نسبت‌به جمعیت «یوزهای ایرانی» نگرانیم/ امکان دست‌بردن در طبیعت برای حفاظت از یوز
مدیرکل دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان محیط زیست با بیان اینکه جمعیت یوزها به‌دلیل مسائلی همچون نسبت جنسیتی در برخی مناطق همانند یزد نگران‌کننده است، گفت: حفظ جمعیت یوزها همچنین تکثیر و پرورش در اسارت به‌همراه رهاسازی موالید اثرگذار خواهد بود.
به گزارش خبرنگار اجتماعی باشگاه خبرنگاران پویا؛ سازمان محیط زیست ایران که در سالهای اخیر عملکرد پر‌فراز و نشیبی داشته به غیر از توجه به تالابها، آلودگی هوا، تنوع زیستی، ریزگردها، خطر آلاینده‌ها و .... بحث حفاظت از گونه‌های با ارزش حیوانات به‌ویژه یوزپلنگ آسیایی را نیز بر عهده دارد؛ گونه‌ای که این روزها با خطر انقراض در کشورمان روبه‌رو است و متاسفانه تمامی پروژه‌ها، جلسات کارشناسی و اجرایی نیز برای حفاظت از یوزها به ثمر ننشسته است.
خطر انقراض یوزپلنگهایی آسیایی که گه‌گاه در جاده‌هایی ایران جان خود را بر اثر تصادفات از دست می‌دهند، وظیفه سازمان محیط زیست در قبال تصادفات یوزها، سرشماری گونه‌های جانوری، نگرانی نسبت به جمعیت یوزها در یزد، امکان دست بردن در طبیعت به خاطر حفاظت از یوزها، سرنوشت پلنگ ماده هیرکان و ورکان، چرایی رهاسازی گونه‌های حیات وحش در طبیعت و وضعیت کنونی پلنگ رودسر و ...بهانه‌ای برای گفت‌وگو بامجید خرازیان مقدم؛ مدیرکل دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان محیط زیست شد.
بخش نخست گفت‌وگوی تسنیم با مدیرکل دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان محیط زیست با عنوان «زیاده‌خواهی» جای معیشت را در فریدونکنار گرفته است/ ارتکاب به خلاف علنی در فریدونکنار منتشر شد.
در ادامه مشروح بخش پایانی گفت‌وگوی تسنیم با خرازیان مقدم تقدیم مخاطبان ارجمند شده است:
تسنیم: امروزه محیط زیست و حفظ آن یکی از مهمترین دغدغه‌های بشر محسوب می‌شود و در ایران نیز مردم نگرش خاصی به این مهم پیدا کرده‌اند؛ سازمان محیط زیست، رسانه‌ها و مردم هر کدام چه نقش یا وظایفی در حفظ و حراست محیط زیست کشور دارند؟
رسانه‌ها می‌توانند نقش زیادی در شناخت محیط زیست ایفا کنند؛ معتقدیم حافظان اصلی محیط زیست مردم هستند، اینکه صرفاً با 2 هزار و 500 محیط بان، حفاظت و مدیریت 25 میلیون هکتار از مناطق تحت مدیریت و مناطق شکار ممنوع را به نحو مطلوب به انجام رسانیم بسیار دور از انتظار است و بنده بر این حرف تاکید دارم که مردم یک نیروی بالقوه در حفظ محیط زیست محسوب می‌شوند؛ برای اینکه بتوانیم از مشارکت این نیروی عظیم در حفظ محیط زیست کشور بهره بگیریم، نخست باید حسیاست مردم را نسبت به مسائل زیست محیطی و ارزشهای تنوع زیستی بالا ببریم.
حساسیت مردم هم با افزایش آگاهی آنها نسبت به مسائل زیست محیطی و شناسایی ارزشهای تنوع زیستی کشور بالا می‌رود و به‌طور حتم آگاهی بخشی و افزایش حساسیت مردم می‌تواند گامی موثر در بهره‌گیری آحاد جامعه در راستای حفظ محیط زیست باشد.
رسانه‌ها و مردم حق انجام انتقاد را دارند
رسانه‌ها و مردم همچنین حق دارند که اگر انتقادی هم مدنظرشان است انجام دهند و این نقدها می‌تواند یاری رسان و سازنده باشد؛ نقدها و پیشنهادات می‌تواند به عنوان یک شاخص برای ما محسوب شود اما در هر صورت انتقادها زمانی بهتر خواهد بود که مستند و همراه با پیشنهادات سازنده صورت گیرد؛ ما نیز وظیفه داریم پاسخگوی مطالبات به‌حق کارشناسان و دوستداران محیط زیست کشورمان باشیم.
