تأملی چند در کارنامه حضور نشر ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت
همه واقفیم که در دوره معاونت جناب آقای دکتر صالحی(وزیر کنونی ارشاد) اتفاقات مبارکی در حوزه نشر ایران روی داد که توجه ویژه به توسعه نشر ایران در بازارهای بین‌المللی نشر، از طریق کمک به حضور هدفمند عوامل نشر در عرصه‌های بین المللی از جمله آنها بود.
باشگاه خبرنگاران پویا، مجید جعفری اقدم:
نشر ایران نزدیک به دو دهه است که در نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت حضور می‌یابد و این حضور سال به سال پررنگ تر، موثرتر و حرفه‌ایی‌تر می‌شود، به گونه‌ایی که بنا به گزارش روابط عمومی نمایشگاه فرانکفورت نشر ایران در مقایسه با سال ماضی بیش از شش درصد افزایش در تعداد شرکت‌کنندگان را نشان میدهد.
این رشد و حرکت رو به جلو در جنبه‌های مختلف، به جهت کمی و کیفی، قابل لمس است. به جهت رشد کیفی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تعداد شرکت کنندگان،اعم از غرفه دار و بازدید کننده
- تعداد عناوین کتاب‌های عرضه شده و تنوع موضوعی
- تعداد قرار ملاقات ها و مذاکرات حرفه ایی بین عوامل نشر از ایران و ناشران از دیگر کشورها( برای نمونه اشاره می شود به بیش از صد قرار ملاقات انجام شده توسط آژانس های ادبی حاضر در غرفه ملی ایران)
- تعداد حضور و مشارکت تشکل های نشر
- تعداد و تنوع در برنامه های فرهنگی اجرا شده توسط بخش خصوصی، بویژه تشکل های نشر
- تعداد حضور آژانس های ادبی( سال گذشته یک آژانس ادبی،امسال سه آژانس ادبی)
- تعداد حضور خبرنگاران و اهالی رسانه(پارسال سه خبرنگار،امسال شش خبرنگار)
- تعداد حضور نویسندگان، مترجمان و تصویرگران
- تعداد معاملات و تبادلات کپی رایت و سایر همکاری های مشترک
به جهت کیفی نیز رشد قابل توجه و اعتنایی در فرآیند حضور نشر ایران در نمایشگاه فرانکفورت قابل مشاهده است:
- تنوع در حضور فعالان نشر در موضوعات و با دیدگاه های مختلف سیاسی و فرهنگی
- متناسب شدن نسبی موضوعات وعناوین کتاب‌های عرضه شده با موضوعات غالب در بازار نشر بین المللی و همسویی محتوای کتاب‌ها با ذائقه و سلیقه مخاطبین هدف
- رشد قابل توجه در حرفه ایی عمل کردن بعضی ناشران ، آژانس های ادبی و تشکل‌های نشر(دارا بودن کاتالوگ ها و بروشورهای ویژه معرفی آثار،جدول و برنامه قرار ملاقات ها و ...)
- رشد در اعتبار طرف های خارجی ملاقات و مذاکره با عوامل نشر ایرانی(برای نمونه اشاره می شود به حضور سر ویراستار انتشارات آمازون کراسینگ از امریکا و مدیر انتشارات اکتس سود از فرانسه در غرفه آژانس ادبی پل)
- ارتقا کیفی در نوع و موضوع رویدادهای فرهنگی اجرا شده توسط بخش خصوصی و تشکل های نشر(برای نمونه اشاره می شود به نشست های انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی با مدیران از تشکل های معتبر نشر خارجی)
این حرکت رو به رشد حضور نشر ایران در رویداد بزرگ فرهنگی جهان را می توان در چند عامل موثر زیر جستجو کرد:
1.تغییر در رویکرد و نوع نگاه معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد نسبت به مقوله حضور در بازارهای بین المللی نشر:
همه واقفیم که در دوره معاونت جناب آقای دکتر صالحی(وزیر کنونی ارشاد) اتفاقات مبارکی در حوزه نشر ایران روی داد که توجه ویژه به توسعه نشر ایران در بازارهای بین‌المللی نشر، از طریق کمک به حضور هدفمند عوامل نشر در عرصه‌های بین المللی، از جمله آنها بود. موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی، که مسئولیت عملیاتی کردن این رسالت را بر عهده داشته و دارد، نیز به همت مدیرعامل کاربلد و آشنا به قواعد حضور در عرصه‌های بین‌المللی نشر تا حدودی توانسته است زمینه‌ها و بسترهای لازم برای حضور قاعده‌مند نشر ایران در بازارهای بین المللی نشر را هموار سازد.
