میمه؛ باغ‌شهری کهن در مرکز ایران/تخت سرخ، دره دوزخی و تخت محمد جعفر جایگاه ماندگار سریال روزی روزگاری + تصاویر
شمالی‌ترین و بزرگترین بخش استان پهناور اصفهان «میمه» نام دارد، شهری که وقتی از ارتفاعات شمالی به آن می نگریم به نظر می رسد شهر در میان باغی بزرگ احاطه شده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم ازاصفهان، در شهر «میمه» چند گنبد بزرگ فیروزه‌ای در تابش خورشید میدرخشند و رو به شمال جلوه می فروشند. ساخت کلی شهر به ویژه محله های قدیمی آن محیط هندسی منظم و پیچیده غیرمنظم، اجزای سرپوشیده و قسمتهای روباز آن، همه و همه در به وجود آوردن رشته روابطی فضائی سهیم‌اند که مردم معانی مختلف زندگی خود را در آنها باز مییابند.
بخش «میمه» از توابع شهرستان شاهین شهر و میمه است که شامل سه شهر میمه، وزوان و لای بید و 13 روستا در دو دهستان ونداده و زرکان در فاصله 70 کیلومتری مرکز شهرستان و 90 کیلومتری شمال اصفهان واقع شده است.
موقعیت ویژه «میمه» در تاریخ
شهر «میمه» و روستاهای جلگهای آن به لحاظ موقعیت جغرافیائی و استراتژیکی ویژه‌ای که دارند در طول تاریخ همواره مورد توجه حکام و نیروهای نظامی بوده است.
امیرحسین نبوی کارشناس تاریخ ایران در گفتوگو با خبرنگار تسنیم در میمه از مهمترین ویژگیهای این منطقه را قرار گرفتن شهر و بعضی روستاها در مسیر جاده مرکزی ایران، جاده ارتباطی جنوب به شمال کشور و قرار گرفتن مابین دو استان بزرگ تهران و اصفهان دانست و اظهار داشت: داشتن معادن فراوان، مجتمع سنگ تزئینی کشور (معادن شهر لایبید)، معادن طلای موته از معادن بزرگ طلای کشور و معادن گوناگون کانیهای معدنی و صنعتی، ترکیب مناسب خاک به سبب اختلاط رسوبات کوهستانی با ته نشستهای دشتی از دیگر ویژگیهای این شهر تاریخی است.
وی با اشاره به اینکه داشتن آب و هوای متعدل و خنک در تابستان و بهار، محل دسترسی به نقاط شمالی و جنوبی کویر و مناطق حاشیه کویر مرکزی ایران و دور بودن از کمربند زلزله از ویژگیهای زیستی «میمه» است، گفت: داشتن ویژگیهای نژادی که به دست آوردهای طبیعت متکی است، محدودیت وسعت مکانی و تنوع طبیعی، وجود ترکیبی مناسب و امکانات طبیعی برای اجرای کشتهای متنوع، دور بودن از همجواری قومیتهای مختلف، یکسان بودن آئینهای مذهبی، استعدادهای فراوان صنعتی و کشاورزی و فرهنگ غنی علمی و سنتی، مذهبی و اجتماعی هم از دیگر محاسن این بخش است.
به همه این ویژگیهای ناب «میمه» با قدمتی چند هزار ساله، آثار باستانی و دیدنی پرارزش از جمله یکی از شگفت انگیزترین قناتهای جهان، چشم اندازهای طبیعی زیبا و نادر، صنعت پرشکوه فرشهای دست بافت که نمایشگر قدرت و اعتبار هنرمندان محلی و حاصل ابتکار و خلاقیتهای هنرمندان این دیار و ثبت شده بر سینه تاریخ است را هم اضافه کنید؛ شهری که در بیشتر موزههای مشهور جهان و در کنار تابلوهای پرآوازه نقاشی و فرشهای اعجاب انگیز ایرانی، نقش فرشهای زیبا و هنرمندانه جوشقان حاصل تلاش دستان هنرمند بانوان سخت کوش میمه هم خودنمایی میکند.
