ادبیات ما در حوزه جنگ هنوز ادبیات دهه۶۰ است/ اهمیت تطبیق‌دادن دفاع مقدس با مسائل روز جامعه

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، همیشه یک طرف میز خبرنگار می‌نشیند و طرف دیگر سوژه مصاحبه یا نشست و یا میزگرد. خبرنگار وظیفه دارد که بپرسد، مطالبه کند، بحث کند و به‌چالش بکشد. خبرنگار باید آن‌قدر روی موضوعاتش مسلط باشد تا چالش‌ها را به‌خوبی مدیریت کند و در نتیجه با چکش‌‌کاری‌های مخصوص خود بتواند یک نتیجه خوب منتشر کند تا بر دل مخاطب بنشیند و بتواند پاسخگوی نیازی از نیازهای خوانندگان مطالب رسانه‌اش باشد. اما این‌بار خواستیم خبرنگاران سوژه اصلی یک میزگرد باشند. این‌بار همه افرادی که در میزگرد دور هم درباره موضوعات مشخصی بحث می‌کنند، خبرنگار هستند تا نظرات کارشناسی‌شان را که حاصل سال‌ها فعالیت صادقانه در رسانه است مطرح کنند. خود و رسانه‌هایشان را نقد کنند و از توقعات مخاطبان سخن بگویند.

هفته دفاع مقدس بهانه‌ای شد تا چند تن از خبرنگاران این حوزه ساعتی به بحث درباره چگونگی انتشار مفاهیم ایثار و شهادت در رسانه‌ها بپردازند. مشروح نشست «بررسی نقش رسانه در تبیین ارزش‌های هشت سال دفاع مقدس» در ادامه می‌آید:

محمدرضا بختیاریخبرنگار سرویس حماسه خبرگزاری ایسنا است. او می‌گوید: «ساختار سرویس حماسه ایسنا از سال 84 با حضور آقای فیروزآبادی به‌مناسبت سالروز عملیات کربلای پنج شکل گرفت. ایسنا اولین خبرگزاری بود که به‌صورت مجزا سرویس حماسه راه‌اندازی کرد و ناصر ملایی به‌عنوان دبیر کار خودش را در حوزه دفاع مقدس آغاز کرد. من هم از سال 91 کارم را با این سرویس شروع کردم.

زهرا ظهرونددر حوزه دفاع مقدس و جبهه مقاومت در خبرگزاری‌های فارس، تسنیم، آنا و روزنامه فرهیختگان کار کرده است. او می‌گوید: «در مجموع تجربه‌هایی که در رسانه‌های مختلف داشته‌ام باید بگویم برخی رسانه‌ها دفاع مقدس را محدود به بعضی تاریخ‌ها و روایت حادثه‌های آن روزها کرده‌اند و به ابعاد دیگر جنگ اشاره‌ای نمی‌شود».

فاطمه‌سادات کیایی، خبرنگار سرویس حماسه و جهاد خبرگزاری دفاع مقدس است. او شش سال است که در این حوزه خبری فعال است و می‌گوید: «قرار است سرویس حماسه و جهاد سرویس اول رسانه‌مان باشد و تخصصی‌تر در باب موضوعات جهاد کار کند و من فکر می‌کنم با وجود کمبود امکانات تاکنون موفق عمل کرده‌ایم».

*تسنیم: هر کدام از شما دوستان چندین سال است که در حوزه دفاع مقدس و مقاومت کار می‌کنید و به‌نوعی در این حوزه محتوایی، کارشناس ــ خبرنگار محسوب می‌شوید. با توجه به تخصص‌هایی که در این سال‌ها کسب کرده‌اید، از شرایط کار کردن در این حیطه بگویید، نظرتان در مورد محتوای اخبار دفاع مقدس در رسانه‌های مختلف چیست؟

