سند ۲۰۳۰ چرا آمد؟ چرا رفت؟

به گزارش گروه رسانه های خبرگزاری تسنیم، در سپتامبر 2015 (شهریور 94)، اهداف دستور کار مبانی توسعه پایدار 2030 که 17 هدف اصلی و 169 هدف فرعی دارد برای اقدام عملی همه کشورها در راستای تحقق حکومت یک‌پارچه در سازمان ملل ارائه شد. ایران نیز از کشورهای شرکت کننده در این نشست بود که متعهد به اجرای این سند شد و پس از آن، سند ملی آموزش 2030 جمهوری اسلامی ایران با مدیریت و برنامه‌ریزی دفتر یونسکو در ایران با تشکیل 30 کارگروه تخصصی تدوین و آماده و در تاریخ 20 آذر 95 رونمایی شد  و 12 اردیبهشت96   رهبر انقلاب درجمع معلمان از این سند انتقاد کردند و پس از چند روز بحث های داغ در رسانه ها و فضای مجازی، سرانجام شورای عالی انقلاب فرهنگی درجلسه23 خرداد96 به لغو آن رای داد. مجتبی همتی فر دانشجوی دکترای علوم تربیتی، مدیر اندیشکده تعلیم و تربیت دالّ و پژوهشگر حوزه آموزش و پرورش طی روزهای گذشته در نشستی با اعضای گروه اجتماعی روزنامه خراسان به بیان دیدگاه هایش در نقد و بررسی این سند پرداخت. آن چه در ادامه می آید نقد همتی فر به محتوای این سند است که او نیز همچون بسیاری از منتقدان معتقد است سند 2030 با فرهنگ بومی ما همخوان و متناسب نبود.همتی فر گفت: درمجموعه مسائلی که در سال های اخیر مطرح شده معدود مواردی بوده است که در یک بازه زمانی کوتاه به اندازه سند 2030 جامعه را درگیر خودش کرده باشد و این موضوع قابل تحلیل و بررسی است .
  سؤالاتی که در باب سند 2030مطرح بود:
1- سند 2030 چیست؟ 2- در مفاد آن به چه مواردی اشاره شده بود؟ 3- چه فایده و چه ضرری برای ما داشت؟  4- نحوه الزام به اجرای آن چگونه بود؟ 5- دولت ایران چگونه با آن مواجه شده بود؟
 در مواجهه و  نقد سند 2030 می توان چند رویکرد را انتخاب کرد:  
الف: 1- درون متنی  2-برون یا فرا متنی  ( باتوجه به شواهد و نشانه ها)
که در نقد حاضر با شواهد بیرونی به نقد متن می پردازیم.
ب: 1- نحوه بررسی سازوکارهای آن
2-  حقوقی( که در این حیطه نقد کمی انجام شده است)
3-تخصصی(حوزه کشاورزی ،سلامت ، آب ،آموزشی و ... که در دیگر بخش های سند2030 به این موارد اشاره شده است.)
4- تحلیل مفهومی
5- اجرا ( که بیشتر نقدها به این موضوع برمی گردد.)
