موج کره ای چگونه بازار صنایع فرهنگی جهان را از آن خود کرد؟

در سال‌های اخیر انواع محصولات فرهنگی کره جنوبی در قالب سریال‌های تلویزیونی، موسیقی، فیلم‌های سینمایی و بازی های رایانه ای مخاطبان گسترده‌ای در جهان پیدا کرده است. به محبوبیت و استقبال مخاطبان جهانی از محصولات فرهنگی کشور کره که از دهه 90 تاکنون رشد کرده است، موج کره ای یا هالییو گفته می ‌شود. کره جنوبی با 45 میلیارد دلار در رتبه هفتم صادرات محصولات سرگرمی جهان قرار گرفته است. هدف از راه اندازی موج کره بهبود تصویر کره و مفهومی به اسم korea cool (باحالی کره) است. کشور کره از طریق محصولات موج کره ای محبوبیت فراوانی در دو دهه اخیر کسب کرده است و از نظر مردم دیگر کشورها باحال تلقی می شود. این بهبود تصویر و برند در عرصه های مختلف اقتصادی، فرهنگی و سیاسی کره را مطرح نموده و منجر به صادرات محصولات تولید کره شده است. به همین دلیل است که شرکتهای هیوندای و سامسونگ از اسپانسرهای موج کره ای هستند. همچنین به دولتمردان این کشور اجازه نقش آفرینی درحوزه سیاست بین الملل را نیز می دهد. نمونه این امر نقش آفرینی کره در مناقشات بین چین و آمریکا بر سر منطقه چین تایپه است. بر اساس بررسی مجله Daily Mail چاپ انگلیس، کره جنوبی هم اکنون در رتبه 11 قدرت نرم جهان قرار گرفته است.

موفقیت کره جنوبی در صنایع فرهنگی ناشی از یک برنامه بلندمدت و دقیقی است که در طول دهه گذشته برنامه ریزی و اجرا شده است. که در این یادداشت به اختصار راهبردها و سیاست های توسعه صنایع فرهنگی کره جنوبی بیان شده است.

1. محدود کردن واردات محصولات فرهنگی خارجی

کره در دهه 80 میلادی قصد داشت که توجهات عامه مردم را نسبت به سیاست تغییر دهد. اندیشه آنها بدین گونه بود که اگر مردم به بازی بیسبال و تماشای تلویزیون سرگرم شوند، دیگر فرصتی برای آشوب یا اعتراض خیابانی نخواهند داشت. دولت کره دریافت که پذیرفتن فرهنگ آمریکایی تاثیر نامطلوبی در کشور خواهد داشت. زیرا که اگر مردم آزادی آمریکایی ها را ببینند، بیشتر مستعد آشوب و اعتراض می شوند. دولت سعی کرد که صنعت فیلم و سینمای خود را بیشتر رواج دهد و شبکه های تلویزیونی خود را بیشتر درون مرزی کند تا از این طریق بتواند نفوذ و کنترل بیشتری بر نوع برنامه های تلویزیونی داشته باشد. به همین دلیل طبق قانونی که رییس جمهور وقت کره آقای "چون" در سال 1980 میلادی تصویب کرد تصمیم بر آن شد که 80 درصد پخش محتوای تلویزیونی و رادیویی رسانه های کره به محصولات داخلی اختصاص یابد که تولیدکنندگان داخلی مخاطب بیشتری داشته باشند و صنایع فرهنگی کره شکوفا شود. دولت کره با اتخاذ این سیاست سلبی توانست از خروج ارز برای خرید محصولات فرهنگی غیر کره ای جلوگیری کند. این امر اهمیت بیشتری پیدا می کند وقتی بدانیم که دولت کره در دهه های 80 و 90 میلادی که برنامه های توسعه ای خود را دنبال می کرد با رکود های گاه و بیگاه و مسئله تامین مالی درگیر بود.

