نقش شبکه‌های اجتماعی در مواقع بحران نظیر "زلزله" کرمانشاه
رسانه‌های اجتماعی فضای قابل توجهی در کسب و اشترا‌ک‌گذاری اطلاعات به کاربران می‌دهند؛ هر کاربری می‌تواند درباره موضوعی خاص ایجاد ارتباط کند، دیگران نیز می‌توانند در آن شرکت کرده و به نوعی سهیم باشند.
به گزارش خبرنگار علمی باشگاه خبرنگاران پویا؛ فضای رسانه‌های اجتماعی به کاربران اجازه می‌دهد هر شخص و گروهی درباره موضوع دلخواهش بحث کند و محتوایی را به اشتراک بگذارد.
فارغ از نوع رسانه اساسا افراد از طریق رسانه‌ها اطلاعات مورد نیاز خود را دریافت می‌کنند.
مراحل اساسی مدیریت و کنترل بحران به خصوص در بلایای طبیعی شامل سه مرحل اصلی آموزش(قبل از بحران)، مواجهه (زمان بحران) و پشتیبانی-اصلاح (پس از بحران) است.
1. مرحله آموزش: قبل از بحران بحث آموزشی و فرهنگ‌سازی رسانه‌ها دارای اهمیت بسیاری است؛ رسانه‌ها به واسطه برخورداری از کارکرد نظارت بر محیط و همچنین تفسیر می‌توانند بحران‌های بالقوه را شناسایی و به مسئولان گوشزد کنند؛ آموزش افراد و آگاه بخشی به آنان نیز در این مرحله قرار دارد.
2. مرحله مواجهه: هنگام وقوع بحران مهمترین وظیفه رسانه اطلاع‌رسانی، انتشار اخبار و نیز جلب مشارکت همگانی است؛ یکی از پیامدهای هر بحران شکل‌گیری شایعات است به همین منظور برای هدایت افکار عمومی اطلاع‌رسانی باید به شیوه مدبرانه‌ای صورت پذیرد.
3. مرحله پشتیبانی: در این مرحله که پس از اتمام بحران شروع می‌شود، رسانه‌ها سه نقش را برعهده می‌گیرند:
a. اطلاع‌رسانی برای تقویت همبستگی با آسیب‌دیدگان
b. بررسی چگونگی و نحوه مواجهه سازمانهای مسئول با بحران
c. اطلاع‌رسانی و آموزش برای کاهش درد و ناراحتی بازماندگان
ناگفته پیداست یکی از دلایلی که عموم مردم پس از بحران به صورت مجازی دور هم جمع می‌شوند، فراهم ساختن «حمایت عاطفی» رسانه‌های اجتماعی برای کاربران است.
به طور کلی درباره کارکرد رسانه‌های اجتماعی باید اشاره کرد انتشار اطلاعات در زمان درست از سوی رسانه‌های اجتماعی باعث می‌شود اطلاعات به صورت همزمان به میلیون‌ها نفر برسد.
باید توجه داشت دسترسی به داده‌ها شامل عکس‌ها و فیلم‌ها در زمان واقعی می‌تواند به نیازهای اول یعنی هدایت خطر و همچنین در پیش گرفتن برنامه مدیریت بحران منجر شود.
علاوه بر این افرادی که دور از خانواده و دوستان‌شان هستند، می‌توانند به اطلاعات درباره وضعیت‌های بحرانی و عزیزانشان دسترسی داشته باشند.
مهم‌تر از همه رسانه‌های اجتماعی با قابلیت انتشار پیام در کسری از ثانیه و در سطح جهانی قادر به بسیج کردن منابع در سراسر جهان هستند.
نقش رسانه‌های اجتماعی در زلزله و سونامی شرق ژاپن
مدیریت بحران زلزله و سونامی در کشور ژاپن از نمونه‌های تأثیرگذار مدیریت در جهان به حساب می‌آید و پژوهشگران زیادی در سراسر دنیا آن را مورد مطالعه قرار داده‌اند.
دولت ژاپن با استفاده از رسانه‌های جمعی و اجتماعی خدمات مفیدی به شهروندان بحران‌زده و دیگر ساکنان ژاپنی ارائه کرده است.
بدون اغراق در ژاپن به بهترین شیوه از این رسانه‌ها برای مدیریت بحران، امداد و نجات استفاده شده است.