محمدرضا بختیاری: قلم زدن در حوزه دفاع مقدس کار دلی است و شاید مثل سایر حوزه‌ها از نظر مالی یا شهرت آورده‌ای نداشته باشد، بنابراین خود خبرنگار باید راضی شده باشد که در این فضا کار کند و همیشه هم با این پرسش از طرف مخاطبان مواجه است که؛ "حالا که جنگ تمام شده دیگر چه ضرورتی دارد باز هم به دفاع مقدس بپردازید؟" در این تجربه چندساله فهمیده‌ام می‌شود این سؤال را که ابهامی برای جامعه یا خبرنگاران سایر حوزه‌هاست با جوابی که معرفتی و هویتی است، پاسخ داد، هویتی است چون هویت ما را به خود اختصاص داده و معرفتی است زیرا عده‌ای جانشان را فدا کردند تا ما الآن آسایش داشته باشیم یا حداقل حس میهن‌دوستانه داشته باشیم. ما شاهدیم از همه اقلیت‌های مذهبی هم در این جنگ حضور داشتند. تاریخ ما با دفاع مقدس گره خورده است.

برای نسل پرسشگر امروز با دلیل و منطق صحبت کنیم/خبرنگاران در عرصه‌های دیپلماسی جنگ وارد شده و جنگ را از زبان فرماندهان عراقی هم روایت کنند

صرف‌نظر از اینکه تمام خبرنگاران و افراد که نگاه عاطفی، فرهنگی و معنوی به دفاع مقدس دارند، تجربه ثابت کرده برای نسل امروزی که ذهن پرسشگر دارد، باید با منطق و دلیل صحبت کنیم. این دلیل ریشه بر آن دارد که نسل امروز آن را ندیده‌اند و نیاز به گفتن چرایی‌ها دارد.

* تسنیم: نگاه‌تان به نحوه کارکرد دیگر رسانه‌ها در این حوزه چیست؟

محمدرضا بختیاری: بیشتر رسانه‌ها در حوزه دفاع مقدس کار کرده‌اند اما ما دفاع مقدس را به هفته دفاع مقدس و سوم خرداد محدود کرده‌ایم؛ در حالی که هشت سال دفاع مقدس همه سال در جریان بوده و ما حجم زیادی از داده را فقط در یکی دو مناسبت به مخاطب ارائه می‌کنیم که این تأثیر اصلی را خنثی می‌کند و وقتی یک خبر می‌تواند جریانی را ایجاد کند، به‌خاطر این خنثی‌سازی می‌سوزد و دیده نمی‌شود. رسانه‌ها باید این کار را در 365 روز سال تقسیم کنند و اگر رویکرد مصاحبه‌محور دارند، نگاه تحلیلی و تاریخی داشته باشند و در عرصه‌های دیپلماسی جنگ وارد بشوند و جنگ را فارغ از روایت ایرانی از زبان فرماندهان عراقی نیز روایت کنند. با مرکز اسناد سپاه و حوزه هنری که کتاب‌هایی منتشر کرده همکاری کنند و از اسناد و کتاب‌ها استفاده کنند.

تصور من این است که خبرنگاران این حوزه، مطالعاتشان در بُعد تحقیقی جنگ کم است. باید در بحث تحلیل جنگ هم وارد شوند. یک موقعی در خبرگزاری ایسنا این رسم را داشتیم که روزانه روزنامه‌هایی را که در رابطه با دفاع مقدس کار می‌کردند، رصد می‌کردیم. گاهی برخی از رسانه‌ها مطالبی کار می‌کردند اما باقی روزنامه‌ها مثلاً نشست خبری کار می‌کردند. اگر در طول سال مطالب کار شود، اثر هم خنثی نمی‌شود. ما تقسیم کار 365روزه نداریم. عملکرد رسانه‌ها به‌نظرم تا به حال خوب بوده است. این رسانه‌ها که کارشان خوب است بخش مجزای دفاع مقدس دارند که سهولت دسترسی به اخبار حوزه دفاع مقدس را آسان کرده و تفکیک موضوعی دارند. اما رسانه‌هایی که ندارند در این مورد موفق نبوده‌اند.

گاهی سیاست رسانه‌ برجسته‌کردن اخبار دفاع مقدس نبوده است/اهمیت تطبیق‌دادن موضوعات دفاع مقدس با مسائل روز و فرهنگ جامعه

زهرا ظهروند:بسیاری از اخبار دفاع مقدس در رسانه‌ها اصلاً دیده نمی‌شود؛ چون معمولاً این اخبار جزو تیترهای نخست صفحه اول قرار نمی‌گیرد و سیاست رسانه‌ها برجسته کردن اخبار این حوزه نبوده است. گاهی خبرنگار وقتی می‌بیند اخبارش دیده نمی‌شود، سست می‌شود و شاید او هم روحیه‌اش تضعیف شود.