ج: رویکردها دربررسی وتحلیل سند 2030 :
1-خوش بینانه
2-محتاطانه
منتقدان ترکیبی از نقدها را انجام دادند در حالی که برای این سند باید به صورت مجزا و جزء به جزء و با توجه به موارد بالا، نقدها   انجام می شد.وی با بیان این که قبل از تصویب سند 2030 نیز در حوزه تعلیم و تربیت  سندهایی وجود داشت که به پشتوانه آن این سند تصویب شد، گفت: در سال 1990 در تایلند سندی 10 ساله در این حوزه تصویب شد و بعد از آن سند داکار بود که سال های 2000 تا 2015 را پوشش می‌داد و بعد از آن سندی  در سال 2015 در کره جنوبی تصویب شد که در ایران به عنوان سند 2030 مشهور شده است.همتی با اشاره به این که این سند برای حوزه‌های مختلف اجتماعی، بهداشت و سلامت، انرژی، آب، کشاورزی و آموزش اهدافی را تعیین کرده است، گفت:‌ این اهداف در راستای رسیدن به توسعه پایدار در چارچوبی است که خود تعیین کرده است.وی با اشاره به این که از جمله موارد این سند حوزه آموزش است، گفت: سند در این حوزه چهار هدف را دنبال می‌کرد؛ تضمین آموزش با کیفیت، برابر و فراگیر، ترویج فرصت های یادگیری مادام‌العمر برای همه.به گفته وی این سند را از دو منظر می‌توان نقد و بررسی کرد؛ یک مسئله که به صورت کلی‌تر بررسی می‌شود، نحوه رویارویی با اسناد بین‌المللی است و صورت دوم، مفاد آن است که سبک زندگی برای کشورها مشخص کرده و کشورهای توسعه‌یافته عهده‌دار تربیت معلم برای کشورهای در حال توسعه شده‌اند.
ابهام های سند2030
او گفت: سندی که ما به اسم سند 2030 می شناسیم یک بخش بیانیه و یک بخش چارچوب عملی دارد که بنابر تاکید استادان حقوق بین الملل یکی از نقاط مورد اشکال این سند، ابهام هایی است که در این سند وجود دارد  و حتی در این سند واژه ها در بعضی از موارد کاملا همدیگر را نقض می کنند. در ابتدای دستور کار 2030 ما با یک بیانیه روبه رو می شویم و در ادامه به اصول ،مرام نامه و اهداف  و اجرا برخورد می کنیم لذا از نظر حقوقی ما را ملزم به رعایت یک سری موارد و به عبارتی برای ما بار حقوقی تعریف می کند. در این سند واژه هایی به کار رفته که از «تکلیف» و «الزام» سخن می گوید.در این سند 11 بند به حوزه آموزشی اختصاص پیدا کرده بود که بسیاری از نهادهای بین المللی در سازو کارهای آن نقش داشتند اما این سوال وجود داشت که چرا از 17 راهکار آن، فقط برای یک راهکار، زیرمجموعه تعریف شده که آن سند راهکارهای آموزشی برای پیش دبستانی تا بزرگسالی است.
2030 از محتوای آموزشی تا کشاورزی و محیط زیست
این پژوهشگر به بخش های دیگر این سند هم اشاره و عنوان کرد: سند2030 دارای جنبه های مختلفی بود که رسانه ها و افراد تنها به جنبه آموزشی آن پرداختند و آن را مورد نقد و بررسی قرار دادند. درواقع شناخت مردم نیز از این سند بر اساس اطلاعات دریافتی از رسانه ها به همین سمت سوق پیدا کرد و بسیاری از مردم  این سند را یک سند آموزشی محض می دانند در صورتی که موضوع این گونه نیست و این سند شامل مسائلی از قبیل ،کشاورزی، آب، حقوقی، سلامت، آموزش و... می شد که مورد غفلت قرار گرفت.
در این سند واژه ها و مفاهیمی به کار رفته است  که بار حقوقی و معنایی خاص خود را  دارد و به طور قطع این مفاهیم را باید با مفاهیمی که در عرف بین المللی مطرح است، سنجید  نه آن چه  که به ذهن ما می رسد.
نگاه خوش بینانه به 2030!
نسبت به این سند در نگاه مقابل منتقدان، نگاه دولتی ها بود؛ نگاهی که تا حدودی خوش بینانه بود در حالی که با توجه به نگاه برون متنی باید این نگاه به نگاه محتاطانه تغییر  می یافت و به طور قطع  در برخورد با این سند باید آگاهانه عمل می شد، چیزی که در فرایند آن کمتر به چشم خورد.
