احیاء پان‌ترکیسم در قزاقستان و تهدید همگرایی اوراسیایی
فوبیای روسیه که پس از الحاق کریمه زمینه مناسبی برای توسعه پان‌ترکیسم در قزاقستان و آسیای مرکزی به وجود آورده است، اگرچه در کوتاه مدت تهدیدی محسوب نمی‌شود، اما چالش بزرگی پیش‌روی ایده همگرایی اوراسیایی کرملین است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، مجله «یوریژیا دیلی مانیتور» در شماره اخیرش طی مقاله‌ای به قلم فرهاد شاریپ، به بررسی زمینه‌های احیاء پان‌ترکیسم در قزاقستان و تاثیر آن بر همگرایی اوراسیایی، به‌ویژه در اتحادیه اقتصادی اوراسیا پرداخته است. در این مقاله را می‌خوانید:
مقوله «پان‌ترکیسم» که در دوران حاکمیت ژوزف استالین و رهبران کمونیست پس از او در اتحاد شوروی معنای تقریباً شومی تحت عنوان «دشمن خلق» یافته بود، طی ربع قرنی که از فروپاشی شوروی و استقلال قزاقستان می‌گذرد، به بخش لاینفکی از جستجوی قزاق‌ها برای هویت ملی تبدیل شده است. در حقیقت، نسل قزاق‌های مدرن امروزین حس قدرتمند «افتخار تعلق داشتن به دنیای ترک‌زبان‌ها» را در این کشور توسعه داده‌اند. تمام این مسائل پیش‌زمینه‌هایی در تحولات اخیر این کشور، به‌ویژه گرامیداشت صد و بیست و پنجمین سالگرد تولد شاعر ملی قزاق‌ها، ماگژان ژومابایف دارد. وی طی دوران پاکسازی‌های استالینی در 1937 به سیبری تبعید شده و در زندان‌های کمیساریای خلق در امور داخلی (حزب کمونیست) در حال ستودن پان‌ترکیسم و ملی‌گرایی (به زبان نظم قزاقی) بود. مقامات کمونیست اتحاد جماهیر شوروی در آن زمان نه‌تنها اشعار ژومابایف را از کتاب‌ها حذف کردند، بلکه آن‌ها حتی نام وی را نیز ممنوعه اعلام کردنند.
آن مراسم (125مین سالگرد تولد ژومابایف) که در مورخ 22 ژوئن 2018 در روستای ساری‌تومار در شمال قزاقستان، که محل تولد ماگژان ژومابایف است، در فضای باز برگزار شد. در این مراسم روشنفکران و چهره‌های مشهور عمومی از کشورهای ترکیه، جمهوری آذربایجان، ازبکستان، قرقیزستان و نماینده‌هایی از اقلیت‌های ترک‌زبان در فدراسیون روسیه و مغولستان نیز شرکت کردند. کومار آکساکالوف، آکیم (حاکم) شمال قزاقستان در آغاز این جشن تاکید کرد که ژومابایف شاعر تمام ملت‌های ترک است و پیام تبریک نورسلطان نظربایف، رئیس جمهور قزاقستان را در ابتدای این مراسم قرائت کرد. علاوه بر این، دایسن کاسینوف، رئیس سازمان بین‌الملل فرهنگ ترکی (تورک‌سوی) اشاره کرد که سال 2018 در تمام کشورهای ترک‌زبان به نام ماگژان ژومابایف، نام‌گذاری شده است.
پیش از این نیز در مورخ 19 ژوئن، نظربایف به موجب حکمی دستور انتقال پایتخت قزاقستان جنوبی از شومکنت به ترکستان و ایجاد یک واحد ارضی جدید به نام «منطقه ترکستان» را داده بود. رئیس‌جمهور قزاقستان با تاکید بر اهمیت تاریخی این اقدام، با بیان این که ترکستان شهر مقدسی است، آن را پایتخت معنوی جهان ترک‌زبان معرفی کرده بود.
دولت قزاقستان که طی سال‌های اخیر به صورت سنتی روابط خوبی با کشورهای اسلاویک و به‌ویژه روسیه داشته است، هیچ گاه به صورت رسمی گرایشات پان‌ترکیستی خود را، آن هم به صورت شدید، نشان نداده است.
اما نظربایف که اخیراً به طرز فزاینده‌ای دیدگاه‌های مبهمی در خصوص اتحادیه اقتصادی اوراسیایی و نقش روسیه در آن پیدا کرده است، حداقل در حوزه اقتصادی به دنبال استقلال بیشتر از مسکو و پیوندهای نزدیک‌تر به استانبول می‌باشد. در جلسه سال 2013 شورای اتحادیه اقتصادی اوراسیا که در مینسک برگزار شد، نظربایف پیشنهاد کرده بود تا ترکیه نیز به به اتحادیه گمرکی که آن زمان متشکل از روسیه، بلاروس و قزاقستان بود، اضافه شود.
