آتشکده ری؛ حکایت ۱۵ قرن هنرنمایی ایرانیان + فیلم و تصاویر
آتشکده ری یا «تپه میل» یادگاری از دوره ساسانیان به عنوان یکی از مهم‌ترین آتشکده‌های پیش از اسلام است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از تهران، در سمت راست جاده ری به ورامین در جنوب شرقی حرم حضرت عبدالعظیم(ع) در نزدیکی روستای قلعه‌نو بر فراز تپه‌ای بلند، بنایی کهنه از دوره ساسانیان خودنمایی می‌کند که به نوشته مورخین، آثار و بقایایی بازمانده از آتشکده بزرگ ری که به آتشکده بهرام و تپه میل هم شهرت دارد، می‌باشد.
قدمت تاریخی آتشکده ری
آتشکده ری یا «تپه میل» یادگاری از دوره ساسانیان و شاید قدیمی‌ترین آتشکده است؛ پس از گذشت بیش از 15 قرن در اثر استحکام و دقتی که در پی‌بندی و زیرسازی این بنا به کار رفته است؛ از آن همه دگرگونی‌ها و فراز و نشیب‌های روزگار و ابنای زمان مصون مانده و هنوز چون کوهی در صحرای حاشیه ری برپا ایستاده و همواره گذشت زمان را می‌نگرد.
گذشته از قدمت، آن چه مسلم است این آتشکده یکی از آتشکده‌های بزرگ ایران عهد باستان بوده و نزد آنان ارزش والایی داشته است. همچنان‌که در کتاب تاریخ طبری نیز گفته شده؛ یزدگرد سوم آخرین شهریار ساسانی پس از شکست در جنگ نهاوند از مسلمانان خود به شخصه آتش مقدس ری را که مخصوصاً محترم شمرده می‌شد برگرفته و به مرو برد.
این آتش مقدس همان است که زرتشتیان معتقدند از آسمان فرستاده شده و تاکنون خاموش نشده و آتش دیگر آتشکده‌ها در ایران زمین نیز از آن گرفته شده است. از آنجا که ری در دوران پیش از اسلام محل استقرار موبد موبدان بود، آیین‌های مذهبی مهّم زرتشتیان در این آتشکده برگزار می‌شد که بر ارزش آتشکده ری می‌افزاید.
بخشی از بنای آتشکده ری در زمان حمله اسکندر به ایران تخریب شد و تنها قسمتی از بنای چهارطاقی و زیبای این آتشکده به صورت دو میل باقی ماند. از این‌رو بقایای به جای مانده از آتشکده ری را که بر تپه‌ای واقع شده تپه میل می‌خوانند.
روش‌های نگهداری از این آتش‌ها دارای قانون و قوانین مشکلی بود که از وظایف مهّم موبدان به شمار می‌رفت. آتشکده ری از چنین عظمتی برخوردار بوده است، چنانکه از بقایای این بنا مشخص است در فضاهای ایجادی در این آتشکده تعدادی از موبدان و دستوران عالی‌مقام اشکان حضور داشتند که به صورت شبانه‌روزی از این آتش مراقبت می‌کردند.
بالای تپه آتشکده بزرگی قرار دارد که از دور مشخص است و در گذشته آتش مقدس در آن همیشه روشن بوده است. در زیر آتشکده تونلی قرار دارد که برای جابجا کردن آتش از آن استفاده می‌کردند و دلیل این امر این است که بر طبق سنن زرتشتی نباید آتش مقدس در مقابل نور آفتاب قرار گیرد؛ این تونل دو طرف تپه را به هم وصل می‌کند.
مسعودی در کتاب «مروج‌الذهب»، احداث آتشکده ری را به فریدون نسبت می‌دهد و راویان روایت کرده‌اند که اعراب در فتح ری چون با مردم آنجا صلح کردند، آتشکده را باقی گذاردند که به جای ماندن قسمتی از طاق‌های این آتشکده در عصر حاضر گواهی است بر اینکه آتشکده ری در زمان صدر اسلام خراب نشده است.
برای نخستین بار در سال 1909 میلادی یک هیات فرانسوی فعالیت خود را به منظور کاوش در محوطه باستانی تپه میل آغاز کرد. پس از آن؛ هیأتی ایرانی از سال 1331 تا 1334 کار حفاری و مرمت قسمت‌هایی از این بنا را به عهده گرفت و آخرین دوره مطالعات باستان‌شناسی در این محل در سال 1378 انجام شد.
آتشکده بهرام در سال 1334 توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره 407 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و امروزه از مکان‌های دیدنی استان تهران محسوب می شود.
نوع بنای آتشکده ری
ساختمان آتشکده در راستای شرقی - غربی ساخته شده تا به طور کامل از نور خورشید برای روشن کردن ساختمان بنا استفاده شود، بنایی که به گفته باستان‌شناسان در چهار طبقه احداث شده بود.