2. حمایت مالی از محصولات فرهنگی با هدف بهبود تصویر کره جنوبی در جهان

حدود 20 درصد صندوق های سرمایه گذاری فرهنگی کره جنوبی که از تولیدات داخلی حمایت می کنند، دولتی هستند. این حمایت ها فقط به تولیداتی اختصاص می یابد که تصویر مد نظر دولت کره را نشان دهند. تصویر ملتی پیشرفته و قابل اعتماد که قابلیت نقش آفرینی در عرصه بین المللی را دارد. کشوری صلح طلب که محصولات قابل اعتماد تولید می کند و آمادگی دارد در هر زمینه ای با دیگر کشورها همکاری کند. کشوری که ارزش های بین المللی مانند حقوق بشر و دهکده جهانی را پذیرفته است.

حمایت های مالی در ابتدا بیشتر هزینه تولیدات را پوشش می داد و تضمینی برای برگشت از تولید کنندگان گرفته نمی شد به جز نشان دادن تصویر مثبت کره. این حمایت ها در ادامه فقط به تولیدکنندگانی تعلق می گرفت که در نظر سنجی ها از اقبال بیشتری برخوردار باشند. با توسعه و شکوفایی موج کره ای حمایت های مالی کمتر شده و دولت کره حمایت خود را بیشتر از طریق تبلیغات گسترده برای محصولات موج کره انجام می دهد و نه حمایت از تولید.

3. کاهش سانسور تولیدات فرهنگی بعد از دهه 80

کره تا قبل از دهه 70 و 80 میلادی کشوری شرقی و بسیار سنتی بود. بر اساس ان فرهنگ تولید محصولات فرهنگی که بتواند مخاطب جهانی پیدا کند بسیار سخت بود. مردم کره نسبت به جاذبه های معمول صنایع فرهنگی جهان مخالف بودند و گاهی آن ها را شرم آور و غیر اخلاقی می دانستند. دولت آقای "چون" در دهه 80 میلادی با پذیرش سیاست های توسعه غربی و اعمال مفاد حقوق بشر و اعطای آزادی های مدنی، فضا را برای تولیدکنندگان محصولات فرهنگی کره باز کرد. سیاست های سانسور محصولات فرهنگی به حداقل رسید و دست تولیدکنندگان بازتر شد.

4.  ایجاد فضای رقابتی و حذف محدودیت ورود محصولات خارجی بعد از دهه 90

در دهه اواسط دهه 90 میلادی و هنگامی که آزادی های مدنی و رعایت حقوق بشر در اوج بود و تولیدات فرهنگی کره رو به فزونی گذاشته بود، دولت کره به رهبری رییس جمهور "کیم" سیاست محدود کردن واردات محصولات خارجی را تعلیق کرد. در نتیجه موج کره که حالا توانایی تولید کمی و کیفی محصولات فرهنگی را داشت در رقابت با محصولات خارجی با سرعت بیشتری در جذب مخاطب کوشید و توسعه بیشتری یافت و با ورود به بازار های بین المللی و جذب مخاطب مرحله جدیدی را آغاز کرد.

5. محتوای جنسی به منظور جذب مخاطب

سیاست گذاران فرهنگی کره معتقد بودند که برای تلویزیون چه برنامه ای بهتر از این خواهد بود که دختر و پسرهای جوان و زیبا در آن موسیقی و رقص اجرا کنند؟ همانگونه که گفته شد دولت کره فقط و فقط به جلب رضایت مخاطب در صنایع فرهنگی می اندیشید و برخلاف کشورهای توسعه یافته و مدعی فرهنگ، اصالت را به تبلیغ و تکثیر فرهنگ خود نمی داد. در نتتیجه محتوای جنسی به عنوان یکی از جذاب ترین ابزار ها برای جلب و جذب مخاطب در نظر گرفته شد. محتوای جنسی لزوما برهنگی و هرزگی نبود، بلکه بیشتر روابط عاشقانه دختران و پسران جوان و رقص و آواز با ریتم تند و اشعار عاشقانه مد نظر قرار گرفت.