فاطمه‌سادات کیایی: وضعیت فرهنگ دفاع مقدس در جامعه را باید از خود جامعه فهمید. متأسفانه آن‌طور که باید باشد نیست که مردم به آن توجه کنند یا در سبک زندگی‌ها بازخورد داشته باشد. بخشی از آن به خود خبرنگاران برمی‌گردد که تخصصی کار نکردن آن‌ها باعث آسیب‌هایی می‌شود. تطبیق دادن موضوعات دفاع مقدس با مسائل روز و فرهنگ جامعه یکی از مهمترین اقدامات است که شاید به‌درستی انجام نشده است. بخشی از این مشکل هم به نهادها برمی‌گردد که بُعد اجرایی فرهنگ دفاع مقدس را به‌عهده دارند، مثلاً مرکز اسناد که خبرنگاران ارتباط خیلی کمی با آن دارند در حد یکی دو نشست در سال برنامه دارد که این باعث می‌شود در کار خبرنگار خلل ایجاد شود.

دفاع مقدس چرخ پنجم رسانه‌هاست/ادبیات ما در حوزه دفاع مقدس هنوز ادبیات دهه 60 است

* تسنیم: این مشکلاتی که عنوان کردید از کم‌کاری سیاست رسانه‌ها در این حوزه است یا کم‌کاری خود خبرنگاران؟ ضعف کار در حوزه دفاع مقدس بیشتر بر دوش مدیریت رسانه است یا بر دوش خبرنگار؟

محمدرضا بختیاری: ببینید! همه می‌دانند دفاع مقدس خوب است اما به‌عنوان چرخ پنجم به آن نگاه می‌کنند. تا این نگاه در رسانه‌ها حاکم است نمی‌توانیم این حوزه را اثرگذار بدانیم. ما می‌گوییم دفاع مقدس یک فرهنگ است که در حوزه نظامی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، تربیتی و... برای ما مزایای بسیاری داشته است. با وجود اینکه می‌دانیم این فرهنگ تأثیرگذار است به‌دلیل شیوه‌های غلط ارائه ارزش‌های آن، در بخش‌هایی بی‌اهمیت تلقی شده است. نوع پرداخت به این حوزه اشتباه بوده است. باید در نوع پرداخت ظرافت داشته باشیم، مخاطب‌شناسی کنیم. نیازسنجی‌ها را جدی بگیریم و بدانیم برای چه‌قشری باید چه‌ادبیاتی داشته باشیم. ادبیات ما  در حوزه دفاع مقدس هنوز ادبیات دهه شصت و شعاری است.

ضمناً رسالت ما اهالی رسانه در حوزه دفاع مقدس، اول مطالعه و نیازسنجی جوان نسل امروز است که باید با چه ادبیاتی با این نسل مواجه شویم. آقای مرتضی سرهنگی وقتی درمورد ادبیات دفاع مقدس صحبت می‌کند دو مدل گویش را مطرح می‌کند: گویش حماسی که متعلق به ایام خود دفاع مقدس بود، تا مردم برای رفتن به جبهه تشویق باشند یا مادران از احساسات خود دست بکشند و فرزندان خود را تشویق به حضور کنند که تکیه بر ابعاد عاطفی داشت. یک گویش هم مربوط به بخش عقلانی جنگ است که به دوران پس از جنگ برمی‌گردد که با کثرت سوژه روایت و داستان مواجه هستیم که نوع پردازش به آن بسیار مهم است.

ضرورت دارد خبرنگاران این حوزه برای ابهام‌ها و پرسش‌ها مطالعه داشته و با سعه صدر در پاسخگویی پیش بروند. تأکید ما خبرنگاران در این حوزه باید بر همگرایی و انسجام باشد. ما باید در نوشتن، همگرایی ملی داشته باشیم. چون از هر قشری در دفاع مقدس حضور داشته است. ما می‌توانیم با فرم‌های ادبی وارد شویم. یک مدل هم می‌توانیم از تجربه حماسه‌نگاران حاضر در جنگ بهره ببریم. الآن انجمن روزنامه‌نگاران دفاع مقدس در حال فعالیت است تا روزنامه‌نگاران حوزه ایثار و شهادت نسل امروز را با پیشکسوتان روزنامه‌نگاران زمان جنگ پیوند دهد.