نقشه راه 15 ساله برای کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه
این سند برنامه ای برای رسیدن به یک توسعه پایدار و نقشه راه 15 ساله ای است برای کشورهای جهان به ویژه کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه. این سند حوزه هایی از قبیل محیط زیست،کشاورزی و آب،انرژی،آموزش،مسائل زنان وخانواده،سلامت،اقتصاد و حقوق را دربر می گیرد.فرایند تولید این سند، هدف گذاری یونسکو برای تمام کشورها   بود که ابتدا در سند، اهداف هزاره برای سال های 2000 تا 2015 تعریف شده بود. البته این سند به اندازه سند 2030 جامع نبود و درواقع این سند ادامه اهداف هزاره ای است که قرار است آن اهداف را تکمیل کند وبخش دیگر آن، بررسی چالش ها و کمبودهای موجود در کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه است که نتیجه  بحث و بررسی ها در تنظیم سند 2030 است  .  سند 2030 مدعی است که طی همایش ها و کارهای کارشناسی انجام شده، چالش های مقابل توسعه پایدار را شناسایی و متناسب با آن ها تعهداتی پیش بینی کرده است. این سند دارای 17 هدف اصلی و169 هدف فرعی است که تأکید شده این اهداف به هم پیوستگی دارند و هدف 4 دستورکار 2030 به طور مستقیم به حوزه آموزش و پرورش مربوط است: «توسعه آموزش با کیفیت، برابر و فراگیر و ترویج فرصت های یادگیری مادام العمر.»  
این سند با همیاری و حمایت  سازمان ملل متحد، بانک جهانی، یونسکو، آژانس پناهندگان سازمان ملل، برنامه توسعه سازمان ملل و ... تهیه شده است.
نوع رویارویی دولت با سند2030
همتی فر افزود: کشورهای عضو یونسکو موظف شدند که   متناسب با این سند آموزش طراحی های خودشان را انجام دهند که ذیل این موضوع در شهریور 1395 با مصوبه هیئت دولت، کارگروهی   تشکیل   و طی دو یا سه ماه این سند آماده شد. در اولین گام یکی از نقد هایی که بر این سند وارد بود، نوع رویارویی دولت با این سند و سندهای بومی کشور بود. به عنوان مثال تدوین سند تحول آموزش و پرورش از سال 1383 شروع شد و در سال 1390 تصویب شد. سند تحول 6سال در مرحله تدوین بود و حدود یک سال و نیم هم مراحل تصویب آن به طول انجامید که حالا این جای بحث خود را دارد که چرا از آذر 1390 که این طرح تصویب شد تا امروز، دستورالعمل های زیر مجموعه سند تحول آموزش و پرورش هنوز آماده نشده است.این سند 6 سال طول کشید و در طول این مدت از شش زیر نظام این سند دو یا سه مورد آن نوشته و در سال 1395 پیش نویس آن ارائه شد و با این فرایند طولانی حدود 6 ساله، هنوز خروجی ها به طور دقیق مشخص نیست و در عین حال این سند  در بسیاری از این مفاد به مرحله اجرایی نرسیده است. با توجه به مواردی که در مورد سند تحول که یک سند بومی است، مطرح بود مقام معظم رهبری از سال 1390 هر سال در دیدار با معلمان به ضرورت اجرای  سند تحول   اشاره و تاکید می کردند.حالا شاهد ظهور یک سند بین المللی هستیم که جامعیت سند تحول را ندارد و با تاکید بر این که باید به طور کامل محقق شود   در بازه زمانی حدود سه ماهه تمام مراحل را طی می کند.آیا می توانیم سند 2030 را با نگاه حکمرانی تحلیل کنیم که چه کسانی و با چه هدفی تنظیم کردند؟ و نحوه مواجهه ما با این سند به چه شکلی است ؟
یک پرسش جدی
یکی از سوال های جدی این بود که این سند قصد دارد به چه سمتی سوق پیدا کند و چه کارهایی می خواهد انجام دهد. البته راهکارهایی هم در آن وجود دارد که بد نیست، مثل آموزش رایگان و برابر برای همه، توسعه آموزش پیش دبستانی، آموزش فنی و حرفه ای، آموزش های مهارتی؛ این موارد جزو مواردی هستند که ما با آن ها موافقیم و از دولت درخواست داشته ایم و داریم که این کارها را انجام دهد اما در ادامه یک سری جهت گیری هایی را تعریف می کند.