با توجه به این سیاست موج کره ای سریال های کره و صنعت موسیقی بهترین بستر برای تولید و انتشار محتوای اینچنینی در نظر گرفته شد. سریال های کره ای بیشترین کشش را از نظر داستانی و حتی جنسی داشتند و در مدت زمان طولانی پخش می شدند. موسیقی کره ای نیز با ریتم های تند و رقص آور مخاطبان، جوانان را در کره و دیگر کشورها جذب خود کردند.

6. تولید محتوای فرهنگی بر اساس خواست بازار به منظور بهبود تصویر کره

یکی از نهادهای فعال حامی صنایع فرهنگی در کره، دفتر خدمات فرهنگی و اطلاعاتی کره جنوبی می باشد. این دفتر برنامه ویژه ای جهت مخاطب شناسی برای توسعه موج کره ای طراحی و اجرا کرده است. این دفتر در کشورهای مختلف شعبه دایر کرده است و با تعامل نزدیک با وزارت فرهنگ کره بر روی مردم، فرهنگ و خواسته های فرهنگی کشور های مختلف مطالعه کرده و نتایج را برای تولید انواع مختلف محصولات فرهنگی در اختیار تولید کنندگان کره ای می گذارند.

همچنین این دفاتر وضعیت کنونی تصویر کشور کره در ذهن مردمان دیگر کشورها را رصد کرده و در صدد تقویت نقاط قوت این تصویر و برطرف کردن نقاط ضعف آن از طریق برگزاری رخدادهای فرهنگی ( جشنواره ها، نمایشگاه ها و ... ) و تسهیل صدور محصولات موج کره ای به آن کشور، بر می آیند.

7. تبلیغات گسترده رسانه ای و پروپاگاندا در مورد توفیق موج کره ای

موفقیت واقعی موج کره ای و تصویر موفقیت آن در رسانه های کره دو امر جداگانه هستند. رسانه های کره در ایجاد تصویری موفق از سیاست های فرهنگی دولت کره که منجر به پیدایش موج کره ای شد نقش موثری داشت. خبرگزاری های کره در سال 2001 شروع به پخش خبر در مورد موج کره کردند. در اوایل انتشار این اخبار مردم بسیار شگفت زده بودند و در مورد صحت آنها پرس و جو می کردند. این به آن دلیل بود که رسانه های کره ای نمی توانستند دلایلی منطقی برای شهرت درام های کره در چین و ژاپن و دیگر کشورها ارائه دهد. سیاست های تبلیغی و حتی پروپاگاندایی رسانه های کره موجب شده تا اخبار جدیدی از فرهنگ کره در سرتاسر دنیا منتشر شود و از آن پس اخبار بازیگران و هنرمندان کره با علاقه بیشتری دنبال می شد. اساتید و سیاستمدارن به روزنامه ها و مجلات دعوت می شدند تا در مورد پدیده هالیو صحبت کنند و آنها در گفته های خود اظهار می کردند که کره دیگر کشوری کوچک نیست. این گفته ها در نوشته های روزنامه نگاران هم دیده می شد. همه از جمله سیاستمداران، روزنامه نگاران و مردم عادی به این می بالیدند که فرهنگ کره از جانب دنیا مورد پسند واقع شده است. حتی روزنامه های آمریکایی نیز در مورد فرهنگ کره مطالب منتشر می کردند. مونوا ایلبو روزنامه مشهور کره در 12 ژوئن 2011 می نویسد" به نظر می آید که خونگرمی و طبع مطلوب کره ای ها به دل مردم سراسر دنیا نشسته است و اکنون ما می توانیم بگوییم کره بین المللی شده است". در واقع رسانه کره احساس کرد که با موفقیت هالیو کره به کشوری پیشرفته مبدل شده است. در عین رسانه های کره سعی دارند که جنبه های منفی موج کره ای ( مانند ناهمگونی برخی محصولات با فرهنگ بومی کره ) را نادیده بگیرد.