2-تغییر و اصلاح مستمر در نوع نگاه و رویکرد بخش خصوصی علاقمند به فعالیت در عرص‌های بین المللی نشر:
یادمان نرفته است که در گذشته‌های نه چندان دور، به جز عده معدودی از ناشران، هدف غائی شرکت‌کنندکان ایرانی، اعم از دولتی و بخش خصوصی، در نمایشگاه کتاب فرانکفورت فروش کتاب‌هایشان به ایرانیان مقیم خارج و بعضی مخاطبان خارجی فارسی زبان، خرید تازه‌های کتاب از ناشران خارجی با هدف ترجمه و چاپ به فارسی در ایران،گرفتن پاسپورت شینگن به بهانه شرکت در نمایشگاه فرانکفورت،گشت و گذار دور اروپا و البته هوایی تازه کردن بود.
در وضع موجود می‌توان ادعا کرد، علی‌رغم شرکت بعضی از ایرانیان با اهداف فوق‌الذکر در مخیله، رویکرد غالب ایرانیان حاضر در غرفه ملی ایران در نمایشگاه فرانکفورت ورود و حضور هدفمند در بازارهای بین‌المللی نشر و توسعه کار و کاسبی در فرامرزهاست.
3-تغییر و اصلاح در نوع نگاه و رویکرد تشکل‌های نشر برای حضور در نمایشگاه‌های بین المللی کتاب:
باز یادمان نرفته است در گذشته‌های نزدیک تشکل‌های نشر ایرانی یا در نمایشگاه فرانکفورت شرکت نمی‌کردند و یا حضور تشریفاتی و کم‌اثری داشتند.خوشبختانه امروز بعضی از تشکل‌های نشر ما با هدف ارتباط گیری با بدنه نشر در کشورهای مختلف و ایجاد پل ارتباط بین اعضای خود با اعضای تشکل‌های نشر خارجی در نمایشگاه فرانکفورت حضور می‌یابند. نقش اتحادیه ناشران تهران، در ترغیب اعضای اتحادیه برای حضور مستقل در نمایشگاهها ستودنی است.همچنین عملکرد انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی، به ویژه در اجرای نشست‌ها در سطح بین‌المللی، و همچنین انجمن زنان ناشر در نمایشگاه امسال قابل توجه و اعتنا بود.
4-مداومت و استمرار حضور بخشی از ناشران خصوصی و دولتی در نمایشگاهها:
ورود و حضور موفق در عرصه‌های بین المللی نشر نیازمند هزینه، زمان، حوصله و حرکت آهسته و پیوسته است.خوشبختانه تعدادی از ناشران و آژانس‌های ادبی با اشراف به این مهم، سالیان سال است که در نمایشگاه فرانکفورت و برخی نمایشگاه‌های دیگر خارجی شرکت می‌کنند و این مداومت و سماجت باعث ایجاد روابط حرفه‌ای مطمئن و با ثبات با طرف‌های خارجی شده است.حضور و شرکت ادامه‌دار ناشرانی همچون شمع و مه، نحل، شباویز، افق، نظر، آگاه، مجد، هرمس، پیدایش و..... و آژانس های ادبی کیا و پل از جمله مصادیق این ادعاست.