رسانه‌های جمعی در ژاپن ماند تلویزیون و رادیو و رسانه‌های اجتماعی مانند توییتر، یوتیوب، فیس‌بوک و میکسی در این بحران توانستند به عنوان یکی از اهرم‌های مدیریت بحران اقدام کنند.
همواره رسانه‌های جمعی در پوشش بحران‌های طبیعی پیشتاز بوده‌اند و اخبار و اطلاعات مربوط به زلزله را در اختیار مخاطبان خود قرار داده‌اند اما همگی می‌دانیم ابزارهای جدید ارتباطی مانند رسانه‌های اجتماعی نیز پتانسیل بالایی در این بخش دارند.
ژاپن و رسانه‌های اجتماعی آن هنگام سونامی چگونه ظاهر شدند؟
یک روز پس از زلزله مرگبار و سونامی ژاپن، علی‌رغم اختلال در شبکه‌های مخابراتی و تلفن همراه، اینترنت در اکثر نقاط این کشور با سرعت و کیفیت خوب در دسترس بود.
عواملی مانند قطع نشدن اینترنت، سواد رسانه‌ای مناسب ژاپنی‌ها درباره چگونگی استفاده از رسانه‌های اجتماعی و... باعث حضور جدی این رسانه‌ها در زلزله سال 2011 ژاپن شدند.
رسانه‌های اجتماعی مختلف را در ادامه زیر ذره‌بین قرار داده‌ایم:
توییتر در صدر رسانه‌های اجتماعی
شبکه اجتماعی توییتر در ژاپن با داشتن نزدیک به 35 میلیون کاربر فعال سومین کشور از لحاظ تعداد کاربر به حساب می‌آید؛ توییت‌های مربوط به زلزله از یک دقیقه و 25 ثانیه بعد از زلزله شروع شده و مربوط به شخصی از محل کانون زلزله بوده است.
پس از زلزله هشدارهای رسمی و غیررسمی بسیاری در توییتر منتشر شد که شامل اخطار تخلیه مناطق برای سونامی قریب‌الوقوع نیز بود؛ توییت‌هایی با پیام درخواست نجات و کمک، تقاضای امکانات، عزادارای برای از دست رفتگان، ابراز نگرانی برای کسانی که دوستشان دارند، پیشنهاد برای کمک و تسلیت از طریق این رسانه به راه افتاد و در روز اول تنها هزار و 200 توییت از توکیو منتشر شد.
یوتیوب در زلزله و سونامی شرق ژاپن
پس از بحران ژاپن، یوتیوب در صدر رسانه‌های پرکاربرد قرار گرفت؛ ویدئوهای زیادی از طریق این رسانه اجتماعی منتشر و در سرتاسر دنیا دیده شد.
بیشترین ویدئوی ضبط شده در طول تاریخ فجایع طبیعی و آپلود آن در یوتیوب متعلق به زلزله و سونامی شرق ژاپن است؛ ویدئویی که در آن شهردار یکی از شهرهای ژاپن تقاضای تعدادی داوطلب ایثارگر برای امداد و نجات می‌کرد حدود 500 هزار نفر بیننده داشت.
این ویدئو باعث شد صدها کامیون حاوی کمک‌های امدادی به آن منطقه سرازیر شود.
شبکه اجتماعی میکسی در زلزله و سونامی شرق ژاپن
شبکه اجتماعی میکسی در بین ژاپنی‌ها نسبت به فیس‌بوک از محبوبیت بالاتری برخوردار است و ضریب نفوذ بالاتری دارد؛ پس از زلزله محبوبیت فیس‌بوک به سرعت در بین مردم ژاپن افزایش پیدا کرد و کاربران آن به بیش از 17 میلیون نفر رسید.
گوگل در زلزله و سونامی شرق ژاپن
رسانه‌های اجتماعی شیوه متداول و مؤثر برای جست‌وجوی افراد گمشده و گرفتن اطلاعات به روز در این باره به حساب می‌آیند.
سرویس جست‌وجوی گوگل حدود دو ساعت بعد از زلزله راه‌اندازی و در زمان بسیار کمی به زبان ژاپنی ترجمه شد؛ مردم با استفاده از این سرویس شروع به جست‌وجو و آپلود اطلاعات درباره گمشدگان خود کردند.
