پاسخ امام رضا(ع) به یک شبهه / معنای دیدن خدا چیست؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا دوران امام رضا(ع) اوج تقابل فکری مذاهب و فِرق مختلف اسلامی با یکدیگر بود. یکی از موضوعات  و شبهات مهمی که در آن زمان مطرح بود، مسأله رؤیت خدا بود.  منشأ این امر در بین مسلمانان را می‌توان برخی از آیات قرآن و روایات، اعم از ضعیف و صحیح و نیز اختلاط مسلمانان با یهودیان دانست.  در موارد متعددی از آیات قرآن، سخن از ثبوت رؤیت نسبت به خداوند به میان رفته است. همانند «وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلی‏ رَبِّها ناظِرَةٌ؛ روزی که صورت‌ها در آن شاد هستند و به سونی پروردگار نظاره می‌کنند.» (قیامت: 23-22). از طرفی، آیات دیگری نظیر «قالَ لَنْ تَرانِی؛ هرگز مرا نخواهی دید» (اعراف: 143) و «لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَهُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصار؛ بصرها او را درک نمی‌کنند در حالی که او چشم‌ها را درک می‌کند» (انعام: 103) و ... دلیل بر عدم امکان رؤیت خداوند هستند. از این منظر دو فرقه اشاعره و معتزله به موضوع رؤیت و یا عدم امکان رؤیت خداوند پرداختند.

مهم‌ترین دلیل نقلی که اشاعره بر وقوع رؤیت خدا و در نتیجه بر امکان آن استدلال کرده‌اند، آیه‌ای است که قبلاً مطرح شد: «وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلی‏ رَبِّها ناظِرَةٌ؛ روزی که صورت‌ها در آن شاد هستند و به سوی پروردگار نظاره می‌کنند.» معتزله نیز رؤیت بصری خدا را مطلقاً چه در این دنیا و چه در آخرت محال می‌دانند، زیرا که رؤیت بصری بدون مکان، جهت و مقابله ممکن نیست. حال آنکه خداوند نه جسم است و نه در جهت قرار دارد. معتزله اگرچه در انکار جواز رؤیت هم‌عقیده هستند، اما در اینکه خداوند به وسیله قلوب دیده می‌شود یا نه، اختلاف نظر دارند. در هر صورت این امر به یکی از مناقشات مهم در عصر امام کاظم و امام رضا(ع) تبدیل شد که هر کدام از این بزرگواران به بهانه‌های مختلف به این شبهات پاسخ می‌دادند. 

در یکی از روایات، اباصلت روایت کرد به امام رضا(ع) گفتم: یا ابن رسول‌الله آن خبرى که روایت کرده‌‏اند چه معنى دارد: ثواب‏ «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ»‏ نظر به روى خداست؟ فرمود اى ابا صلت هر که خدا را به رویی چون چهره‌‏ها وصف کند، کافر است. مقصود از وجه خدا پیامبران و حجج اویند که به وسیله آنها به سوى خدا روند و دین و معرفت او، خدا فرموده است: «کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ وَ یَبْقى‏ وَجْهُ رَبِّکَ؛ هر که بر روى زمین است فنا شود و وجه پروردگارت بماند» (الرحمن 26- 27)  و خدا فرمود: «کُلُّ شَیْ‏ءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ‏؛ هر چیزى فانى است جز روى او» (انبیاء آیه آخر)  نظر به انبیای خدا و رسولان و حجج او در درجاتشان ثواب بزرگى براى مؤمنان دارد در روز قیامت و پیغمبر فرمود هر که دشمن دارد اهل‌بیت مرا و خاندانم را روز قیامت مرا نبیند و من او را نبینم و فرمود در میان شما کسانی هستند که پس از جدایی من مرا نبینند. اى اباصلت به راستى خداى تبارک و تعالى به مکان وصف نشود و به دیده و وهم درک نشود.» / (امالی، ص461)

انتهای‌پیام/