جریان روشنفکری مشروطه از تئاتر و ادبیات برای ارائه افکار خود بهره می‌گرفت

به گزارش باشگاه خبرنگاران پویا، فقیه‌حقانی در ابتدای این نشست گفت: جریان روشنفکری نقشی تاثیرگذار در ایران داشته و از ابتدای دوره قاجار با آن در ایران روبرو هستیم.

وی ادامه داد: با استقرار قاجاریه در ایران آرامش نسبی به وجود می‌آید و روز به روز وضع آن بهتر می‌شود. به خصوص که «آقامحمدخان قاجار» نقش مهمی در این موضوع داشته است. اما در اوج فعالیت‌های خودش و با تمام توانایی‌هایش در مدیریت آن روزهای ایران کشته می‌شود

فقیه‌حقانی افزود: مورخان از این دوره تاریخی ایران به بدی یاد می‌کنند. چرا که «آقامحمدخان قاجار» خشونت زیادی برای پیش‌برد اهداف و فعالیت‌های خود به کار می‌گرفت. البته که این شیوه حکومت به دلیل ناامنی و نابسامانی آن روزهای ایران بود و «آقامحمدخان قاجار» توانسته بود با خشونت بر این اوضاع مسلط شود. از طرفی هم در مورد میزان خشونت «آقامحمدخان قاجار» در ایران و خارج از آن بحث‌هایی است. به طور مثال در گرجستان «آقامحمدخان قاجار» به کشتار گسترده محکوم می‌شود. در حالی که اصلا اینگونه نبوده است و اسناد گرجستانی‌ها نشان می‌دهد با حمله «آقامحمدخان قاجار» به گرجستان، گرجی‌ها از آن وضعیت برای تسویه حساب داخلی اقدام به کشتار یکدیگر می‌کنند. به این ترتیب است که کشتاری گسترده صورت می‌گیرد. اما این کشتار به دست قاجار انجام نمی‌شود.

وی گفت: با آمدن قاجار بار دیگر ارتباط میان حاکمیت و روحانیت برقرار می‌شود. لازم به ذکر است که روشنفکران این موضوع را مانع رشد و پیشرفت کشور می‌دانند. همچنانکه در دوره صفویه معتقدند آنچه از پیشرفت کشور جلوگیری کرد حضور روحانیون شیعه در حکومت و اتحاد آنها با صفویه بود. در حالی که اتحاد دین و سیاست توانست در این دوران از تشویش و نابسامانی مردمی جلوگیری کند. به این ترتیب روحانیت نقشی اساسی در مدیریت موقیعت‌های گوناگون و سخت داشتند.

فقیه‌حقانی در همین راستا گفت: با روی کار آمدن «آقامحمدخان قاجار» بار دیگر اتحاد دین و سیاست شکل گرفت. اتحادی که در دوران نادرشاه افشار این رابطه از هم گسیخته شده بود. چرا که نادرشاه به راه‌اندازی امپراطوری خود بود.

وی افزود: جنگ‌های روسیه علیه ایران موجب شد تا علل عقب‌ماندگی ایران بررسی شود. به این ترتیب جریان روشنفکری فرصتی برای تبدیل به یک تشکل می‌یابد و انسجام بیشتری را در خود ایجاد می‌کند. در مقابل این جریان نیز روحانیت قرار دارد که در کل نوع دیگری به دنیا دارد.

فقیه‌حقانی پس از تعاریفی از روشنفکری در ایران و جهان گفت: میرزا فتحعلی آخوندزاده یکی از افراد تاثیرگذار جریان روشنفکری در ایران است و نمی‌توان به روشنفکری در ایران بدون آن و چند شخصیتی دیگر همچون «میرزا ملکم خان» پرداخت. آخوندزاده معتقد است تمامی مشکلات ایران به اسلام مربوط می‌شود و راه حل آن بازگشت به سوی آیین قبل ایران یعنی زرتشت است. به همین دلیل این فرد با زرتشتیان ارتباط گسترده داشت. آخوندزاده برای پیش‌برد اهداف و ارائه افکار خود از ادبیات و به خصوص از تئاتر نیز بهره می‌برده است. و‌ی همچنین معتفد بود باید فراموشخانه تاسیس شود و از آن برای انجام امور مورد نظر استفاده کرد. فراموشخانه همان چیزی است که امروزه از آن به عنوان جریان فراموسونری یاد می‌شود.

فقیه‌حقانی در ادامه با معرفی «میرزا ملکم خان» به عنوان یکی دیگر از اشخاص تاثیرگذار در جریان روشنفکری ایران گفت: مَلْکَم خان معتقد است به جای حرکت به سوی کنار زدن اسلام، باید از ظرفیت‌های اسلام جهت پیش‌برد اهداف خود بهره ببریم. به همین دلیل تصمیم گرفت تا دیدگاهای روشنفکری خود، که همان افکار روشنفکری در غرب است، را در قالب مفاهیم دینی بیان کند. شاید جریان روشنفکری دینی که در دوران مشورطه خود را نشان می‌دهد به نحوی با این راهبرد «میرزا مَلْکَم خان» ارتباط داشته باشد.

فقیه‌حقانی در تکمیل مطالب مربوط به فراموش‌خانه گفت: فراموش‌خانه و فراموسونری نگاهی ناقص است. چرا که تشکیلاتی صرفا برای جاسوسی است. همچنین اقدام به فعالیت‌های پنهانی می‌کنند که کسی هم نمی‌داند چه کاری است. لازم به ذکر است که یکی از کانون‌ها و ابزارهای اصلی روشنفکری در غرب همین جوامع فراماسونری بود.

وی در پایان خاطرنشان کرد: اگر به اصول و شعارهای فراموسونری دقت کنیم می‌بینیم که این تشکل فراتر از برداشتی است که ما فکر می‌کنیم. به عنوان مثال درست است که فراموسونری برای جاسوسی است. اما دلیل نمی‌شود که همه فراموسون‌ها با دستگاه‌های جاسوسی در ارتباط باشند.

شایان ذکر است، سلسله نشست‌های سوژه یابی در مستند با عنوان «نقش روشنفکران در نهضت مشروطه و پس از آن» دوشنبه هر هفته به مدت دو ماه ساعت 15 در حوزه هنری برگزار می‌شود و حضور برای عموم آزاد است.

انتهای پیام/