واژه هایی با جهت گیری های خاص
برای نمونه در هدف 7می گوید: برای رسیدن به توسعه پایدار باید یک سری آموزش ها و مهارت ها را تقویت کنیم از جمله «عدم خشونت» ، «صلح» ، «شهروند جهانی» و «توسعه» که بعضی از مسئولان بدون در نظر گرفتن بسیاری از واقعیت ها، جهت این سند را همراه با سند تحول می‌دانند در حالی که تعریف سند 2030 از موضوع عدم خشونت، جهت گیری هایی متفاوت نسبت به فرهنگ جهاد و شهادت دارد.
ماجرای حق تحفظ
یکی دیگر از وجوهی که در این سند کمتر به آن توجه شد، نحوه اجرای سند است. نکته این جاست که «حق تحفظ» که دولتی ها از آن با افتخار یاد می کنند که ما نسبت به این سند حق تحفظ ارائه کردیم، در مورد سند های الزام آور اجرا می شود، در حالی که کسانی که از این سند دفاع می کنند بر این باورند که این سند الزام آور نیست.  امروز دنیا به سمت حکمرانی نرم پیش می رود بدین معنی که به صورت مستقیم کشورها را به انجام کاری اجبار نمی کنند ولی با تصویب آیین نامه ها و قوانین، طوری رفتار می شود که کشورها خودشان به صورت داوطلبانه کاری را انجام دهند.سند 2030 ، 244 شاخص دارد و یونسکو برای این که از نحوه عملکرد مطلع شود، طبق سامانه ای که راه اندازی کرده این عملکردها را پایش می کند و هر کشور برای نشان دادن عملکرد مثبت در این سامانه اقدام به انجام شاخص ها می کند.
واژه های کلیدی در 2030
ما در این سند با واژه های زیادی روبه رو هستیم که تقریبا تعداد زیادی از آن ها تعریف  دقیق و روشنی ندارد، واژه هایی مثل توسعه ،برابری ، (برابری جنسیتی،تبعیض )خشونت ،صلح ، شهروند جهانی ، جنس، جنسیت ،مهارت های زندگی و... برای نمونه واژه «فراگیری» 40 بار در این سند تکرار شده که در برخی موارد با مفاهیم دینی و اجتماعی ما تضاد دارد  و از سوی دیگر بعضی از مسائل از قبیل سبک زندگی از جمله موارد چالشی این سند است که به طور اساسی تعریف آن با فرهنگ ما سنخیتی ندارد.
 وی با اشاره به این که عمده مباحث تعلیم و تربیت ذیل هدف چهارم با عنوان «تضمین آموزش با کیفیت، برابر و فراگیر و ترویج فرصت‌های آموزش مادام العمر برای همه» در قالب راهبردها و اهدافی تعیین شده است، گفت: مواردی همچون افزایش کیفیت دوره ابتدایی و متوسطه و رایگان بودن آن در نگاه نخست، حساسیت‌زا نیست، اما برخی از راهکارهای سند آموزش 2030 با چارچوب الگوی ایرانی و اسلامی پیشرفت، منافات دارد. به طور ویژه در بند سوم ذیل هدف چهارم، بحث تضمین دسترسی برابر  زنان و مردان به آموزش عالی و فنی و حرفه‌ای تا سال 2030 مورد تاکید قرار گرفته است که این سیاست ذیل ارزش «برابری جنسیتی» جای می‌گیرد. این در حالی است که در سیاست‌‌گذاری‌های کشور به دنبال این نیستیم که زن را به هر قیمتی با عنوان نیروی انسانی وارد هر حوزه شغلی کنیم. در سیاست‌گذاری‌ها ما روی «عدالت جنسیتی» تأکید داریم که بر اساس آن زن و مرد بنا به شرایط خاص جنسیتی در ابعاد مربوطه، باید متمایز شوند و البته در وجوهی که ارتباطی با جنسیت ندارد، با فرض یکسان بودن سایر مؤلفه‌ها، احتمالاً به برابری جنسیتی برسیم اما برابری جنسیتی را نمی‌توانیم به صورت کلی و فراگیر بپذیریم.

