مدارس طبیعت، تهدید یا فرصت؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، در حالی که بازار احداث مراکزی تحت عنوان مدرسه طبیعت در عرصه‌های جنگلی داغ است و دولت از همه فعالان حقیقی و حقوقی دعوت می‌کند تا در حوزه ترویج این مدارس با فراغ بال اقدام کنند، برخی از متخصصان و فعالان محیط زیست دغدغه این را دارند که مدارس طبیعت هم مانند توسعه طبیعت‌گردی اما با رنگ و لعابی پاک‌تر و کودکانه، بابی به سوی یک رانت نوین زمین خواری بگشاید.

به منظور بررسی این طرح، خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، گفت‌وگویی را با مرتضی شریفی، محقق کشاورزی و منابع طبیعی، منتخب فرهنگستان علوم در سال 95، مدرس دانشگاه و مؤلف کتاب درسی "‌پارک‌سازی و مدیریت پارک‌های جنگلی با رویکرد توسعه اکوتوریسم" ‌دانشگاه تهران، عضو شورای‌عالی جنگل، مرتع و آبخیزداری و دانش‌آموخته دکترای ASU آمریکا، UBC کانادا و دانشگاه تهران با گرایش طراحی پارک‌های طبیعی ترتیب داده که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

تسنیم: امروزه طبع مدارس طبیعت اوج گرفته افراد حقیقی وحقوقی تشویق می شوند "با فراغ بال" در عرصه های از منابع طبیعی به ترویج این مدارس اقدام نمایند این مقوله را چگونه ارزیابی می کنید؟

شریفی: نهضت مدارس طبیعت نوین حدود یک دهه قبل از سوئد برای عملیاتی کردن فلسفه "آموزش بیرونی" (Outdoor Education) یا به بیانی "یادگیری در فضای باز" (Outdoor Learning) با هدف حفظ ارتباط و شناخت طبیعت توسط نسل جوان آغاز شد. مسلماً شرایط محیطی این گونه، مدارس باید طبیعت را تداعی کند که به این منظور دولت سوئد در اقدامی پسندیده، با برنامه‌ریزی لازم و صرف هزینه چندین میلیون دلار در سال این گونه مدارس دولتی را در سایت‌های طبیعی متعلق به دولت احداث و مدیریت می‌کند. اما نباید فراموش کنیم که بیش از 50 درصد از سرزمین سوئد دارای پوشش جنگلی است. در حالی که اجرای چنین نسخه‌ای در سرزمین ما که فقط حدود 7% آن دارای پوشش جنگلی و آن هم از نوع بحران زده است به هیچ وجه منطقی نیست. نسخه‌ای که برای سوئد و دیگر کشورهای برخوردار از پوشش جنگلی طبیعی و دست‌کاشت قابل توجه تجویز شده را نمی‌توان برای کشورهای با پوشش جنگلی اندک هم پیچید. تا به حال تا آنجا که به بخش کارشناسی ارتباط می‌کند حتی ایجاد اردوگاه اختصاصی دستگاه‌ها و نهادها اعم از آموزشی و غیره به دلیل محدودیت منابع جنگلی و فضای سبز غیرمجاز است و این‌که سایت‌های مزبور به مدارس طبیعت اختصاص داده شود قابل توجیه نبوده و نمی‌تواند وجاهت و موضوعیت داشته باشد.

تسنیم: درباره احداث مدارس طبیعت در پارک‌های طبیعی و دست‌کاشت چه نظری دارید؟

شریفی: البته بعید نیست آقایان چنین افکاری را هم در مخیله داشته باشند. لازم به یادآوری است وقتی گفته می‌شود از نظر محدودیت منابع، اختصاص سایت‌های جنگلی و فضای سبز به مدارس طبیعت نمی‌تواند موضوعیت داشته باشد چنین اقدامی در پارک‌های طبیعی که دارای درجه حفاظتی به مراتب بالاتری است اقدامی به مراتب غیرمعقول‌تر بوده و نمی‌تواند مطابق با ارزش‌های محیط زیستی تلقی شود. بحث اختصاص و تغییر کاربری جنگل به مدرسه مستلزم ایجاد زیر ساخت‌ها  و بهره‌وری‌های جانبی مانند زمین بازی، پارکینک ، دسترسی است که  به از بین رفتن محیط طبیعی منجر می‌شود. چه آنکه طبق فرمایش مقام معظم رهبری واگذاری جنگل برای مدرسه فیضیه و مسجد هم قابل قبول نیست. خوشبختانه قانون محکمی در ارتباط با پارک‌ها وجود دارد و تغییر کاربری در محدوده پارک‌ها مطلقا ممنوع است. لذا قانون اجازه‌ نمی دهد مدارس مزبور در داخل پارک‌ها احداث شوند.