5-مراعات اخلاق حرفه ایی و حرفه ایی عمل کردن:
از جمله قواعد حضور حرفه‌ای در نمایشگاه‌های بین المللی کتاب پرزنته کردن آثار در قالب تهیه کاتالوگ‌ها و بروشورهایی طبق استاندراردهای بین المللی به زبان انگلیسی و تهیه نسخه انگلیسی از آثار و یا حداقل تهیه نمونه صفحاتی از هر کتاب به زبان انگلیسی، مخاطب شناسی و تنظیم قرار ملاقات‌ها با مخاطبان خارجی، احترام به حق رایت آثار دیگران ،علی رغم عضو نبودن کشور در کنوانسیون های بین المللی حق رایت، و بلد بودن آداب گفتگوی حرفه‌ایی با مخاطبان طرف ملاقات و ... است.
خوشبختانه عده قابل توجهی از ناشران و آژانس‌های ادبی ایرانی در چند سال اخیر توانسته‌اند خود را با این استانداردها مطابقت دهند و این مهم موجب ارتقای اعتبار حرفه‌ای نشر ایران نزد مخاطبان هدف شده است. یکی از ویژگی‌های امسال غرفه ایران در مقایسه با سال‌های گذشته وجود حداقل 10 کاتالوگ معرفی آثار ایرانی مطابق با استانداردهای بین المللی، برگزاری نزدیک به 200 قرار ملاقات با ناشران و آژانس‌های ادبی خارجی بود که از این تعداد بیش از 100 قرار توسط آژانس‌های ادبی ایرانی مستقر در غرفه ملی ایران اتفاق افتاد.
6- پروژه‌های حمایتی دولت از ناشران خارجی:
وجود پروژه‌های حمایتی دولتی از ناشران خارجی از عوامل موفقی در جلب توجه و علاقه مخاطبین هدف برای ترجمه و انتشار آثار ایرانی در کشورهای مختلف است، خوشبختانه در سال‌های اخیر برای این منظور دو طرح حمایتی با عناوین گرنت (در معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد اسلامی) و طرح تاپ (در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی) تعریف شده است.اطلاع ناشران و آژانس‌های ادبی خارجی از وجود چنین طرح های حمایتی موجب استقبال و جلب توجه بیشتر طرف‌های خارجی برای ورود به بازار تبادلات کپی رایت با ناشران ایرانی شده است.
7-اطلاع‌رسانی قابلیت های نشر ایران- مجله «پرینت د این ایران»:
یکی از اقدامات مبارک و تاثیرگذاری که در نمایشگاه امسال فرانکفورت در غرفه ملی ایران اجرا شد، انتشار و توزیع خبرنامه روزانه به زبان انگلیسی بود که به همت مدیران مجله «پرینتد این ایران» انجام شد، با اینکه این نوع اطلاع رسانی از قابلیت‌ها و ظرفیت‌های نشر ایران به مخاطبین هدف تجربه اول بود و به جهت محتوا و نحوه توزیع نیازمند بازنگری است، اما فی النفسه اقدام و شروع آن برای جلب توجه مخاطبین خارجی به غرفه ملی ایران در نمایشگاه‌های خارجی تاثیرگذار خواهد بود.امید است با حمایت دولت و استقبال بخش خصوصی این مهم در سایر نمایشگاه‌های بین المللی کتاب نیز استمرار یابد.
8- بازدید مسئولان ارشد نمایشگاه‌های معتبر:
از اقدامات مثبت دیگر که امسال توسط مسئولین غرفه ملی ایران انجام پذیرفت، برنامه‌ریزی برای بازدید مسئولین ارشد نمایشگاه‌های معتبر بین‌المللی کتاب، از جمله مدیر نمایشگاه کتاب فرانکفورت، از غرفه ایران و دیدار با شرکت کنندگان بود.بی شک خبررسانی این نوع اتفاقات در سطح بین‌المللی میتواند به وجهه و اعتبار نشر ایران نزد مخاطبان خارجی بیافزاید.