محمود سعیدی رضوانی دانشیارعلوم تربیتی دانشگاه فردوسی و پژوهشگر حوزه های تربیتی و آموزشی در بررسی این پرسش که سند2030 چرا آمد و چرا لغو شد، ضمن اشاره به فرایند تولید و اهمیت سند تحول آموزش و پرورش که اکنون مورد غفلت دولت واقع شده است، تاکید می کند که وقتی برای حوزه های آموزشی و تربیتی به سمت و سوی اسنادی هم چون سند2030 می رویم، نشانه آن است که توجه ویژه ای به سندهای داخلی نداریم.
این استاد دانشگاه می گوید: یکی از نکات مهمی که در سند 2030 همواره باید مورد توجه باشد مقایسه این سند با سندهای داخلی کشور است مثل سند تحول بنیادین  آموزش و پرورش.
در مورد سند بنیادین آموزش و پرورش باید گفت این سند در شورای انقلاب فرهنگی حداقل ده جلسه مورد نقد و بررسی قرار گرفت و نکته قابل توجه این است که هیچ موردی نه در گذشته و نه در آینده این سند نمی تواند عنوان شود که با این سند مغایرت داشته باشد.
نکته قابل تامل دیگر در سند تحول بنیادین این است که این سند شش خرده نظام داشته و قرار بوده در این خرده نظام ها، سندهایی تولید شود، این خرده نظام ها در مجموع می تواند این سند را عملی کند که خرده نظام ها عبارتند از نیروی انسانی و... .
 وقتی برای حوزه های آموزشی و تربیتی به سمت و سوی اسنادی هم چون سند2030 می رویم، نشانه آن است که ما توجه ویژه ای به سندهای داخلی نداریم. در سند های  خارجی به دلیل فشارهای بین المللی فرایند تصویب و اجرا سریع تر انجام می شود و مثل سند تحول به روند فرسایشی مبتلا نمی شود. از سوی دیگر متاسفانه در مورد اسناد آموزشی که توسط کارشناسان ومتخصصان داخلی تولید می شود، انگار نگاه مناسبی نسبت به موثربودن آن وجود ندارد و همین نوع نگرش موجب طولانی شدن روند تایید این اسناد می شود.  
ما اگر بخواهیم وارد نقد چارچوب عملی 2030 شویم باید به میزان هماهنگی این سند با سند تحول بنیادین آموزش اشاره کنیم. خوشبختانه یا متاسفانه این سند مدعی است که با اسناد داخلی آموزشی ما هماهنگی دارد. مسئولان مربوطه  در حدود 36 صفحه  توضیحاتی در زمینه انطباق این سند با اسناد بالا دستی ارائه داده اند. ما گاهی یک سند را از خارج کشور می گیریم و بعد سندهای داخلی را متهم به خیلی از موارد می کنیم.
همخوانی و هماهنگی سند 2030 با اسناد فرهنگی و آموزشی داخلی و سند تحول آموزش و پرورش امری غیر قابل پذیرش است .
لذا بنده پیشنهاد می کنم کسانی که قصد دارند در مورد سند 2030 فعالیت داشته باشند، اسم چارچوب عمل ملی آموزش2030 را به عنوان سند بعد از تحفظ در نظر داشته باشند . این سند چه در صورت ملغی شدن و چه نشدن، نیاز به کار زیادی داشت و معتقدم همچنان باید روی آن کار شود زیرا ریشه های فمینیستی و رادیکالی در این سند وجود دارد که باعث شده مقام معظم رهبری وارد عرصه شوند .