این زیباییها و نعمتهای خدادادی همگی در خلق و ابداع این محیط ویژه نقش دارند و در صورتی که به این منطقه زیبا توجهی شایسته شود، بخش «میمه» میتواند از مناطق مهم در فلات مرکزی ایران باشد که الگویی زیبا و دیدنی و مکانی تفریحی و علمی برای کشور و مرکزی مناسب و درآمدزا برای جذب گردشگران داخلی و خارجی باشد.
قنات جهانی و تاریخی « مُزدآباد » میمه
قنات «مزدآباد» میمه معروفترین قنات دشت «میمه» است که زمان حفاری آن را به حکومت «بهمن ابن اسفندیار هخامنشی» و یا به دوره حکومت «انوشیروان ساسانی» نسبت میدهند.
شهردار میمه به خبرنگار تسنیم گفت: این قنات از نظر ساختمانی به سبک قنوات دوره ساسانیان حفاری شده است که دارای چاههای مستطیل شکل ، بند و سد ذخیره آب زیر زمینی است.
محسن کرمی با اشاره به اینکه ویژگیهای خاص این قنات باعث شده تا در تیرماه سال 1395، «مزدآباد» یکی از یازده قنات کشورمان باشد که در فهرست آثار جهانی جای خود را باز کرد، افزود: کارشناسان یونسکو عقیده دارند ویژگیهای قنات مزدآباد این قنات را به عنوان قناتی منحصر به فرد در جهان مطرح کرده است.
سازمان جهانی یونسکو بهترین راه و شیوه برای جلوگیری از هدر رفت آب قنوات را در فصل زمستان ایجاد بند و سد در درون قنات پیشنهاد میکند که نمونه بارز و مؤثر آن را در قنات «مزد آباد میمه» معرفی کرده است.
منطقه تاریخی تخت سرخ، دره دوزخی و تخت محمد جعفر؛ جایگاه ماندگار سریال روزی روزگاری
از قنات مُزدآباد که 15 کیلومتر به سمت صحاری غرب و قلب پناهگاه حیات وحش موته می‌رویم یکی از آثار تاریخی پر رمز و راز منطقه «میمه» وجود آثار حفاری و کنده کاری است که بر روی تپهای به نام «تخت محمد جعفر» یا ملاجعفر وجود دارد.
کارشناس تاریخ ایران در مورد این تپه قدیمی میگوید: «تخت محمد جعفر» تپه ای به ارتفاع 30 متر است که از هر طرف دارای حالت بریده با دیوارهای بلند و عمودی غیر قابل نفوذ است و در ضلع شمالی تخت معروف به «بون یا بوم تخت» در منطقه «تخت سرخ» قرار دارد.
امیرحسین نبوی با اشاره به اینکه بر روی این تپه دو چاه مستطیلی در دل سنگ حفاری شده که در اعماق حدود 9 و 15 متری به دو اتاقک و در انتها در عمق 17 متری هر یک به سه دهلیز و تونل قرار دارد، اضافه کرد: این تپه در انتها به مدخل دیده بانی در سه دیواره جنوبی - غربی و شمالی ختم می‌شود.
وضع فیزیکی و موقعیت توپوگرافی تپه ملاجعفر به نحوی است که فقط از یک راه آن هم راهی باریک، سخت گذر و شیبدار تندی میتوان به بالای تخت دسترسی پیدا کرد.
کمی بالاتر از تخت محمد جعفر «دره دوزخی» دیده می‌شود؛ درهای که عرصه تاخت و تاز «مراد بیگ» یادآور «گرگ دره» سریال ماندگار «روزی روزگاری» به کارگردانی امراله احمدجو است.
شباهت خاک این دره با گدازههای آتشفشانی باعث شده تا این منطقه را «دره دوزخی» بنامند.