معمولی‌بودن رزمندگان باید به جامعه شناسانده شود/اغلب خبرنگاران به یک کار احساسی بسنده می‌کنند/مناسبتی‌کار شده‌ایم

زهرا ظهروند: شما عنوان این نشست را تببین ارزش‌های دفاع مقدس اعلام کردید؛ اولین نکته مهم در ارائه مفاهیم دفاع مقدس در رسانه‌ها که به‌عهده خبرنگار است، تببین چرایی دفاع مقدس است و اینکه پرداخت به دفاع مقدس در جامعه چه اثراتی قرار است بگذارد. این اثرات باید مشخص شود و سپس برای آن کار رسانه‌ای تعریف شود. متأسفانه در برخی مطالب رسانه‌ها، خبرنگاران گاهی رزمندگان را آدم‌های عجیب و شاخص معرفی می‌کنند که این اشتباه است. آنها هم مردم عادی و معمولی بودند و مردم امروز جامعه باید این را بدانند.

فاطمه‌سادات کیایی: مطالعه خبرنگاران این حوزه واقعاً کم است، اغلب خبرنگاران به یک کار احساسی بسنده می‌کنند. کار عمیق محتوایی تحلیلی کم می‌بینیم. کارها مناسبتی و گذرا شده است. ادبیات حاضر هم مناسب ادبیات روز نیست. زبان جوان امروز را نفهمیده‌ایم و نتوانسته‌ایم داده‌ها را مطابق با این زبان ارائه کنیم.

*تسنیم: مطالب منعکس‌شده از حوزه خبری دفاع مقدس جاذبه ندارد یا مشکل از خبرنگار و نوع پوشش اوست؟

فاطمه‌سادات کیایی: 50 درصد به خبرنگار و آرایش خبر و 50 درصد دیگر به ماهیت مطلب برمی‌گردد.

محمدرضا بختیاری: من نوع پرداخت و سیاست رسانه را مهم‌تر می‌دانم. این‌ها عوامل دیده‌شدن یک خبر است وقتی یک خبر زیرمجموعه اخبار مهم صفحه اول قرار نمی‌گیرد مخاطب هم سراغی از آن نمی‌گیرد و رغبتی به خواندن آن ندارد. صفحه اول هر رسانه باید یک بخش یا یک وقت معینی برای تاپ شدن اخبار دفاع مقدس داشته باشد.مشکل دیگر این حوزه فقر تصویر است معمولاً یک خبر خوب با یک عکس بد خراب می‌شود. عکس‌های آرشیوی دیگر جذابیتی ندارد. ما باید یک مخزن تصویر داشته باشیم که جلوه بصری داشته باشد و همچنین دلخراش نباشد. تصاویر باید با متن همخوانی داشته باشد.

فاطمه‌سادات کیایی: همه اخباری که عکس و فیلم دارند جذابترند. این موضوع محدود به اخبار حوزه دفاع مقدس نیست.

محمدرضا بختیاری: وقتی ما پرگویی می‌کنیم دچار یکنواختی می‌شویم. تجربه خودم نشان می‌دهد خبرهای مربوط به عملیات‌های هوایی و خلبان‌ها از بازدید بیشتری برخوردار است چون لایه کمتر پرداخت‌شده جنگ است. بعضی سایت‌ها هم مثل مشرق آمده یک محیط تعاملی ایجاد کرده که رسانه محتوا را در سایت قرار می‌دهد و موافق و مخالف زیر آن اظهار نظر می‌کنند و باز افراد می‌توانند زیر نظرهای همدیگر باز نظر بگذارند و دیدگاه‌های مختلف رد و بدل می‌شود. در رسانه‌ها نظر مخاطب خیلی تعریف نمی‌شود.