آسیب‌شناسی و راهکارهای پیشنهادی:
همه نیک می‌دانیم اجرای هر برنامه و رویداد بین المللی، آنهم به بزرگی و اهمیت برگزاری غرفه ملی ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت و کثرت افراد و عوامل حاضر و دخیل در آن، مشکلات و پیچیدگی‌های خود را دارد. دور از انصاف است، علی رغم وجود پاره‌ای از کاستی‌ها و ایرادها که ذیلا به آنها اشاره خواهد رفت، به مسئولان و مجریان و افراد شرکت کننده درغرفه ملی ایران در فرانکفورت خسته نباشید و دست مریزاد نگوییم.
راقم این سطور معتقد است اگر خطاها را ببینیم و باز به دوستان احسنت بگوییم در واقع در حق آنان و در حق نشر ایران بدی کرده‌ایم.شاید بعضی از دوستان مسئول این نوع تذکرات را بدی و نمک نشناسی بپندارند ولی این مشکل به درک و شعور آنها مربوط می شود،لذا از خداوند بزرگ برای آنها طلب قوت و کرامت برای ارتقائ آستانه تحمل شان را داریم.
الف - حضور در رویدادهای بین المللی فرهنگی پروسه‌ای درازمدت است؛ ولی نیازمند برنامه‌ریزی‌های کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت.از آنجاییکه این برنامه ریزی‌ها توسط وزارت ارشاد ـ در صورت وجود ـ به خوبی شفاف سازی نمی‌شود، لذا ارزیابی علمی میزان پیشرفت پروسه حضور ایران در بازارهای بین المللی نشر را مشکل می‌کند و این ارزیابی بیشتر استناد می ود به مشاهدات قابل لمس. از طرف دیگر این نقیصه ممکن است ارزش اجرای این مهم را به عنوان اجرای یک کار اداری برای دوستان مجری در دولت کاهش دهد.
ب-دو هدف عمده از شرکت در نمایشگاه کتاب فرانکفورت کمک به توسعه اقتصاد نشر کشور در گستره جهانی و کمک به تقویت دیپلماسی فرهنگی کشور با استفاده از بستر نشر و کتاب است.کمک به توسعه اقتصاد نشر با کمک و تمهید مقدمات و الزامات حضور راحت و کم دغدغه بخش خصوصی در رویدادهای بین المللی نشر میسر می‌شود و کمک به تقویت دیپلماسی فرهنگی نیز میتواند علاوه از عوامل مختلف، با اجرای برنامه ها و رویدادهای فرهنگی بین المللی فرابخشی و ملی توسط دولت و همچنین کمک به بخش خصوصی برای اجرای رویدادهای مرتبط با نشر و کتاب در عرصه های بین المللی امکان پیدا کند.
در راستای کمک به تحقق هدف اول(کمک به بخش خصوصی جهت حضور هدفمند در رویدادهای بین المللی ،بویژه نمایشگاه های کتاب) موسسه محترم نمایشگاه های کتاب،که تولی‌گری برگزاری غرفه ملی ایران در نمایشگاه فرانکفورت را به نمایندگی از وزارت ارشاد برعهده دارد،خدماتی از قبیل آماده سازی غرفه آبرومند، کمک در گرفتن ویزا، کمک در هزینه های ارسال بار ناشران و ...... را ارائه می‌کند.
نکات قابل تذکر در این خصوص عبارتند از:
1 ـ بسیاری از شرکت کنندگان ایرانی(به ویژه آنهاییکه تجربه اول حضورشان است) با مشکلاتی در رزرو هتل و بلیط در آلمان روبرو می شوند.به جهت محدودیت ها در ترانسفر پول و رزرو آنلاین این نوع مشکلات مضاعف می شود.پیشنهاد می شود در صورت امکان، موسسه مجری غرفه با همکاری با آژانس های مسافرتی داخلی یا خارجی در امور تورینگ شرکت کنندگان در غرفه ایران همکاری بیشتری کند.
2 ـ موسسه نمایشگاه در ارسال کتاب‌های عرضه شده در غرفه ایران به آلمان تا سقف معینی همکاری می‌کنند، ولی در برگرداندن آنها مسئولیتی را نمی پذیرد.از این رو بیشتر ناشران مجبور می‌شوند کتاب های خود را (بعضا با قیمت های بالا) در غرفه رها کنند و یا در مواردی به موسساتی در آلمان هبه کنند.
