بیشتر کتاب‌های کودک و نوجوان زبان سالم و استاندارد ندارند

به گزارش باشگاه خبرنگاران تسنیم «پویا»، نخستین نشست بررسی استانداردهای کتاب کودک از سلسله نشست‌های تخصصی ارتقای کیفیت محصولات، با حضور مصطفی رحماندوست نویسنده و شاعر، محمود برآبادی نویسنده و مهدی شعبانی منتقد و نویسنده و جمعی از مسئولان کتابخانه‌های مناطق بیست و دوگانه شهر تهران در مرکز مطالعات فرهنگی شهر تهران برگزار شد.

مرکز مطالعات سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران طی شش نشست به بررسی راهکارهای استانداردسازی کتاب کودک و نوجوان می‌پردازد و در اولین گام کارشناسان درباره محتوای تألیفی اثر و مخاطرات آن صحبت کردند.

در ابتدای این نشست احمد شاکری به عنوان دبیر نشست ضمن خیرمقدم به مدیران کتابخانه‌های استان تهران که میهمان این نشست بودند، به دلایل شکل‌گیری این نشست پرداخت. وی گفت: پس از برگزاری دوره‌های آینده پژوهی مطالعات فرهنگی در همین  مرکز و بررسی نتایج آن  ضروری می‌رسید که باید سناریوهای ممکن در حوزه‌های مختلف فرهنگی را بررسی کنیم. در همین راستا استانداردسازی کتاب کودک و نوجوان نیز در دستور کار قرار گرفت و برای آن شش موضوع را پیش‌بینی کردیم.

شعر و داستان، ترجمه، تصویرگری، ویرایش، چاپ و نشر و مخاطب‌شناسی موضوعاتی است که طی شش نشست به آن پ‍رداخته می‌شود. شاکری با بیان اینکه کتاب ایران پیش از بررسی نگاه‌های بیرونی نیازمند بازنگری درونی است، گفت: به دلایل مختلف ادبیات داستانی و غیر داستانی ایران جایگاهی را که باید در جامعه جهانی پیدا نکرده است. شاید در حوزه کلاسیک بتوانیم به آثار خود افتخار بکنیم اما در حوزه ادبیات معاصر حرفی برای گفتن نداشته‌ایم. با این حال در این حوزه ادبیات کودک ما از بخت و اقبال بهتری در جهان برخوردار بوده و جایگاه بهتری را پیدا کرده است. در همین راستا برای استاندارهای لازم و تعیین معیارهای جهانی بیش از نگاه بیرونی نیازمند نگاه درونی هستیم تا بتوانیم به بازار جهانی متصل شویم.

در ادامه این نشست محمود برآبادی نایب رییس انجمن نویسندگان کودک و نوجوان به عنوان اولین سخنران موضوع گروه‌بندی‌های سنی را مطرح کرد. محمود برآبادی گفت: کتاب باید با مراحل رشد ادراکی، عاطفی و اجتماعی کودک تناسب داشته باشد تا از سوی کودک درک شود. مؤلف اجازه ندارد که در هر زمان هر مطلبی را در اختیار خواننده قرار دهد و بایستی با درک و فهم کودک آشنا باشد.

این نویسنده در ادامه این مراحل روانشناختی را برای حاضران شرح داد و عدم توجه به آن را یکی از مشکلات دامنه تألیف در ایران دانست. وی گفت: یک کتاب زمانی استاندارد است که به چهار عامل توجه کرده باشد. جنسیت، سن، بهره هوشی و شرایط اجتماعی و اقتصادی افراد متفاوت است و شرایط متفاوتی را رقم می‌زند اما اغلب مؤلفان این تفاوت‌ها را نادیده می‌گیرند و کودکان را اشخاص واحدی تصور می‌کنند.

نویسنده شناخته شده حوزه کودک و نوجوان پس از این سخنان با برشمردن چهار گروه سنی از مخاطبان کودک و نوجوان که معتبرترین تقسیم‌بندی سنی در ایران است رشد ادراکی و عاطفی هر کدام را بررسی کرد.

دیگر سخنران این نشست مصطفی رحماندوست بود. او سخنانش را این چنین آغاز کرد: یکی از مسائلی که در تألیف و انتشار کتاب کودکان فراموش شده است، زبان کودکانه است. باید توجه داشته باشیم که یافته‌های علمی جهانی گاهی با نیازهای ما تطبیق ندارد و یک اثر باید دارای دو قابلیت باشد. نخست توان خواندن را به مخاطب بدهد و دوم برای او قابل فهم باشد.