یک رسانه جنگ را نظامی و رسانه دیگر آن فرهنگی و بستری برای شکل‌گیری فرهنگ جدید می‌داند

* تسنیم: در برخی رسانه‌ها بخش اخبار و مطالب حوزه دفاع مقدس و مقاومت زیرمجموعه‌ای از سرویس فرهنگی است و برخی رسانه‌ها آن را ذیل سرویس اجتماعی تعریف می‌کنند. بخشی هم این حوزه را بدون اینکه نام دفاع مقدس یا حماسه بر آن بگذارند و در صفحه مستقلی نمایش دهند، دو قسمت کرده‌اند و قسمتی را به بخش نظامی ــ دفاعی سپرده‌اند که متعلق به سرویس سیاسی است و قسمتی را به سرویس اجتماعی سپرده‌اند. گاهی مخاطب برای اینکه خبر خاصی را در رسانه‌ای بیابد باید کل سرویس‌ها را زیر و رو کند و سردرگم در انبوهی از خبرها دنبال یک عنوان خبر ایثار و شهادت باشد. شما فکر می‌کنید ماهیت دفاع مقدس ما در چه حوزه موضوعی تعریف می‌شود؟

فاطمه‌سادات کیایی: وقتی جنگ را در همه ابعاد ببینید شامل همه حوزه‌ها می‌شود، شامل حوزه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی. بیشتر هویتش فرهنگی است اما نگاه مطلق فرهنگی به آن هم درست نیست.

زهرا ظهروند: بله من هم فکر می‌کنم همه حوزه‌ها را در بر می‌گیرد.

*تسنیم: یعنی به‌نظر شما ایرادی ندارد که هررسانه‌ای به این حوزه یک جای متفاوتی می‌دهد؟

فاطمه‌سادات کیایی: رسانه به سیاست خودش نگاه می‌کند، یک رسانه جنگ را نظامی می‌بیند. یک رسانه جنگ را فرهنگی و بستری برای شکل‌گیری فرهنگ جدید می‌داند، یکی آن را شامل مسائل اجتماعی و دستاوردهای اجتماعی می‌داند. شما خودتان چگونه می‌بینید؟

اصحاب رسانه باید گویاسازی مفهومی برای جامعه داشته باشند/دفاع مقدس هنوز متولی خاصی ندارد

* تسنیم: فکر می‌کنم ماهیت دفاع مقدس ما کاملاً فرهنگی است. درست است که بحث صنفی و نظامی را هم در آن جای می‌دهیم اما ماهیت فرهنگی است. دلیل اینکه بعد از 30 سال هنوز برایمان مهم است اسم دفاع مقدس حفظ شود هم همین هویت فرهنگی و تاریخی آن است که برایمان اهمیت دارد و بعد ملی و وطن‌دوستی آن است که می‌درخشد، و البته به‌قول شما همه حوزه‌ها را پوشش می‌دهد.

محمدرضا بختیاری: من هم با نظر شما موافقم دفاع مقدس کاملاً فرهنگی است، چون یک فرهنگ پیشرو بوده است. در هر عرصه‌ای مصداق داشته و در حوزه اجتماعی، نظامی، اقتصادی و سیاسی تأثیرگذار بوده است. ظرف اصلی آن فرهنگ است و تمام این حوزه‌ها را یک‌جا درونش ریخته‌اند. دفاع مقدس به‌خاطر پویایی و نامیرا بودنش برای نسل‌های بعدی هم ماندگاری دارد و باید واقع‌گرایانه و بدون غلو و درشت‌نویسی آن را به نسل‌های بعد انتقال دهیم. اصحاب رسانه باید گویاسازی مفهومی برای جامعه داشته باشند، مثلاً می‌گوییم ایران در فلان تاریخ تک داشت پشت‌بند آن باید شفاف کنیم که معنای حرف چیست. ادبیات خبرها نباید کاملاً نظامی و تخصصی باشد، یکی از اصول ابتدایی روزنامه‌نگاری ساده‌نویسی است که برای همه شفاف باشد.

* تسنیم: حالا بحث بر سر ماهیت جنگ یک مسئله است و بحث نگاه رسانه‌ها به آن مسئله دیگریست. رسانه‌ها باید به یک نظر واحد برسند و جایگاه مشخصی برای ظرفی که شما عنوان کردید محتوای مختلفی از مطالب دفاع مقدس را در خود جای می‌دهد، تعریف کنند، ولی متأسفانه هنوز اختلاف نظر دارند.