تسنیم: به هر حال حفظ ارتباط و ارتقاء شناخت طبیعت شهروندان به طور عام و نسل جوان به طور خاص حائز اهمیت است، با این تفاصیل این مهم چگونه باید در ایران محقق شود؟‌

شریفی: همان گونه که پیشتر گفتم این ایده بسیار پسندیده است اما اجرایی شدن آن مستلزم آن است که این ایده را با شرایط اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی کشورمان هماهنگ کرده و اصطلاحا بومی کنیم. اتفاقا در ایران از پتانسیل‌های قابل توجهی جهت حفظ ارتباط و ارتقاء شناخت طبیعت در سطح جامعه برخوردار هستیم. سازمان‌های متولی محیط زیست طبیعی هستند که باید این بخش مغفول مانده را مورد توجه قرار داده و مرکز بازدیدکنندگان پارک و برنامه تفسیری طبیعت را در مناطق چهارگانه و پارک‌های جنگلی تحت مدیریتشان فعال کنند. اساساً یکی از اهداف و فلسفه وجودی پارک های طبیعی حفظ ارتباط و ارتقاء شناخت طبیعت در جامعه است. مگر نه اینکه در تعریف استاندارد جهانی اکوتوریسم یکی از اهداف عمده سه‌گانه ترفیع آگاهی عمومی برای حفظ ارزش های طبیعی و فرهنگی می باشد و از طرفی پارک های طبیعی یکی منابع عمده اکوتوریسم محسوب می شود پس ساز و کار لازم باید برای برقراری ارتباط میان مردم و طبیعت و ترفیع آگاهی عمومی برای حفظ ارزش های طبیعی در این مناطق فراهم آید.

تسنیم: "برقراری ارتباط میان و طبیعت و ترفیع آگاهی عمومی برای حفظ ارزش‌های طبیعی" در مدیریت پارک‌های طبیعی چه جایگاهی دارد؟

مدیریت پارکهای طبیعی در نوع خود یک تخصص جدید در ارتباط با محیط زیست طبیعی محسوب شده و مدیریت در سه زیرشبکه را شامل می‌شود: زیرشبکه مدیریت منابع طبیعی تجدید‌شونده ، زیر شبکه مدیریت بازدیدکننده و زیر شبکه مدیریت خدمات. در بخشی از زیرشبکه مدیریت بازدیدکننده، ارتقاء مقبولیت اجتماعی محیط طبیعی، ارتقاء کیفیت تفرجی وارتقاء سطح آگاهی بازدیدکننده در ارتباط با محیط زیست طبیعی مورد توجه قرار می‌گیرد. به بیانی دیگر، پارک‌های طبیعی به عنوان روابط عمومی سازمان متولی عمل می‌کنند. بنابراین یکی از اهداف عمده، باید بالا بردن سطح آگاهی بازدیدکننده درباره منابع طبیعی باشد که از طریق توزیع بروشور میان بازدیدکنندگان، نمایش فیلم واسلاید، آموزش گروهی یا فردی مقدور می‌شود. به این منظور، "مرکز بازدیدکنندگان" مجهز به امکانات سمعی و بصری باید در پارک‌ها تعبیه شده و همچنین تفسیر زون‌های خاص با نصب تابلوهای راهنما و به کارگیری مفسران خبره طبیعت محقق شود. با برنامه‌ریزی مناسب و تدوین جدول مکانی و زمانی، سالانه مدارس و دانشگاهها می‌توانند از این امکانات بهره مند شوند. پیش بینی کمپ‌ها و محوطه‌های پیک‌نیک گروهی برای دانش‌آموزان و دانشجویان در پارک‌ها می‌تواند در تکمیل مرکز بازدیدکنندگان مورد توجه قرار گیرد.

تسنیم: آموزش محیط زیستی به چنین شیوه ای در حد تئوری است یا تا کنون اجرایی هم شده است؟

شریفی: در مدیریت نوین پارک‌های طبیعی، همواره چنین شیوه‌ای متداول بوده و قدمت آن به چندین دهه قبل از نهضت مدارس طبیعت در سوئد بازمی‌گردد. مصادیق فراوان است شاید آخرین مورد که بازدیدی هم از آن داشتم مصداق مناسب برای شفاف سازی باشد. در سفری که چند سال پیش به مراکش داشتم از مرکز ملی آموزش محیط زیست (NCEA) واقع در ذخیره گاه طبیعی سیدی بوقبا (تالاب ثبت شده در لیست کنوانسیون رامسر)، در 35 کیلومتری شمال رباط و 13 کیلومتری جنوب کنیترا بازدید کردم. این مرکز تحت یک قرارداد همکاری با وزارت مسئول آب و جنگل و با دریافت کمک مالی از اتحادیه اروپا، SPANA بریتانیا ، انجمن حمایت از حیوانات و طبیعت (SPANA) و موسسه بین المللی حیات پرندگان به عنوان مرکز بازدیدگان ایجاد و مجهز شده است. اهداف محوری مرکز آموزش محیط زیستی عموم به ویژه دانش‌آموزان، دانشجویان و معلمان با معرفی میدانی سایت‌ها، تفسیر طبیعت و ... محقق می‌شود. مرکز بازدیدکنندگان مزبور در هفت روز هفته برنامه آموزشی (چهار روز برای مدارس و دانشگاههای دولتی، یک روز برای مدارس خصوصی و دو روز آخر هفته برای عموم) دارد. برنامه‌های آموزشی روزانه شامل سه ساعت آموزش میدانی با معرفی منطقه و تفسیر طبیعت آن، یک ساعت تئوری شامل مباحثی چون تغییر اقلیم، تنوع زیستی و... ، یک ساعت تور داخلی موزه طبیعی، نمایش فیلم و بقیه اوقات، پرنده‌نگری و پیک‌نیک در زون‌های تعریف شده در جوار تالاب است.

انتهای پیام/