رسانه‌های اجتماعی در زلزله کرمانشاه چه نقشی داشتند؟
انتشار خبر زلزله که مرکز آن حوالی استان کرمانشاه بود، منجر به ایجاد موج بزرگی در شبکه‌های اجتماعی شد.
خوشبختانه واکنش رسانه‌های اجتماعی به زلزله کرمانشاه بسیار سریع بود؛ از ساعت نخستین وقوع بحران کاربران شبکه‌های اجتماعی آخرین اطلاعات و عکس‌ها از این فاجعه را به اشتراک گذاشتند و آخرین اخبار را نیز توییت کردند.
انتشار نیازهای زلزله‌زدگان از همان ساعات اولیه باعث ارسال کمک‌های مردمی به سمت کرمانشاه شد؛ همچنین در حالیکه میلیون‌ها کاربر اطلاعات مفیدی را به اشتراک می‌گذاشتند، کمپین‌های جمع‌آوری کمک‌های اولیه نیز راه‌اندازی شد.
افراد بسیاری در همان ساعات آغازین از استان‌های همجوار و سراسر ایران به کمک مردم زلزله‌زده کرمانشاه شتافتند؛ از مهمترین اقدامات مثبتی که به واسطه رسانه‌های اجتماعی صورت گرفت، شناساندن مناطق آسیب‌دیده به افراد ناآشنا با منطقه بود.
براساس آمار منتشر شده از سوی سامانه رصد و تحلیل فضای مجازی «پایشگر» که نشریه دانش‌بنیان نیز به آن پرداخته است، از ساعت 9 شب 21 آبان تا ساعت 10 صبح 22 آبان ماه کاربران فضای مجازی بالغ بر 75 هزار مطلب در این فضا منتشر کرده‌اند.
ناگفته پیداست با توجه به اینکه هر فرد با داشتن گوشی هوشمند و اینترنت به صورت بالقوه یک رسانه محسوب می‌شود، کاربران زیادی از محل زلزله به انتشار اطلاعات پرداخته و باعث بسیج بیشتر منابع شدند.
کمپین‌های بسیاری مانند همشانه، پشتگرمی، دلگرمی و هموطن از ساعات اولیه شروع به کار کرده و با استقبال کاربران مواجه شدند.
هشتگ کرمانشاه_تسلیت نیز از ساعات اولیه توسط کاربران زیادی به منظور همدردی با زلزله‌زدگان در فضای مجازی منتشر شد.
البته در کنار تمام مزایای رسانه‌های اجتماعی و کارکرد بسیار مفیدشان باید توجه داشته باشیم که پیامدهای منفی و محدودیت‌هایی هم وجود دارد.
فراهم شدن فضایی برای کلاهبرداری مجازی یکی از همین پیامدهای منفی است.
به عنوان مثال در توییتر یا اینستاگرام می‌توانید انواع پیام‌ها و اطلاعات گمراه کننده از جمله توییت‌های با هدف کلاهبرداری را ببینید.
ویژگی ذاتی رسانه‌های اجتماعی آنها را به بستری مناسب برای تولید و انتشار شایعه نیز تبدیل می‌کند و این موضوع در زمان بحران می‌تواند مسئله‌ساز شود.
در واقع هنگامی که اطلاعات نادرست گسترش می‌یابد پیگیری برای یافتن منشأ آن دشوار می‌شود؛ از دیگر مسائل استفاده از این رسانه‌ها در هنگام بحران، صدق و صحت اطلاعات ارائه شده از سوی آنهاست.
برای مثال در زلزله کرمانشاه طی چند روز متوالی لیستی از روستاهایی که کمک‌رسانی نشده‌اند در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد؛ در حالیکه اغلب آنها در ساعات اولیه مورد شناسایی و کمک‌رسانی قرار گرفته بودند.
وقتی از این رسانه‌ها به درستی استفاده نشود، باعث افزیش رعب و وحشت کاربران، گمراهی آنها و ایجاد آسیب‌های جدی می‌شوند.
در پایان می‌توان گفت شواهد عینی و تجربی به خوبی نقش مؤثر و برجسته رسانه‌های اجتماعی را در مدیریت و ارتباطات بحران نشان داده‌اند؛ این رسانه‌ها به طور همزمان به اقداماتی از قبیل اطلاع‌یابی، اطلاع‌رسانی و ترغیب به ایجاد بسیج عمومی در راستای کمک به مردم بحران‌زده و امداد و نجات پرداخته‌اند.
انتهای پیام/