3 ـ یکی از اقدامات ارزنده که در چند سال اخیر صورت می‌گیرد، اعزام بعضی از نویسندگان، مترجمان و تصویرگران برتر ایرانی به نمایشگاه فرانکفورت است. این اقدام میتواند در ارتقا سطح سواد و بینش آنها نسبت به جریان‌های غالب ادبی و فرهنگی در جهان موثر باشد. متاسفانه تجربه چند سال اخیر نشان داده است که اغلب این دوستان به جز شرکت در یک و یا چند برنامه که در غرفه ایران اجرا می‌شود، برنامه مشخص و مدونی ندارند و نیازمند هدایت و جهت‌دهی برای حضور بهینه در چنین رویدادهایی هستند. به نظر می‌رسد می‌توان قبل از اعزام این عزیزان برنامه کاری از آنها خواسته شود و یا در تدوین و تهیه برنامه‌های آنها و اجرای برنامه هایشان در نمایشگاه همکاری کرد.
4 ـ موسسه غرفه‌ها و استندهایی را در اختیار شرکت کننده ها قرار میدهد.به قرار مسموع از بعضی از غرفه‌ها هزینه دریافت می‌شود و برخی از غرفه ها رایگان واگذار می‌شود(مثل غرفه های اختصاص داده شده به آژانس های ادبی).عدم شفاف سازی در این خصوص شبهه‌هایی را در نزد بعضی از شرکت کنندگان بوجود آورده است که بهتر است ضوابط و معیارها اطلاع رسانی شود.
همچنین استندهایی در فضاهای مشاع غرفه با هدف نمایش آثار ارزنده ایرانی تدارک دیده می شود.فضای بیشتر این استندها را کتاب‌هایی از ناشر یا ناشران خاص اشغال می‌کنند که عمدتا با هدف فروش کتاب عرضه می شوند.بهتر است توضیح داده شود که آیا این استندها اجاره داده شده‌اند و یا ضوابط دیگری برای استفاده از آنها جاری و ساری است.
پ ـ در غرفه‌هایی که بصورت جمعی برپا می شوند، مثل غرفه ملی ایران، معمولا فضایی با هدف ایجاد امکان برگزاری برنامه ها و رویدادهای فرهنگی مرتبط با نشر و کتاب تدارک دیده می شود.این فضا به بخش دولتی امکان بحث و گفتگو با مخاطبین هدف برای معرفی قابلیت ها و ظرفیت های فرهنگ و نشر ایران و به بخش خصوصی،اعم از تشکل ها و ناشران و آژانس های ادبی،فرصت برگزاری میزگرد و یا اطلاع رسانی بعضی از موفقیت ها و فعالیت هایشان را فراهم می آورد.
علی رغم هزینه‌های قابل توجهی که برای فراهم آوری این فضا(اعم از هزینه اجاره،هزینه دکور،هزینه پذیرایی از جلسات،هزینه حق ماموریت،اقامت و بلیط و خورد و خوراک مسئول محترم این فضا و ....) صورت می گیرد، تجربه سالیان نشان میدهد که از این فضا بهره لازم برده نمی‌شود. اول اینکه در این نوع برنامه‌ها عمده مخاطبان داخلی هستند تا خارجی، ثانیا بعضی برنامه‌هایی که اجرا می‌شوند اصلا سنخیتی با موضوع نشر و کتاب ندارند(اشاره می‌شود به اجرای مراسم تعزیه خوانی و شبیه گردانی توسط رایزنی فرهنگی ایران در آلمان)، ثالثا بخش خصوصی و تشکل‌ها استقبال چندانی برای اجرای برنامه در این فضا نمی‌کنند، رابعا چند برنامه خوب و بجایی هم که اجرا می شود(مثل نشست‌هایی که توسط انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی اجرا شد) بیشتر اطلاع رسانی داخلی می‌شوند و بازخوردی در رسانه‌های خارجی ندارند، حال آنکه مخاطب اصلی این نوع نشست‌ها خارجی‌ها هستند تا ایرانی‌ها، خامسا ... .
