشاره به فرهنگ دستکندسازی در خرمی تصریح کرد: سالانه تعداد زیادی دستکند در این منطقه تاریخی در اثر فعالیت‌های عمرانی کشف می‌شود که سبب شده بافت قدیم خرمی به عنوان کاربری توریستی در طرح جامع پیشنهاد و مصوب شود اما مهم‌ترین چالش کنونی دستکندهای خرمی حفاظت از آنهاست و باید به صورت اضطراری برای آنها چاره‌ای اندیشید.
وی گفت: در این راستا تلاش میراث فرهنگی، شهرداری، شورای شهر و همیاری مقامات انتظامی و قضایی نیاز است و البته مذاکراتی برای تدوین شاخصه‌های این مجموعه بی‌نظیر انجام شده و تصمیم بر این است که در کنگره بین‌المللی معماری دستکند که در سال 2019 در پایتخت فرهنگی اروپا برگزار می‌شود شهر زیر زمینی خرمی را نیز به عنوان یکی از شاخص‌ترین مجموعه‌های دستکند در ایران معرفی کنیم.
پژوهشگر میراث فرهنگی شهرستان خرم‌بید افزود: با تمام شاخصه و مولفه‌های یاد شده دستکندهای خرمی می‌تواند به عنوان منفرد یا در ارتباط و اشتراک با مجموعه‌های دیگر و با توجه به اهمیت روز افزون جهانی برای معماری دستکند در حافظه میراث جهانی ثبت شود.
وی تصریح کرد: برای ثبت این آثار و حفاظت از آنها حمایت و فرهنگ مردم ومسئولان نیاز است به همین دلیل در نخستین اقدام خواستار ایجاد یک پایگاه میراث فرهنگی برای پژوهش و حراست از این آثار ارزشمند هستیم.
وی گفت: تا رسیدن به این مهم به زودی و با قید فوریت انجمن و پایگاهی مردمی زیر نظر انجمن دوستداران میراث فرهنگی و با همکاری پژوهشگران و میراث فرهنگی در این شهر تاسیس کرده و روش‌شناسی حفاظت بومی با توجه به مفاد بیانیه سومین همایش بین‌المللی دستکند برای این مجموعه بی‌نظیر تدوین می‌کنیم.
این پژوهشگر با بیان اینکه برای جهانی کردن این بناها ابتدا نیازمند نگاه ملی هستیم، افزود: در صورت حفاظت شایسته از این دستکندها آنها می‌توانند ظرفیتی بی‌نظیر در گردشگری باشد و سبب رونق و تحول گردشگری منطقه نیز شوند.
به گزارش تسنیم جابر حیدری‌فرد، پژوهشگر میراث فرهنگی و در حال تدوین کتابی در حوزه دستکندشناسی استان فارس است.
انتهای پیام/ ع