8. تولید و عرضه "بسته ای" محصولات فرهنگی

تولید محصولات فرهنگی وابسته به موجه کره ای به گونه ای است فقط یک نوع از محصول عرضه نمی گردد. سریال های کره ای و موسیقی پاپ کره ای در رابطه ای تنگاتنگ با هم عرضه می شوند. به این صورت مخاطبان در فضای موج کره ای غرق شده و بسته ای ( پکیج ) از محصولات فرهنگی را دریافت می کنند. هدف از اجرای این سیاست دستیابی به هم افزایی بین محصولات موج کره است و ترغیب مخاطبان برای خرید و دنبال کردن تمامی محصولات فرهنگی کره. به عنوان نمونه شخصیت pucca  (یکی از شخصیت های موج کره محبوب کودکان) باعث شده است تا بسته ای از محصولات فرهنگی به صورت بسته ای شامل: یک لوح فشرده پویانمایی، کیف و وسایل مدرسه، تیشرت و ... عرضه گردد.

9. آموزش و تربیت گسترده نیروی انسانی از نوجوانی

پیدایش موج کره ای در عین حال که منافع گسترده ای برای کره داشته است، هزینه های کلانی نیز برده است و دولت کره از هیچ گونه هزینه ای برای آموزش نیروی انسانی مضایقه نکرده است. فقط تاسیس و تربیت گروه Girls Generation در کره نزدیک به دو نیم میلیون دلار ( شامل آموزش، تبلیغات، طراحی لباس ها و تولید آهنگ ها و ... ) هزینه برداشته است. شرکتی که این گروه را تاسیس کرده است "سرگرمی های SM" نام دارد و تا به حال حمایت های مختلفی تحت عنوان جایزه و گرنت از وزارت فرهنگ کره دریافت کرده است. گروه دیگر نیز BigBang نام دارد که با حمایت یکی از خانواده های متمول کره ای و مرتبط با دولت کره تاسیس شده است. هر دو شرکت صاحب این گروه ها در سال ١٩٩٦ و همزمان با قدم های اولیه سیاست های ایجابی دولت کره و اعطای آزادی های مدنی شکل گرفته اند. تولید کنندگان موج کره ای با حمایت های که از دولت دریافت می کنند مسئولانه برخورد کرده و در تربیت نیروی انسانی مورد نیاز تمام موارد را در نظر می گیرند. بسیاری از هنرپیشه ها، خواننده ها و رقاصانی که در موج کره فعال هستند از نوجوانی و فقط برای این موضوع انتخاب می شوند و آموزش می بینند. و حتی از نوجوانی با آن ها قرارداد های طولانی مدت بسته می شود تا حضور و فعالیت شان در تولید محصولات موج کره مستمر بماند و پس از کسب شهرت نیز به صورت کامل در خدمت اهداف تبلیغی شرکت ها در می آیند.

10. موج کره ای 2.0 و محتوای مخاطب ساخته

حال که این موج اعتبار و آبروی جهانی کسب کرده است و استاندارد های آن مورد قبول مردم و تولیدکنندگان قرار گرفته است نوبت آن است تا از ظرفیت شبکه های اجتماعی نیز استفاده شود. در طی این برنامه دولت کره و تولیدکنندگان محتوا برای موج کره ای قصد دارند تا با استفاده از ظرفیت مخاطبان گسترده خود به ایده پردازی های جدید دست بزنند و برای این امر شرکت دادن مخاطبان در تولید محتوا و انتشار آن در شبکه های اجتماعی فرصت بسیار خوبی است.   

*محمد واعظی نژاد/ هیئت علمی پژوهشکده حکمت

انتهای پیام/