تسنیم : درباره اقدامات انجام شده طی چهار سال گذشته در معاونت متبوع خود توضیحاتی را ارائه دهید؟
فعالیتهای ثمربخش و زیادی در سالهای اخیر انجام گرفته که برخی نقاط قوت و ضعف را در خود جای داده است؛ طبیعتاً شاید نمره ما از 20 به صورتی 20 نباشد که البته عدم انجام برخی برنامه‌ها هم به محدود بودن منابع مالی سازمان بازمی‌گردد.
یکی از مهمترین برنامه‌ها در حیات وحش کشور، ایجاد ظرفیتهای قانونی پیش‌بینی شده در قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه در زمینه ضرورت تهیه و اجرای برنامه عمل حفاظت و مدیریت گونه‌های جانوری در معرض تهدید کشور است و خوشبختانه موضوع مشارکت جوامع محلی نیز در انجام اقدامات مذکور پیش‌بینی شده است.
در واقع ضرورت تدوین برنامه جامع برای حیات وحش کشور در قالب برنامه عمل از سال 92 و باوجود اختلاف سلایق و نظراتی که در سطح کارشناسی در این زمینه وجود داشت به‌طور جدی در دستور کار دفتر حیات وحش و آبزیان آبهای داخلی قرار گرفت و با افتخار عرض می‌کنم که برنامه هدف‌گذاری شده در طی چهار سال گذشته، امروز در قالب بند«ط» ماده 38 قانون برنامه پنج ساله ششم به بار نشسته است.
ابلاغ برنامه عمل 6 گونه حیوانات به استانداران
در همین رابطه می‌خواهیم که در قالب برنامه میان مدت، نسبت به تهیه و اجرای حداقل 30 گونه جانوری در معرض تهدید کشورمان اقدام کنیم و این گونه‌ها قبلاً اولویت‌گذاری شده‌اند و در اسفند ماه سال گذشته برنامه عمل شش گونه همانند گوزن زرد، خرس سیاه، خرس قهوه‌ای، غاز پیشانی سفید کوچک، تمساح پوزه کوتاه و سمندر لرستانی از جانب ریاست سازمان حفاظت محیط زیست به استاندارها جهت تصویب در شورای برنامه‌ریزی استان و تعیین ردیف اعتباری مستقل برای آنها ابلاغ شده و ادارات کل محیط زیست استانی نیز موارد را پیگیری و نهایتاً با همکاری ستاد، اجرایی خواهند کرد.
تعریف کمیته ملی برای خرس سیاه و قهوه‌ای
در حال حاضر نیز کمیته‌های راهبری گونه‌های مذکور در سطح ستادی در حال تشکیل است و برای خرس سیاه و خرس قهوه‌ای نیز براساس برنامه‌ای که در برنامه عمل آنها آمده یک کمیته ملی تعریف کرده‌ایم که شامل زیر کمیته‌های تخصصی لازم است؛ سعی شده که از تمام ظرفیتهای موجود در کمیته از جمله سمنهای زیست محیطی غیر دولتی فعال استفاده شود.
اما تبدیل شدن هدف‌گذاری ما به قانون جای خوشحالی دارد و باید همه ظرفیتها و تلاشها برای عملیاتی شدن این قانون انجام بگیرد البته اجرای برنامه عمل و توجه به آن نیازمند اعتبارات و همکاریهای دستگاههای ذیربط است؛ شاید در جایی تامین اعتبارات مورد نیاز ضرورت بیشتری داشته باشد و در جایی دیگر همکاریهای بین بخشی از اولویت بالاتری برخوردار باشد که باید به همه موضوعات توجه شود.
همچنین برای رفع کردن مشکلات زیست محیطی باید وظایف تمامی دستگاهها به‌درستی تبیین شده و انتظارات نیز حسب وظایف هر بخش باشد.