محمدرضا بختیاری: شاید چون هنوز متولی آن مشخص نیست. این سردرگم بودن درخصوص متولی هم بحث است.

* تسنیم: همین کسانی که ادعای متولی بودن دارند تلاشی برای همگرایی نمی‌کنند.

محمدرضا بختیاری: تعدد سازمان‌هایی که به موضوع دفاع مقدس پرداخته‌اند زیاد است.

فاطمه‌سادات کیایی: خود نهادها هم همگرایی ندارند، یعنی در حوزه دفاع مقدس به اجماع نرسیده‌اند.

* تسنیم: متأسفانه دقیقاً عکس این موضوعی که گفتم هم مطرح است یعنی بعضی از رسانه‌ها هستند که این ظرف را دارند اما محتوایی برای پر کردنش ندارند و بعضی دیگر هم که کلاً موضوعی تحت عنوان دفاع مقدس و حماسه را از فهرست موضوعات خود حذف کرده و آن را نادیده گرفته‌اند. نظر شما چیست، این نامنظمی چقدر محسوس است؟

زهرا ظهروند: این بی‌نظمی کاملاً حس می‌شود، شاید به‌خاطر زیاد بودن محتوا است و ظرف مشخصی وجود ندارد. این به دیدگاه مدیران رسانه‌ها هم برمی‌گردد که تکلیف‌شان با جایگاه دفاع مقدس روشن هست یا نه.

* تسنیم: فکر می‌کنید توقع مردم در این مواقع و در این محتوا از رسانه‌ها چیست؟

زهرا ظهروند: بخشی از مردم جامعه اصلاً دفاع مقدس را زیاد نمی‌شناسند.

فاطمه‌سادات کیایی: وقتی درمورد دفاع مقدس صحبت می‌کنیم چون حوزه بزرگی نیست، مردم کلی نگاه می‌کنند. وقتی بحث اقتصادی پیش می‌آید تحلیل‌ها مهم می‌شود مثلاً افراد می‌آیند تحلیل فارس را جدا، تسنیم را جدا می‌خوانند که بدانند چه‌وضعی پیش آمده اما اخبار حوزه فرهنگ هنوز چنین فضایی ندارد، صرفاً اخبار پیگیری می‌شود و خیلی دیدگاه رسانه‌ها هنوز مسئله نیست.

رسانه‌ها نگاه ابزاری سیاسی به مسائل مربوط به دفاع مقدس نداشته باشند/پای منافع سازمانی وسط نیاید

* تسنیم: فکر می‌کنید چقدر فضاهای سیاسی در برهه‌های مختلف بر محتوای خبری حوزه دفاع مقدس و مقاومت هم اثر گذاشته است؟

فاطمه‌سادات کیایی: بعضیافراد احتیاط‌هایی به‌خرج می‌دهند اما این احتیاط‌ها قداست حوزه دفاع مقدس را از بین می‌برد و کار خبرنگار را خیلی سخت می‌کند.

زهرا ظهروند: به‌نظر من هم فضاهای سیاسی تاکنون اثرات خود را بر اخبار دفاع مقدس و مقاومت هم گذاشته است.

محمدرضا بختیاری: من در ایسنا این را بارها تجربه کرده‌ام چون از ابتدا نگاه سیاسی به دفاع مقدس نداشتیم تکلیف با خودمان مشخص بود مطالب را با هر جهتگیری سیاسی که داشته بیان کرده‌ایم چون حقیقت بوده است. فرقی نداشته همسو باشد یا مرتبط با جریان خاصی باشد. این به سیاستگذاری رسانه‌ها برمی‌گردد که نگاه ابزاری سیاسی به مسائل مربوط به دفاع مقدس نداشته باشند اگر قرار باشد این نگاه ابزاری حاکم شود درگیر بازی‌های مختلف سیاسی می‌شویم و با هر هیاهویی ارزش‌های دفاع مقدس ماهیت اصلی خود را از دست می‌دهند اما اگر بدانیم مبنا دفاع مقدس است و عامل همگرایی ما در کشور بوده به این نتیجه می‌رسیم که تأثیرگذاری دفاع مقدس حفظ شود و تا به حال ندیدم که ایسنا در این حوزه درگیر شود. من به این دلیل می‌گویم تحت تأثیر نیست چون خودشناسی هم می‌کنم. هم من و هم همکارم تعصبات سیاسی نداریم. وقتی شخص از نظر اقناع سازمانی موفق بشود که درگیر بازی‌های سیاسی نشود قطعاً می‌تواند ماهیت دفاع مقدس را در رسانه‌اش حفظ کند. این خودشناسی نیاز هست. شما چطور فکر می‌کنید؟