سوال اینجاست که آیا موسسه قسم خورده و تعهد دارد که حتما برنامه‌های فرهنگی در نمایشگاه اجرا کند یا به اجرای آنها کمک نماید.آیا موسسه با حجم(کم یا زیاد) تقاضاها از طرف بخش خصوصی و دولتی برای برگزاری رویدادها فرهنگی روبرو است تا مجبور به تمهید و آماده سازی فضا برای اجرای آنها شود و بعد با هزار سلام و صلوات دنبال مستمع برای خالی نماندن فضا باشد؟
پیشنهاد می‌شود به جای اینکه اول ظرف بسازیم و بعد دنبال مظروف بگردیم، بر عکس آن عمل کنیم. به عبارت دیگر اول برنامه‌های نشست‌ها را از متقاضیان بگیریم و در صورت به حد نصاب رسیدن تعداد برنامه ها، مناسب و موثر بودن آنها و مشخص شدن افراد شرکت کننده نسبت به فراهم سازی فضا و امکانات جهت اجرای آنها فکری بکنیم.همچنین بهتر است در وضع موجود به جای فضای سخنرانی به فکر فضای میزگردی و امکان برگزاری نشست‌ها و ملاقات‌های جمعی و رودررو بین طرف های ایرانی و طرف‌های خارجی باشیم.
ج-حضور خبرنگاران و اصحاب رسانه برای پوشش خبری فعالیت های، اتفاقات و برنامه های غرفه ملی امری بدیهی و ضروری است.امسال تیم پر تعدادی از عزیزان خبرنگار زبده و حرفه‌ای برای این منظور ماموریت داشتند. آیا بهتر نیست به جای معطل شدن آنها برای پوشش خبری برنامه‌ها و اتفاقات غرفه ایران به مخاطبان داخلی، فکری برای مخابره اخبار و رویدادهای نشر ایران در فرانکفورت برای مخاطبان خارجی در خبرگزاری‌ها و رسانه های معتبر خارجی بکنیم.
د-همانگونه که قبلا اشاره رفت وجود برنامه‌های حمایتی دولت از ناشران خارجی برای ترجمه و نشر آثار ایرانی در کشورهای دیگر از جمله اقدامات ارزنده وزارت ارشاد است که جا دارد به خوبی در نمایشگاه کتاب فرانکفورت و سایر رویدادهای بین المللی در معرض توجه و اطلاع مخاطبین هدف در کشورهای مختلف قرار گیرد.
متاسفانه طرح حمایتی تاپ(متعلق به سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی) در این نمایشگاه مهم حضور نداشت ولی طرح گرنت نخستین تجربه حضورش را در این نمایشگاه تجربه کرد.خوشبختانه مسئولین محترم حاضر در غرفه ملی ایران در اغلب مصاحبه‌شان به وجود این برنامه اشاره داشتند و دبیر اجرایی آن نیز توانست در چند برنامه خارج از غرفه ایران شرکت کند.اما آنچه جای بسی تاسف بود اختصاص فضای کاملا نامناسب(جدا از غرفه ملی و در گوشه‌ایی از ورودی آبدارخانه) برای معرفی این طرح ملی بود.ای کاش می‌توانستیم غرفه مستقل با امکان انجام مذاکره و تعامل با مخاطبی خارجی تدارک ببینیم.
نکته آخر اینکه این همه گفتیم تا بگوییم با همت و تلاش تمام مسئولین و اهالی نشر علاقه‌مند به توسعه نشر و کتاب ایران در جهان زمینه‌ها و بسترهای خوب و مناسبی برای ورود و حضور در بازارهای بین المللی نشر فراهم آمده است.می توانیم با آگاهی به نکات قوت و ضعف مان،در تقویت بودها،اصلاح کمبودها و ایجاد نبودها بکوشیم و حرکت در این مسیر پرچالش را به سامان و هدفمندتر نماییم.
انتهای پیام/