وظیفه سازمان محیط زیست در قبال تصادفات جاده‌ای گربه‌سانان
تسنیم: سازمان محیط زیست در قبال تلفات گربه‌سانان به‌ویژه یوزپلنگ چه وظایفی را بر عهده دارد؟
تلفات حیات وحش ناشی از تصادفات جاده‌ای بیشترین نقش را در کاهش جمعیت گونه‌های ارزشمند حیات وحش دارد به همین دلیل وظیفه سازمان محیط زیست ابتدا شناسایی نقاط حادثه خیز جاده‌ای و مشخص کردن تمهیدات لازم برای رفع آنها در راستای کاهش تصادفات و تلفات است و سپس این مهم در قالب دستورالعملهایی تدوین و به دستگاههای ذیربط برای اجرا شدن سپرده می‌شود.
تسنیم: مگر وزارت راه و شهرسازی مسئول موضوع جاده‌ها نیست؛ به عنوان مثال جاده عباس آباد نیز قرار بود آبان ماه اجرایی شود تکلیف آن به کجا انجامید؟
همانگونه که عرض کردم وظیفه سازمان حفاظت محیط زیست شناسایی نقاط حادثه خیز و تدوین و ابلاغ دستورالعملها و استانداردهای مورد نیاز است و تا آنجا که بنده اطلاع دارم اعتبارات مورد نیاز جاده عباس‌آباد به اداره کل راه استان تخصیص داده شده و در اولین فرصت با همکاری محیط زیست استان و پروژه بین‌المللی یوز اجرایی خواهد شد.
شناسایی نقاط حادثه خیز جاده پارک ملی گلستان
برای جاده پارک ملی گلستان نیز نقاط حادثه خیز را شناسایی و به وزارت راه منعکس کرده‌ایم که بر اساس خبرهای واصله مشابه اقدامات جاده عباس‌آباد قرار است در جاده پارک ملی گلستان با همکاری ادارات کل راه و محیط زیست گلستان انجام پذیرد.
در رابطه با سایر موارد که نقش همکاریهای بین بخشی بسیار موثر است یکی از آنها موضوع قاچاق گونه‌های جانوری محسوب می‌شود که البته این همکاری در حال حاضر نیز وجود دارد اما در اجرای برنامه حفاظت و مدیریت گونه‌ها و با توجه به تکالیف قانونی موجود و ظرفیتهای قانونی پنج ساله پیش رو، اینگونه همکاریها و تعاملات باید با برنامه منسجم‌تر و بیش از گذشته تداوم یابد.
به‌طور کلی هدف از تهیه و اجرای برنامه حفاظت و مدیریت گونه‌ها این است که برای هر‌گونه ضمن شناخت عوامل تهدید و اولویت‌بندی آنها بتوانیم با همکاری تمام دستگاههای ذیربط و مردم نسبت به ارتقاء وضعیت حفاظتی گونه‌ها اقدامات پیش‌بینی شده را به انجام رسانیم.
تسنیم: تعاملات میان دستگاهها یکی از مهمترین راههای موفقیت در عرصه‌های زیست محیطی است، چرا سازمان محیط زیست در قسمت تعاملات تا حدودی ضعیف عمل کرده است؟
این که بنده تاکید دارم قانون یک نقطه قوت و یک مرکز همگرایی برای تمامی دستگاههای ذیربط برای انجام وظایف محوله محسوب می‌شود به همین لحاظ است؛ وقتی تهیه و اجرای برنامه عمل گونه‌های جانوری به صراحت در بند «ط» از ماده 38 قانون برنامه ششم ذکر می‌شود به‌طور حتم همکاری و تعامل بین بخشی بیش از گذشته خواهد بود، البته همانطور که قبلا اشاره کردم این همکاریها تاکنون نیز به‌طور حتم وجود داشته و خواهد داشت اما با توجه به وظایف حاکمیتی سازمان حفاظت محیط زیست، بیشتر از گذشته باید در جهت حفظ محیط زیست کشورمان با هم و دست در دست یکدیگر باشیم؛ ضمناً پرسش جنابعالی را دوست داشتم به شکل دیگری مطرح می‌فرمودید : اینکه به عنوان مثال چرا تعاملات بین بخشی به‌صورت مطلوبی صورت نمی‌گیرد؛ اینکه ما بگوییم سازمان در قسمت تعاملات ضعیف است معنای مورد تایید بنده را ندارد و چنین موضوعی نیست.