2030تعریف عملیاتی
دکتر سعیدی به یکی دیگر از نقدهایش به2030 اشاره می کند: یکی دیگر از مشکلات این سند این است که اصلا تعریف عملیاتی ندارد و فقط در قالب کلمات کلی بیان شده است بدون آن که به منظور و مفهوم دقیق آن اشاره شود  کلماتی مثل تبعیض جنسیتی، که تنها به صورت یک واژه کلی بیان شده و از این دست کلمات به وفور در این سند به چشم می خورد .
 وقتی ما ،در این سند از آموزش جنسی صحبت می کنیم اگر تعریف دقیقی از آن ارائه نکنیم، مشخص نیست که دقیقا چه چیزی را قرار است آموزش دهیم .
 ما معتقدیم «تربیت جنسی» با محتوای صحیح خودش امری سازنده است که مهم ترین موضوع آن، مفهوم حیاست که در کشورهای دیگر شاید این مفهوم وجود نداشته باشد. 
اگر بخواهیم بدبینانه با این موضوع برخورد کنیم باید بگوییم این سند با اخلاق دینی و مفاهیم ملی و بومی ما اختلاف دارد و در صورت نگاه خوش بینانه در نهایت می توانیم بگوییم که سندی که مفهوم واژه ها را به روشنی بیان نکند قابلیت اجرایی ندارد و در مواجهه با آن در زمینه عملیاتی کردن سند با مشکلاتی برخورد خواهیم کرد.
از دکتر سعیدی این نکته را می پرسم که چرا کارشناسان آموزشی و تربیتی و نهادهای مسئول از ابتدای امر به نقد این سند وارد نشدند؟ آیا آن ها در جریان چنین اسنادی قرار نمی گیرند؟
وی چنین می گوید: درمورد این که چرا نهادهای مسئول ما پیش از این به این حیطه ورود پیدا نکرده اند و با تصویب این سند مخالفت نکردند، باید گفت: از همان ابتدا آقای رحیم پور و خانم کبری خزعلی و بعضی استادان دیگر مخالفت هایی را به همراه دلایلشان ارائه دادند.
اما در مراکز دانشگاهی نیز که نه در دفاع و نه در نقد سند2030 هیچ بیانیه و اظهارنظری نکردند، این واقعیت وجود دارد که اساسا دانشگاه های ما در چنین مواردی هیچ فعالیت جریان سازی ندارند . حتی گروه های تخصصی دانشگاه ها هم به سرعت از این نوع اسناد خبر دار نمی شوند و همین بی اطلاعی ها موجب می شود که ما هم موضعی در این زمینه ها نداشته باشیم.
برخی مسئولان خواستند یک کار محرمانه انجام دهند
سعیدی یادآور می شود: طرز عمل مسئولان مرتبط با این سند طوری بوده که نگاهی بدبینانه  ایجاد کرده به طوری که احساس می شود خواسته اند یک کار محرمانه انجام دهند .موضوع جالب توجه این است که تمام نقاط مثبت  سند2030 در اسناد قبل آمده است.
برای نمونه موضوع رسیدگی به مهاجران که مقام معظم رهبری در مورد مهاجران و ادامه تحصیل فرزندان آن ها بارها تاکید کرده اند و در دستور کار نیز قرار گرفته است. چنان که درحال حاضر نیز براساس همین تاکید رهبری، فرزندان مهاجران در مدارس تحصیل می کنندو به عبارتی نکات مثبت 2030 در اسناد قبلی ما به صورت کامل مشهود است و همین موارد را به عنوان همخوانی این سند با اسناد داخلی  ذکر کرده اند.

منبع:خراسان

انتهای پیام/

بازگشت به صفحه سایر رسانه‌ها