بنای چهارطاقی آتشکده دارای چهار دالان سرپوشیده بوده که آتش مقدس را برای حفاظت از آب، خاک و باد از این دالان‌ها عبور می‌دادند. در بخش زیرین این بنا، سه راهروی باریک وجود دارد که سراسر طول بنا را طی می‌کند، که دوتا از آنها به تصمیم سازمان جهانی یونسکو مسدود شده و تنها دالان وسطی باز است که ویژه عبور بالاترین مقام مذهبی آتشکده یعنی موبد موبدان بوده که البته در حال حاضر قابل عبور برای همگان است.
در بالای هر کدام از این دالان‌ها تصویر یک ماهی کنده‌کاری شده وجود دارد که یکی از ماهی‌ها در موزه ایران باستان، دیگری در محل سایت و سومی بر دیوار محل اقامت کارکنان میراث جا گرفته است.
بنای آتشکده از سنگ لاشه، خشت و آجر با ملات ساروج ساخته شده است. آنچه از پوشش بنا در زمان حاضر بر جای مانده؛ یک جفت قوس هلالی با نقطه بیضی است.
بلندی تپه میل از سطح دشت اطراف 18متر و حدود 25 متر پهنا و 20 متر درازا دارد، پیرامون این تپه بلند، تپه‌های کم ارتفاع کوچک‌تر نیز قرار دارند که منطقه‌ای به وسعت حدود800 در 900 متر را شامل می‌شود.
تزئینات بنای آتشکده
مهّم‌ترین ویژگى تزیینى بنا گچ‌برى‌هایى است که بر روى دیوارهاى تالار اصلى نقش بسته است. امروز این تکه‌هاى گچ‌برى که از یکدیگر جدا و در نزدیکى بنا نگهدارى مى‌شوند، به سه دسته تقسیم مى‌شوند:
1- طرح‌هاى هندسى که گاهى خود نیز نقش اصلى را در برمى‌گیرند و طرح‌هاى حاشیه‌اى شامل نقش‌هاى هندسى که این طرح‌ها بیشتر به عنوان قاب‌سازى یا حاشیه براى نقش‌هاى اصلى به کار رفته است. ترکیب زیگزاگ‌هاى موازی با طرح‌هاى جناغى یا نوشته‌هاى مروارید مانند، فضایى بسیار رویایى را به وجود آورده است و نقش‌هاى اصلى که بیشتر شامل لوزى‌هاى متحدالمرکز هستند.
2- اما اوج هنر را باید در طرح‌هاى گیاهى که با الهام از طبیعت بر روى گچ نقش بسته است دید. این طرح‌ها که به صورت انتزاعى نشان داده شده، مبتنى بر عادات و عقاید دینى آن زمان است. نقش‌هایى که خود به سه دسته تقسیم مى شوند:
الف) درخت مو: از گیاهانى است که به صورت شاخه‌هایى که در دو سوى آن برگ و خوشه انگور است، با اندکى اختلاف به روى گچ‌برى ها کاخ ساسانى کیش نیز مشاهده مى‌شود؛ ب) نقش جالب دیگر دایره‌اى است که در وسط آن یک گل رز است، هشت پر و در اطراف آن حلقه هاى برگ غار، که نشانه افتخار بوده است؛ ج) طرح شاخه برگ‌دار و میوه‌دار: هر چند به خوبى شاخته نمی‌شود اما به نظر شبیه درخت کاج است، ولى برگ آن که به وسیله دایره‌اى محدود شده بیشتر به برگ بلوط شبیه است.
3- حیوانات نیز از نظر طراح گچ‌برى ها دور نمانده‌اند؛ آنچه در حال حاضر باقى است نقش یک ماهى است که بسیار طبیعى به نظر مى‌رسد . آنها که گرسنه باشند دلشان مى‌خواهد دستشان را دراز کنند و ماهى را بگیرند؛ بدن ماهى در حالت طبیعى با اندکى انحنا طرح‌ریزى شده و فلسه‌اى روى پوست به خوبى نمایش داده شده است. صرف‌نظر از عوامل طبیعى و متأثر از اقلیم یا حتى تغییرات آب و هوایى و بالاتر از آن زمین لرزه، متأسفانه فعالیت‌هاى کشاورزى و چراندن دام‌ها، بردن سنگ‌ها و مصالح ساختمانی، جویندگان گنج، کاوش‌هاى غیراصولى توسط قاچاقچیان اشیاى عتیقه و هزار بلاى دیگر، از جمله بلاهایی است که در حق این تپه باستانى و آتشکده روا داشته‌اند. در کنار انسان‌ها، جانداران نیز تنها بناى باقى‌مانده را به عنوان محلى براى سکنى و لانه ساختن، مورد استفاده قرار داده‌اند.
انتهای پیام/
