شیرازه ادب پارسی؛ نگاهی به میراث سعدی برای ایرانیان

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، اول اردیبهشت هر سال بهانه‌ای است برای یادکرد شاعری که نه تنها بر فرهنگ و هنر ایران و اسلام تأثیر گذاشت که میراثی است از فرهنگ ایرانی برای جهان. اول اردیبهشت، مقارن با سالروز نگارش «گلستان»، بهانه‌ای است برای بزرگداشت سعدی شیرازی. نکات گفتنی از زندگی و زمانه او بسیار است؛ از سفرهای پرماجرای او گرفته تا آثارش که در اوج هنرمندی است، همگی سبب شده تا او دست‌نیافتنی و در عین حال آشنا و نزدیک بنماید.

اگرچه سالشمار عمر انفسی سعدی را به قرن هفتم می‌رسانند، اما روزشمار عمر آفاقی او تا همیشه ادامه دارد. قرن‌هاست سخنوران و اهل تحقیق درباره او سخن‌ گفته‌اند، اما گویی تمام این‌ها جرعه‌ای بوده از دریای بیکران اندیشه‌ها و آثار او. در نگاهی کوتاه به این می‌پردازیم که میراث سعدی برای ایرانیان و برای جهان چه بود؟ چرا از او به عنوان شاعری ماندگار و درخشان در آسمان ادبیات جهان یاد می‌شود؟ 

پند سعدی که کلید در گنج سعد است

همانطور که پیش از این یاد شد، تاکنون صدها اثر درباره او منتشر شده است. این جدای از نسخ خطی است که از آثار او به یادگار مانده یا آثاری است که به تبع او آفریده شده است. بنا بر آمار اعلام شده، بیشترین نسخ خطی موجود در ایران در حوزه ادبیات فارسی، از آثار سعدی شیراز است. شاید نگاهی به زمانه سعدی بتواند به این پرسش پاسخ دهد که چرا قرن‌ها تلاش شده تا آثار او زنده بماند و دلیل ماندگاری او چیست.

سعدی در زمانه‌ای پر نزاع متولد شد؛ از یک سو جنگ‌های صلیبی مرزهای کشورهای اسلامی را تهدید می‌کرد و از سوی دیگر، حملات خونبار مغول امان و امنیت را از ایران ربوده بود. در چنین شرایطی، خلیفه عباسی نیز با فتنه‌انگیزی ممالک اسلامی را دچار هرج و مرج می‌کرد. سعدی بیشترین زمان حیاتش را در چنین شرایطی گذراند که حاصلی جز سست شدن مبانی اخلاقی و امنیت نداشت. اما در این میان، سعدی نماینده عقلانیت و اعتدال در رفتار، دعوت به شکیبایی و خوش‌بینی به آینده است. او مرهمی آرام‌بخش به دنیای پرتلاطم جهان اسلام و زخم‌های عمیق ایرانی است.

وین گلستان همیشه خوش باشد

در کنار این موضوعات، سعدی بر شکل‌گیری سبکی جدید در شعر و نثر فارسی تأثیری شگرف دارد. تأثیر او بر شاعران و نویسندگان بعد از خود بسیار عظیم بود و تا اوایل قرن بیستم عموماً بزرگترین شاعر ایرانی همه دوران‌ها انگاشه می‌شد. سعدی و پس از او، حافظ در شمار ستارگان درخشان سنت‌های کهن شعر فارسی هستند که در قرن چهارم هجری آغاز شد و در قرن نهم پایان یافت. از آن پس تا اواخر قرن 12 هجری، سبک‌های جدید بسیاری ظهور کرد که اوج آن به شعر سبک هندی موسوم است. اما پس از تنزل بی‌سابقه سبک هندی در ادبیات فارسی به دلایل مختلف، بازگشت به سبک‌های کلاسیک درمان و چاره راه اندیشیده شد. در این مقطع، این سعدی است که دوباره در اوج است و سروده‌های بسیاری به تقلید و الهام از آثار او خلق شد.

جیمز موریه، در پانویسی ر جاجی بابای اصفهانی که در اویاب قرن نوزدهم نوشته شده، سعدی را «شاعر ملی ایران» می‌نامد. موریه نه منتقد ادبی است و نه پژوهشگر زبان فارسی، این توصیف او بی‌تردید بازتاب چیزی بود که وی در ایران درباره سعدی شنیده است.

هر چند در دوره‌ای از قرن بیستم سعدی مورد بی‌مهری روشنفکران قرار گرفت و یا آیین ستایش از او جای خود را به ستایش بیشتر حافظ داد، اما تأثیری که سعدی بر فرهنگ و ادب فارسی و حتی فرهنگ جهان گذاشت بر کسی پوشیده نیست و بسیاری، چه از میان خواص و چه مردم عامه، با شعرهای او زندگی کردند:

شنیدم هر چه در شیراز گویند
به هفت اقلیم عالم باز گویند

که سعدی هر چه گوید پند باشد
حریص پند دولتمند باشد

انتهای پیام/