یادداشت تسنیم|خیز بلند ترکیه در آسیای میانه

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، این روزها سفر رجب طیب اردوغان به کشور قرقیزستان، بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های ترکیه پیدا کرده و بسیاری از رسانه‌های نزدیک به حزب حاکم از آن به عنوان نشانه‌ای برای قدرت گرفتن جمهوری ترکیه در آسیای میانه یاد می‌کنند. 

اردوغان پیش از سفر به قرقیزستان، مقاله‌ای در یکی از روزنامه‌های این کشور منتشر کرد و در آن به اصطلاح جدیدی اشاره کرد. اصطلاحی که اگرچه از دیرباز مورد توجه ترک‌های راست افراطی و پان ترکیست قرار گرفته، اما شنیدن آن از زبان اردوغان، معنا و اشاره‌ای دیگر دارد. اردوغان در مقاله خود از اصطلاح «جهان ترک» سخن به میان آورد. 

تاکید همزمان بر اشتراک دینی و نژادی

در شرایطی که در دهه‌های اخیر، همواره سخن گفتن از جهان اسلام و جهان عرب در گفتارهای مسئولین دولتی کشورهای مختلف در جریان بوده، این بار شنیدن اصطلاح جهان ترک از زبان رئیس جمهور کشوری که به تازگی با آمریکا دچار تنش سیاسی شده، این معنی را به اذهان القا می‌کند که رجب طیب اردوغان در نظر دارد در مقطع کنونی، با استفاده از عواطف ملی گرایان ترک در داخل و خارج، قدرت بیشتری بگیرد. البته مبنا و منش سیاسی اصلی اردوغان، همان اسلام‌گرایی سابق است، اما همچنان که گفته شد در شرایط کنونی، ترجیح می‌دهد به مفاهیم ترکی و عواطف ترکی، اهمیت و بهای بیشتری بدهد.

 اردوغان در بیشکک قرقیزستان، مسجدی را افتتاح کرد که ساخت آن از سوی مهندسین و معماران ترکیه از سه سال پیش آغاز شده بود . این مسجد با ظرفیت بیش از 20 هزار نمازگزار، عنوان بزرگترین مسجد آسیای میانه را به خود اختصاص داده و نام «مسجد جامع امام احمد سرخسی»، (فقیه حنفی ایرانی سده پنجم هجری) برای آن انتخاب شده است. اردوغان در حضور رئیس جمهور قرقیزستان و در مراسم افتتاح این مسجد بزرگ، آن را هدیه‌ای از سوی ملت ترکیه برای قرقیزستانی‌ها دانست.

امروز قرار است در قزاقستان، نشست شورای 6 کشور ترک زبان برگزار شود. سران 6 کشور ترکیه، قرقیزستان، قزاقستان، آذربایجان، ترکمنستان و ازبکستان گرد هم می‌آیند تا به بررسی راهکارهای توسعه همکاری بین این 6 کشور پرداخته و مجارستان را نیز به عنوان عضو ناظر بپذیرند.

تاکید بر اشتراک دینی و نژادی و استفاده از زبان به عنوان یک کلید فرهنگی مهم، باعث شده تا دور نمای این نشست، در تحولات آسیای میانه، اهمیت پیدا کند. البته ترکیه، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان، پیشتر نیز در مورد پدیده مشترک دیگری به نام ارتش ترک، سخن به میان آورده بودند، اما در چند سال اخیر و پس از تحولاتی که در منطقه روی داد، این پرونده فعلاً کنار گذاشته شده است. اما دور نیست که در آینده‌ای نزدیک، یکبار دیگر بررسی چنین موضوعی در دستور کار قرار بگیرد.

بازوان اردوغان در آسیای میانه

کارشناسان سیاسی و اقتصادی بر این باورند که جمهوری ترکیه با توجه به نفوذ فرهنگی و سیاسی خود از توانایی آن برخوردار است که از ظرفیت‌های اقتصادی چندین کشور آسیای میانه، در حجم بالا و در مبلغ ایده‌آلی نزدیک به 100 میلیارد دلار در سال بهره بگیرد، اما اردوغان برای رسیدن به چنین مقصدی، راه دور و درازی در پیش دارد.