طاقدیسهای زمین شناسی در این منطقه، با زیباییهای منحصر به فرد گردشگران را به سمت خود میکشاند اما با وجود تلاشهای فراوان مسئولان محلی، هنوز این منطقه توسط سازمان میراث فرهنگی به عنوان مکانی گردشگری و توریستی معرفی نشده است.
مسجد تاریخی و جامع «میمه»
زمان اقامه نماز به داخل شهر بازمیگردیم؛ مسجد جامع میمه با گنبدی زیبا و چشم نواز به همراه قدمت تاریخی بنای مسجد صفای روح و جان هر بینندهای ست.
کارشناس میراث فرهنگی در میمه درباره این مسجد تاریخی میگوید: چهار ستون زیر گنبد مسجد جامع از خشتها و آجرهای ضخیمی است که بهوسیله ملاط رس و قطعات نی به یکدیگر متصل شده‌اند، خشتهای چهارستون از لحاظ اندازه بسیار قابل توجه است و در کمتر آثار باستانی خشت خام به این بزرگی دیده می‌شود.
احسان حسینی به این نکته هم اشاره میکند که تاریخ اصل این بنا دست کم به 15 قرن پیش میرسد و نشان می‌دهد در روزگاران قدیم بنای مخصوص و جالبی بوده که آیین مذهبی در آن برگزار می‌شده است.
«مسجد جامع شهر میمه» همزمان با مساجد جامع شهرهای زواره و اردستان از حالت کوشک مانند به سبک معماری سلجوقیان (مساجد چهار ایوانی ) تغییر بنا داده شد.
وی این را هم گفت که مسجد چهار ایوانی میمه مشتمل بر شبستان چهارگوش خوش طرحی بوده که گنبد شیوای آجری بر فراز آن استوار و درجلوی شبستان ایوان بزرگی بنا شده بود و در دو طرف شبستان بزرگ، شبستانهای کوچکتر با رواقهای کوچکتر قرار داشته است.
این کارشناس میراث فرهنگی گفت: در عملیات حفاری که در سال 1336 در غرب مسجد انجام شد که ابتدا آجرهای سنگ فرش و کاشیهای مقرنس صفویه و محرابی بسیار زیبا با گچبری چشم نواز مربوط به دوران سلجوقیان و در نهایت خشتهای بسیار بزرگ گبری کشف شد که از این نمونه خشتها در تپه‌های «سیلک» کاشان وجود دارد.
به گفته وی محراب مسجد جامع میمه دارای سنگی زیبا و حجاری شده به صورت کتیبه‌ای منقوش از خطوط برجسته کوفی است که بر روی آن و اطرافش نقوشی بسیار زیبا با نقاشی، گچبری و کاشیهای نفیس و تزیینات پیچیده و منحصر بفردی حک و در سال 551 هجری قمری توسط «ابوطاهر حسین بن غالی» از اهالی کاشان بنا شده است.
در بازسازی این مسجد اطراف محراب تخریب و سنگ آن به موزه ایران باستان منتقل و اطراف محراب دوباره توسط مرحوم صدرالسلام با گچ‌بریهای زیبا و زائد الوصفی گچبری شد.
امامزاده سیده الصالحه خاتون و خانههای تاریخی میمه
«امامزاده سیده الصالحه خاتون» از فرزندان امام موسی بن جعفر (ع) است که زیارتگاه ایشان در جنوب روستای «اذان» از توابع بخش «میمه» است و همه روزه به ویژه پایان هفته و در تعطیلات پذیرای عاشقان و شیفتگان اهل بیت علیهم السلام است.
حسینی کارشناس میراث فرهنگی درباره بنای این مکان مذهبی به خبرنگار تسنیم در میمه میگوید: ساختمان اصلی و گنبد مخروطی شکل و تزئینات کاشی آن نمونه ای از معماری و هنر ایرانیان در دورههای قبل است.