* تسنیم: فکر می‌کنم همه رسانه‌ها تحت تأثیر این مسئله هستند و استثنایی وجود ندارد. تا وقتی از حضور اقشار در دفاع مقدس صحبت می‌کنیم همه چیز خوب است اما همین که بحث به جایی می‌رسد که پای سازمان‌ها وسط کشیده می‌شود مثل بنیاد حفظ آثار، بنیاد شهید، نیروهای مسلح و... آن موقع تازه گلایه‌ها آغاز می‌شود که چرا فلان رسانه فلان جریان خبری را برجسته کرده است. این سیاست دست‌وپای خبرنگار را می‌بندد، به‌عنوان مثال برای همین شاید رسانه‌های دولتی نمی‌توانند بنیاد شهید را نقد کنند.

محمدرضا بختیاری: پس صحبت از منافع سازمانی است. وقتی منافع یک سازمان وسط بیاید رسانه‌ای که از جریان خاصی حمایت می‌شود، محدود می‌شود. چون احساس می‌کند به آن سازمان مقروض است اما اگر زیر دین کسی نباشد راحت‌تر می‌تواند رفتار کند.

زهرا ظهروند: امابه‌نظر من هم سیاست رسانه اثر مستقیم بر جریان خبری دارد. در تجربه خودم در رسانه‌های مختلف چنین چیزهایی بوده است.

باید صفحه را هرجور شده پر کنیم و خبرنگاران دنبال سری‌کاری هستند/ظرفیت جامعه را هم در نظر بگیریم

* تسنیم: گاهی تصور می‌شود ما خبرنگاران حوزه دفاع مقدس در یک دور باطل گیر کرده‌ایم، مثلاً هرسال سالگرد عملیات کربلای پنج را با یک مختصات خاص و جملات خاصی به‌صورت تکراری معرفی می‌کنیم و گزارش رنگ‌ورورفته تحویل مخاطب می‌دهیم، خیلی نمی‌خواهیم نوآوری داشته باشیم. نهایت خلاقیت در این زمینه چند جمله‌ای مصاحبه با رزمندگان این عملیات است، اما مثلاً هیچ‌وقت نمی‌آییم شبهه‌های نسل جوان در خصوص این عملیات را دنبال کنیم، یا به دروغ‌پردازی‌های رسانه‌های معاند در وارونه جلوه دادن حقایق عملیات پاسخ بدهیم. انگار حتماً باید یک جریانی مثل کشف پیکر شهدای غواص دست‌بسته پیش بیاید که میلیو‌ن‌ها سؤال به‌سوی رسانه‌ها سرازیر شود تا ما هم به تکاپو بیفتیم و چهار کارشناس را مجبور کنیم تا بیایند و جواب بدهند، چرا این‌طور شده؟ اشکال کار کجاست؟

محمدرضا بختیاری: شاید مواردی که گفتید به این خاطر است کهیکی از مشکلات حوزه‌ ما این است که باید صفحه را هرجور شده پر کنیم. خبرنگاران این حوزه به‌دنبال سری‌کاری می‌روند. این‌که وقت بگذارند تحقیق کنند و پردازش خوبی شکل دهند کمتر پیش می‌آید چون اینها زمان‌بر است. اما خبرنگار می‌خواهد صرفاً صفحه را پر کند و برود و وقتی برای کار پژوهشی نمی‌گذارد.