طی این مسیر در حال حاضر با دو بازوی توانمند ممکن است. یکی از بازوان توانمند اردوغان برای نفوذ در این کشورها، استفاده از شرکت‌های قدرتمند پیمانکاری ترکیه است. پیمانکاران  ترک در 16 سال اخیر نشان داده‌اند که در دوران اقتدار حزب عدالت و توسعه به خوبی از انجام پروژه‌های سنگین منطقه‌ای برمی‌آیند و با توجه به آن که سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه به نفع پیمانکاران ترکیه‌ای پیش رفته، در حال حاضر دهها پیمانکار، شرکت و هلدینگ بزرگ ترکیه‌ای در کشورهای آفریقایی، حوزه خلیج فارس، آسیای میانه و برخی کشورهای دیگر منطقه در حال فعالیت هستند و شواهد نشان می‌دهد که کشورهای میزبان رضایت بالایی از کارنامه پیمانکاران ترک دارند.

بنابراین در الگوی سیاست خارجی ترکیه می‌توانیم به خوبی شاهد هماهنگی دقیق بین بخش دیپلماسی و اقتصادی باشیم.

بازوی دوم برای توسعه اهداف ترکیه در آسیای میانه، رسانه و فعالیت‌های فرهنگی است. به ویژه در دو سال اخیر که با توجه به درهم شکسته شدن گروه‌ها و شبکه‌های مرتبط با فتح الله گولن، بخشی از توان ترکیه در آسیای میانه از بین رفته است، اردوغان باید برای جبران این مسئله و پر کردن این خلاء از توانمندی های رسانه ای و فرهنگی کشورش بهره بگیرد.

البته رئیس جمهور ترکیه و سرویس اطلاعاتی میت، هنوز هم از حضور شاگردان گولن در بخش‌های مختلف آموزشی، اقتصادی و فرهنگی در کشورهای آسیای میانه هراس دارند و بنابر آماری که از سوی برخی نهادهای امنیتی ترکیه منتشر شده، تنها در کشور قرقیزستان، 4 هزار نفر از شاگردان فراری فتح الله گولن حضور دارند.

 در ماه‌های اخیر بسیاری از کشورهای آسیای میانه از جمله جمهوری آذربایجان، همکاری امنیتی خوبی با ترکیه داشته‌اند و برای تعطیل کردن بنگاه‌های اقتصادی و آموزشی مرتبط با شبکه گولن اقدام کرده‌اند. حتی ارمنستان نیز در این حوزه با ترکیه همکاری کرده و برخی از نیروهای فراری را به ترکیه تحویل داده است.

با این وجود نگرانی اردوغان پابرجاست و هماهنگی اطلاعاتی و امنیتی و صرف هزینه‌های گزاف برای بی اثر کردن و خنثی سازی تهدیدات گولن در آسیای میانه، بخشی از اهداف و اولویت‌های مهم جمهوری ترکیه است.

در پایان باید گفت، اگر چه با استفاده از ظرفیت‌های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و دیپلماسی، ژرف‌تر شدن و گسترده‌تر شدن نفوذ جمهوری ترکیه در آسیای میانه، دور از دست نیست، اما این مسیر چندان هموار و  بدون مانع هم نخواهد بود. بدون تردید، روسیه با وجود ارتباط حسنه‌ای که در حال حاضر با ترکیه دارد، از آینده این نفوذ چندان خشنود نخواهد بود و از ملاحظات خاص خود کوتاه نخواهد آمد. همچنین با توجه به نفوذ رژیم صهیونیستی و آمریکا در آسیای میانه، ترکیه در این منطقه، نیازمند احتیاط و هماهنگی بیشتری خواهد بود.

یادداشت: محمد علی دستمالی کارشناس مسائل ترکیه

انتهای پیام/