او همچنین پیشنهاد انحلال اتحادیه اوراسیایی را به عنوان یک ساختار زائد و ناکارآمد را ارائه کرده بود. رئیس‌جمهوری قزاقستان نگرانی خود را از بازیابی (ساختارهای) اتحاد جماهیر شوروی یا ساختارهایی تابع روسیه، ابراز داشته است.
این نخستین بار نیست که رئیس‌جمهور قزاقستان مسکو را با چنین الفاظی تحریک می‌کرد. یک سال قبل از آن در آنکارا، نظربایف در جلسه شورای کشورهای ترک‌زبان شرکت کرده و موکداً با استناد به جملات مصطفی کمال آتاتورک، بنیان‌گذار جمهوری ترکیه، که گفته بود «وقت آن رسیده که تمام ترک‌ها متحد شوند»، به آن جمله «اگر ما متحد باشیم، به قدرت موثری در جهان تبدیل خواهیم شد» را افزوده بود. مسکو در آن زمان انتظار شنیدن چنین جملاتی را از نظربایف، به عنوان شخصی که مشتاق‌ترین حامی همگرایی اقتصادی اوراسیایی (به رهبری روسیه) بود، نداشت.
به هر حال اما به رغم گرایشات پان‌ترکیستی مشترک میان روشنفکران در قزاقستان و ترکیه، روابط بین دولت‌ها در استانبول و آستانه همیشه خوب نبوده است. در پاره‌ای از موقعیت‌ها، همچون حوادث روی داده پس از کودتای نظامی سال 2016 در ترکیه، آزمونی بود که ثابت کرد قزاقستان بیشتر به اصول سیاسی استقلال و حاکمیت خود از برادر بزرگترش (یعنی ترکیه) تمایل دارد.
مقامات قزاق هنوز هیچ اقدامی در راستای درخواست‌هایی که بارها از سوی آنکارا تکرار شده است، مبنی بر بستن نهادهای آموزشی ترکی و توقف فعالیت‌های داخلی تمامی سازمان‌هایی که مظنون به ارتباط با فتح‌الله گولن هستند، صورت نداده‌اند. فتح‌الله گولن، چهره مذهبی ترک است که سال‌هاست از ترکیه خارج شده و طی این مدت یکی از مهم‌ترین رقبای رئیس‌جمهوری ترکیه، رجب طیب اردوغان بوده است.
آنکارا او و سازمان تحت امرش را به طرح‌ریزی و اجرای کودتای نافرجام سال 2016 متهم کرده است. با این اوصاف اما وزارت آموزش و پرورش قزاقستان این پیام‌ها را نادیده گرفته و اینگونه استدلال می‌کند که مدارس ترکی که در سرتاسر قزاقستان بازگشایی شده‌اند و پیرو یک موافقتنامه دوجانبه که توسط نورسلطان نظربایف و رئیس‌جمهور سابق ترکیه، تورگات اوزال امضا شده است، می‌باشند. علاوه بر این آستانه ادعا می‌کند که این مدارس به لحاظ مالی توسط قزاقستان پشتیبانی می‌شوند.
با وجود چنین تنش‌هایی با ترکیه، اما الحاق کریمه به روسیه در سال 2014 و ادبیات امپریالیستی که پس از آن از مسکو ساطع شده است، یک احساس فوبیای روسیه را در میان ملی‌گرایان قزاق تقویت کرده است. از همین رو، این موضوع زمینه‌های مناسبی برای شکوفایی پان‌ترکیسم در قزاقستان فراهم آورد.
اخیراً یکی از خبرنگاران تلویزیونی روس به نام ولادیمیر سولویوف که به زبان تند و تیزش معروف است، قزاقستان را متهم کرده که در حال کمک به ایالات متحده برای ایجاد یک پایگاه نظامی در دریای خزر است. این دیدگاه سولویوف واکنش سریع ملی گرایان قزاق را که خواستار خروج پرسنل نظامی روسیه از این کشور، که در حال حاضر در 8 پایگاه در مناطقی از قزاقستان مستقر هستند، برانگیخت.
در مجموع باید اشاره کرد به رغم هراس شدیدی که مسکو دارد، ظهور پان‌ترکیسم در قزاقستان و در کل آسیای مرکزی به نظر نمی‌رسد که در کوتاه مدت تهدیدی برای روسیه به حساب بیاید. نفوذ ترکیه در میان کشورهای ترک‌زبان این منطقه، در مرحله فعلی تنها به حوزه‌های فرهنگی و اقتصادی محدود شده است. اما به هر ترتیب ترویج پان‌ترکیسم یک چالش جدی در بلندمدت برای ایده‌های اتحاد اوراسیایی کرملین محسوب می‌شود.
انتهای پیام/