وی همچنین از تنها خانههای تاریخی و آثار برجای مانده بافت میمه گفت و اضافه کرد: خانههای «قیصر خان» و «عیسی خان» و «برادران گرانمایه» از خانههای قدیمی بخش میمه است که به صورت چند خانه مجزا اما مرتبط با هم و در کنار یکدیگر در بافت قدیمی این منطقه ساخته شده است.
این بناهای ساخته شده متعلق به خاندان گرانمایه از اقوام برومند مهاجر از منطقه قفقاز به گز بُرخوار است که در اواخر قاجار و اوایل پهلوی ساخته شده و هنوز هم مورد استفاده مالکان آنهاست.
موزه مردم شناسی، برگ زرینی بر هویت تاریخی شهر میمه
از مسجد جامع که خارج میشویم در سمت راست، ساختمانی قدیمی جلب توجه میکند.
اهالی میگویند این ساختمان در گذشته حمام بوده اما امروز تابلویی با عنوان «موزه مردم شناسی میمه» بر سر در آن خود نمایی میکند. به داخل موزه که می‌رویم گویی به گذشته‌ای نه چندان دور سفر میکنیم.
موزههای مردم شناسی نمادهای فرهنگ، زبان و سنتهای جوامع محسوب میشوند؛ این موزهها از فرهنگ، آداب و رسوم، اعتقادات، پوشاک، سنن اجتماعی گرفته تا ابزارهای پخت و پز، سرگرمی، خفتن، وسایل کشاورزی و دامداری و قالیبافی و... را نشان میدهند.
شانههای چوبی، دست نوشتهها، کوزههای سفالی، چرخهای نخ‌ریسی و صنایع قدیمی در این موزهها جایگاه ویژه‌ای دارند.
«موزه مردم شناسی میمه» از مکانهایی است که با درایت و دوراندیشی مدیریت شهری میمه، اکنون همچون نگینی بر تارک این شهر میدرخشد تا برگ زرینی باشد برای به اثبات رساندن هویت تاریخی این منطقه.
حاج عبدالله بُرقِعی از پیرمردهای قدیمی این شهر میگوید: ما قدیمیترها که از دوران گذشته این بنا را به یاد داریم، از آن با نام حمام «گُردَه» به معنای حمام بزرگ یاد میکنیم.
شهردار میمه در گفتوگو با خبرنگار تسنیم میگوید: حمام قدیمی میمه با شماره 14195 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و سپس با تغییر کاربری به موزه مردم شناسی شهر تبدیل شده که با مساحتی در حدود 370 متر مربع شامل فضاهای سربینه ، میان در و گرمخانه است.
به گفته کرمی برای موزه مردم شناسی میمه بخشهای مورد نیاز شامل تالارهای نمایش آثار، قسمت اداری، کتابخانه و کلاس های آموزشی طراحی شده و قسمتی از ساختمان موزه هم به مرکز آموزش صنایع دستی و هنرهای سنتی بخش میمه اختصاص یافته است.
وی میگوید: با توجه به اهمیت ویژه شهر میمه به عنوان نخستین شهر ورودی شمال استان اصفهان و عبور شاهراه اصلی تهران به اصفهان از این شهر، حضور مسافران و گردشگران خارجی و داخلی و امکان تبلیغات برای جذب گردشگر، «موزه مردم شناسی» جایگاه ویژه ای را در این بخش ایجاد کرده است.
وجود بیش از 700 شیء تاریخی، درِ قدیمی و تاریخی مسجد جامع میمه، انواع لوازم و پوششهای مورد استفاده، در این موزه تاریخی فرهنگ مردم میمه را به نمایش گذاشته است.
همه آثار به نمایش درآمده به همت مردم سخت کوش و عاشق فرهنگ میمه به این موزه اهدا شده است و انتظار میرود در جمع آوری لوازم و ادوات زندگی قدیم مردم و چینش مناسب آنها، مسئولان هم در این موزه جاذبه های لازم را برای بازدید گردشگران ایجاد کنند تا این مکان در معرفی سکونت‌گاه قدیمی فلات مرکزی ایران یعنی میمه بیش از این موثر باشد.
انتهای پیام/