* تسنیم: خب، مدیریت رسانه باید این فرصت را به خبرنگار بدهد تا گاهی هم به‌عنوان یک پژوهشگر و گاهی به‌عنوان یک کارشناس به کندوکاو مسئله‌ای بپردازد بدون اینکه نگرانی از بابت پر بودن یا خالی بودن صفحه‌اش داشته باشد.

محمدرضا بختیاری: دقیقاً همین است برخی تصور می‌کنند چون خودشان می‌دانند پس بقیه هم می‌دانند در صورتی که اشتباه است و همین می‌شود که یک ارزش ضدارزش می‌شود.

زهرا ظهروند: گاهی خود فرماندهان سکوت می‌کنند و حرفی نمی‌زنند، یعنی مصلحت‌های غیرضروری را بهانه می‌کنند و چیزی نمی‌گویند.

محمدرضا بختیاری: سکوت نکرده بودند. پذیرش یک‌سری از مسائل دوران دفاع مقدس به این نیاز دارد که ظرفیت جامعه را هم در نظر بگیریم، این‌که اگر فلان مسئله را بگوییم چه‌فضایی در جامعه ایجاد می‌شود. ما جنگ را یک‌طرفه روایت کردیم باید از زبان فرماندهان عراقی هم بگوییم. چند وقت پیش شبهه‌ای ایجاد شده بود که ایران از عوامل شیمیایی استفاده کرده ولی از خود فرماندهان عراقی روایت کرده بودند که این مسئله وجود نداشته است. حالا این قابل پذیرش‌تر است یا وقتی خودمان بیاییم بگوییم؟ باید از منابع خارجی هم استفاده کنیم رجوع تاریخی به رسانه‌های غربی هم داشته باشیم.

خبرنگاران حوزه‌های تخصصی گاهی دچار روزمرگی می‌شوند/سازمان‌ها دسترسی ما را محدود کرده‌اند

*تسنیم: اگر بخواهید خودتان را صادقانه به‌عنوان یک خبرنگار حوزه دفاع مقدس و عملکرد رسانه‌تان را در این حوزه نقد کنید، چه می‌گویید؟

فاطمه‌سادات کیایی: من فکر می‌کنم در حوزه دفاع مقدس جایگاه خوبی داریم با توجه به امکاناتی که در اختیارمان وجود دارد خوب کار کرده‌ایم. فقط دو خبرنگار هستیم اما در حد توان تلاش‌مان را می‌کنیم و تخصصی کار می‌کنیم. قرار است حماسه جهاد سرویس اول رسانه‌مان باشد و تخصصی‌تر در باب موضوعات جهاد کار کند و من فکر می‌کنم با وجود اینکه فقط با دو نفر این سرویس را جلو می‌بریم با توجه به کمبود امکانات‌مان به‌نظرم موفق عمل کرده‌ایم. اما با نقطه آرمانی خیلی فاصله داریم. خبرنگاران حوزه‌های تخصصی احتمالاً بسیار دچار روزمرگی می‌شوند. این روزمرگی را خبرنگاری که گذرا در این حوزه قلم می‌زند ندارد. این روزمرگی از یک مرحله به بعد کار را متوقف می‌کند. خود تخصصی نوشتن مزایایی دارد اما این روزمرگی نقصش محسوب می‌شود و خبرنگار نباید گرفتارش بشود.

محمدرضا بختیاری: من هرسال کارهای خودم را درون تقویمی می‌نویسم که برخی از آن کارها همیشه زمین می‌ماند و همیشه این نقد را به خودم دارم که به برخی کارها نمی‌رسم. ایسنا اما در زمینه دفاع مقدس پیشرو بوده اما شرایط دارد جوری رقم می‌خورد که شاهد این هستیم منابع خبری ما همکاری خوبی با رسانه ندارند، مثلاً به شخصی بارها زنگ زدیم و گفت "ما به‌جز فلان رسانه حق نداریم با جای دیگری مصاحبه کنیم."، این باعث می‌شود ما محدود شویم. سازمان‌ها دسترسی ما را محدود کرده‌اند، این محدودیت‌ها خود به خود به روند کاری آسیب می‌زند.

زهرا ظهروند: یکی از نقدهایی که به خودم دارم مطالعه اندکم در حوزه‌های تخصصیست.

تهیه و تنظیم: نجمه السادات مولایی

*