سرشماری گونه‌های جانوری یکی از مهمترین اقدامات حیات وحش کشور
اما یکی دیگر از اقدامات مهم در حیات وحش کشور موضوع سرشماری و همچنین برآورد جمعیت گونه‌های جانوری است؛ موضوع سرشماری یک‌سری از گونه‌ها حائز اهمیت از سال 86 هر ساله به صورت جدی‌تر در استانها صورت می‌گیرد اما از سال 95 و با همکاری دفتر حیات وحش، دفتر بازرسی و اداره کل حفاظت و مدیریت شکار و صید موضوع سرشماری به‌عنوان یک شاخص با بُرش استانی تعریف شده است و ادارات کل حفاظت محیط زیست استانها ملزم هستند سالانه 10 درصد سطح مناطق مورد سرشماری خود را در مناطق تحت مدیریت افزایش دهند و این به آن معنی است که طی برنامه پنج ساله آینده عملیات سرشماری را بتوانیم در کل سطح مناطق تحت مدیریت‌مان انجام دهیم، البته انجام این اقدام نیازمند منابع مالی و داشتن نیرو است و امیدواریم با تامین آنها و همکاری ستاد و استانها آنچه در حد توانمان باشد را انجام دهیم.
اما باید پرسید چرا سرشماری برای ما اهمیت دارد که در جواب باید تاکید کرد که اتخاذ تصمیمات درست و علمی در جهت حفاظت و مدیریت گونه بدواً مستلزم داشتن اطلاعات کامل از وضعیت مناطق و گونه‌های جانوری موجود و آنالیز و پردازش صحیح آنها است.
تسنیم: چون به سرشماری اشاره کردید خانم ابتکار هم بارها در این مورد سخن گفته‌اند؟ آیا اطلاعاتی واقعی درباره جمعیت یوزها در کشور دارید؟
ابراز نگرانی نسبت به جمعیت یوزها در استان یزد
بر اساس گزارشات واصله از پروژه بین‌المللی یوز، عددی بین 50 تا 70 قلاده گزارش شده است اما به نظر بنده در کنار این اعداد و ارقام مهم این است که زیستگاهها، طعمه‌ها و شرایط زیستی مهیای کشور ما برای یوز تا چه حدی وجود دارد؛ در صورتی که شرایط ذکر شده مهیا نشود اگر تعداد جمعیت یوزها 100 قلاده هم باشد جمعیت شکننده‌ای خواهند بود؛ به‌عنوان نمونه یکی از موارد بسیار مهم در جمعیت یوز کشورمان نسبت جنسیتی آنها است که در بعضی از مناطق مانند استان یزد نگران‌کننده به‌نظر می‌رسد.
امکان دست بردن در طبیعت به‌خاطر حفاظت از یوز
یوز در حال حاضر به مرحله‌ای رسیده که ما در جلسات به این فکر می‌کنیم که در صورت نیاز و داشتن پشتوانه علمی در طبیعت دست ببریم؛ یعنی در حال حاضر یکی از فرضیه‌ها و یکی از پیشنهاداتی که از طرف پروژه یوز روی میز آمده این است که برخی از مناطق مستعد جهت ایجاد ذخیره‌گاه یوز مورد امکان‌سنجی و ارزیابی قرار گیرد و در صورت تایید متخصصین و کارشناسان بتوان با محصور کردن مناطقی با وسعت حداقل 50 هزار هکتار حفاظت و مدیریت یوز، طعمه‌ها و زیستگاه آن را به‌صورت کنترل شده انجام داد.
شنیده‌ها و یافته‌ها حاکی از این است که ظاهراً در دنیا روی بعضی از گونه‌هایشان (سایر گونه‌ها) به‌خصوص در کشورهای آفریقایی این کار را انجام می‌دهند.
ما باید تمامی تلاش خود را نسبت به حفظ این گونه ارزشمند انجام دهیم چرا که جمعیت آنها شکننده است و البته نیم نگاهی هم به بحث تکثیر و پرورش در اسارت داریم منتهی تکثیر و پرورش در اسارت زمانی اهمیت دو چندان پیدا می‌کند که بتوان نسبت به رهاسازی موالید در طبیعت هم موفق عمل کرد که البته کاری بسیار دشوار است.
نخستین هدف ما رهاسازی گونه‌ها است
هدف اصلی سازمان حفاظت محیط زیست در رابطه با گونه‌های جانوری این است که ما آنان را در طبیعت داشته باشیم؛ بر اساس همین نظریه اگر گونه‌ای گرفته می‌شود و یا از فردی متخلف تحویل داده می‌شود هدف نخست این است که چنانچه قابلیت رهاسازی را داشته باشد باید رهاسازی در زیست گاه مربوطه انجام گیرد.