وی به عدم علاقه‌مندی کودکان دوزبانه به زبان فارسی اشاره کرد و بازنگری در این زبان را مهم خواند و گفت: واقعیت این است که تقویت آموزش زبان فارسی مهم است. منظور این نیست که در ادبیات زیبایی‌ها را حذف کنیم و آن را تبدیل به کتاب درسی کنیم؛ نه، اما باید توجه داشته باشیم که چون کتاب‌های درسی رسالت خود را انجام نمی‌دهند این رسالت برگردن ادبیات افتاده است. اما منظور ما از زبان فارسی استاندارد چیست؟ اغلب کودکان ایران تا شش سالگی به زبان دیگری که زبان مادری‌شان است، تکلم می‌کنند. مطالعه روی این بچه‌ها ثابت می‌کند که بیشترین ترک تحصیل در بین آنها رخ می‌دهد. آنها مجبور به یادگیری زبان فارسی می‌شوند اما دایره واژگانشان محدود است و نویسندگان مسئله واژگان پایه را از یاد برده‌اند.

مدیر بخش کودک و نوجوان کتابخانه ملی ادامه داد: در همه کشورها کتاب‌هایی برای کودکانی با این شرایط و یا حتی بزرگسالانی که دایره لغات محدودتری دارند، تألیف می‌شود. باید توجه داشت که کودکان باید فارسی را بیاموزند چون هویت ملی آنهاست. کلمات باید زیبایی خود را حفظ کنند اما ساده‌تر باشند.

وی با اشاره به تقسیم‌بندی گروه‌های سنی مختلف و الگوهایی که باید برای هرکدام رعایت شود، گفت: باید استانداردهایی برای زبان در هر رده سنی وجود داشته باشد. از یک منظر ما به زبانی با مفهوم روانشناسی رشد نیازمندیم و از سوی دیگر نیازمند زبان استاندارد مناطق دوزبانه هستیم. در حالت اول مسئله، سوژه و موضوع با زبان مطابقت دارد و در حالت دوم بیان، سوژه، موضوع و تم مناسب گروه سنی است و زبان می‌تواند یک پله پایین‌تر از گروه سنی باشد.

مصطفی رحماندوست مهمترین مسئله در تألیف کتاب را استفاده از زبان فارسی سالم دانست و توضیح داد: منظور از زبان سالم بهره مندی از زبان معیار است و زبان معیار چیزی نیست جز رعایت کامل دستور زبان فارسی.

وی در ادامه با ذکر مثال‌هایی از شعر کهن ایران، آنها را کاملاً قابلا درک خواند و بیان کرد: اشتباه است که ما این روزها رادیو و تلویزیون را الگوی درست زبان معیار بدانیم. در رسانه‌ها از زبانی استفاده می‌شود که به آن لهجه تهرانی گفته می‌شود و اعتقاد بر این است که کلمات زیادی وارد دایره لغات ما شده‌اند. اما باید دانست که آنها در دایره دستور زبان تعریف نشده‌اند و منظور ما فارسی روان و سلیسی است که قرن‌ها مورد استفاده قرار گرفته و قابل فهم توسط تمام افراد است.

مهدی شعبانی منتقد و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان آخرین سخنران این نشست بود. وی بخشی از سخنان خود را به بررسی نیاز مخاطبان نوجوان اختصاص داد و به تلاش مولفان در جلب نظر منتقدان و تلاش منتقدان به منظور تغییر دیدگاه نویسندگان اشاره کرد. وی ادامه داد: گاهی منتقدان وقتی می‌خواهند اثری را بررسی کنند، ضلع سوم را که مخاطب است، فراموش می‌کنند و تنها از دید و سلیقه خود اثر را بررسی می‌کنند.

وی ناهماهنگی‌های کتاب‌های فارسی را در دوره تحصیل عامل مهمی در عدم توجه نوجوانان به کتاب‌های دیگر خواند و تناقضات آموزشی را قابل بحث دانست و در تأیید صحبت‌های دیگر سخنرانان راه حلی به نویسندگان در شناسایی دایره لغت و دانسته‌های بچه‌ها پیشنهاد کرد و گفت: مراجعه به کتاب فارسی و استفاده از بخش واژگان جدید می‌تواند کمکی باشد به نویسندگان تا بدانند در هر سنی کودکان چه کلمات جدیدی را آموخته‌اند.

در پایان این نشست نیز  مباحثی در حوزه شعر و داستان و مخاطب شناسی و تفاوت‌های زبان نوشتار و گفتار از سوی مخاطبان نشست مطرح شد و سخنرانان به آنها پاسخ گفتند.

دومین نشست «استانداردسازی کتاب کودک و نوجوان» 24 بهمن و با موضوع ترجمه در دبیرخانه دائمی ارتقای کیفیت محصولات و فعالیت‌های فرهنگی، مرکز مطالعات فرهنگی شهر تهران برگزار خواهد شد.

انتهای پیام/