ارزش گونه‌ها در طبیعت بیش از حضور آنها در باغ وحش است
اما در مورد گونه‌های جانوری که به دلایل مختلف قابلیت رهاسازی ندارند که این عوامل می‌تواند اعم از بیماری، نقص حرکتی و ... باشد، ما باید همه سعی‌مان را انجام دهیم که این گونه را به مرحله‌ای برسانیم که قابلیت رهاسازی داشته باشد؛ از نظر بنده اگر رهاسازی در طبیعت انجام گیرد و گونه رهاسازی شده 6 ماه در طبیعت زنده بماند، ارزشش بیشتر است تا این که دو سال در باغ وحش بماند.
اما گونه‌ای که قابلیت رهاسازی ندارد باید چه کار کرد؟ ما بدین منظور کمیته‌ای در دفتر شکار و صید داریم که نسبت به گونه‌هایی که به هر دلیل قابلیت رهاسازی ندارند تصمیم لازم را اتخاذ می‌کنند.
باراجین استان قزوین محل کنونی پلنگ رودسر
درباره پلنگ رودسر نیز در حال حاضر در دهکده طبیعت باراجین در استان قزوین به‌سر می‌برد و به‌طور منظم وضعیت حیوان توسط کارشناسان دفاتر ستادی ذیربط و اداره کل حفاظت محیط زیست قزوین پایش می‌شود و در طی هفته‌های آینده و اطمینان از وضعیت جسمانی حیوان، تصمیم نهایی از سوی کمیته مربوطه اتخاذ خواهد شد.
تسنیم: برای رهاسازی هیرکان چه متخصصان و کارشناسانی نظر داده بودند؟
همانگونه که قبلاً هم در رسانه گفتم گزارش دفتر بازرسی سازمان برای بنده و همکاران فصل الخطاب است؛ موضوع هیرکان تمام شد، باید سعی کنیم از این به بعد و با خرد جمعی برای گونه‌هایمان بهترین تصمیم را بگیریم.
تسنیم : در مورد پرونده هیرکان، دفتر حیات وحش چه اقدامی انجام داد؛ آیا برخورد یا توبیخی در این زمینه داشت؟
وظیفه دفتر حیات وحش به‌عنوان دفتر تخصصی ارائه توصیه‌ها و رهنمودهای تخصصی است؛ سایر اقدامات اجرایی مربوط به دیگر دفاتر و مراجع ذیربط ستادی است؛ صرفاً به ذکر این نکته اصرار دارم که داشتن تعامل بین دفاتر تخصصی ذیربط ستادی و ادارات کل حفاظت محیط زیست استانی لازم و بهترین روش است.
به هر صورت تلف شدن یک قلاده پلنگ بسیار مهم است اما اجرای مطلوب و به‌هنگام برنامه عمل پلنگ برای نجات جمعیت این گونه شاخص بسیار مهم‌تر است.
در هر حال امیدوارم با توجه به ظرفیتهای قانونی موجود و اقبال عمومی نسبت به موضوعات زیست محیطی بتوانیم به‌عنوان کشوری با داشتن تنوع زیستی قابل ملاحظه، در حفظ این گنجینه خدادادی بیش از پیش موفق عمل کنیم و مجدداً عرض می‌کنم که حفاظت مشارکتی با اولویت ذینفعان و جوامع محلی و وفق مقررات، رمز موفقیت ما خواهد بود.
یکی دیگر از اقدامات مهم در حال انجام دفتر حیات وحش بحث ساماندهی مراکز تکثیر در اسارت گونه‌های جانوری با هدف تکثیر و معرفی مجدد گونه به زیستگاه طبیعی است.
متاسفانه تعداد زیادی از این مراکز در دهه هشتاد و بدون اخذ نظرات کارشناسی و دفاتر تخصصی ذیربط ستادی در استانها احداث شده و مشکل آفرین شده‌اند؛ برای گونه‌هایی مانند گوزن زرد ایرانی و گوره‌خر اقدامات مورد نظر در حال اجراست و برای گونه آهو نیز با همکاری استانهای ذیربط برنامه‌هایی را در دست تهیه و اجرا داریم.
گفت‌وگو از: عباس قزوینی و شادی مدرس
انتهای پیام/
