نسبت به برگزاری جشنواره‌ها یک ان‌قلت کلی دارم
علیرضا عاقل‌زاده، رئیس انجمن تئاتر مقاومت و دفاع مقدس معتقد است برخی هزینه‌ها در انجمن به دلیل نبود سیاستهای مشخص و منظم بوده است. وی همچنین نسبت به برگزاری جشنواره‌ها انتقاد جدی وارد می‌کند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران تسنیم «پویا»، نام علیرضا عاقل‌زاده مدتی است به نامی آشنا در فضای تئاتری تبدیل شده است. مردی که پس از رفتن حفیظ الله رفیعی کلیددار انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس شد، پیش از این شهرت مردی را نداشت که انتقادها به او بسیار بود و او صرفاً سکوت می‌کرد تا روزی که رفت. عاقل‌زاده عهده‌دار جایی شد که انتظارات از آن زیاد بود و خروجیش اندک. البته در ظاهر، شاید باطن ماجرا چیز دیگری بود. با آمدنش سالن سرو دوباره احیا شد تا رنگ خاموشی نبیند؛ اگرچه در نخستین نشست مطبوعاتیش فرصتی برای گفتگو با خبرنگاران و پاسخ به شبهات را فراهم نکرد. با این حال فرصت را مغتنم شمردیم تا بدانیم در اندیشه چیست و برنامه کاریش به کدامین سو می‌رود. آنچه می‌خوانید مشروح گفتگویی است که با سرپرست تازه انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس داشته‌ایم:
***
تسنیم: سوالی که همواره داشتم این است که در جریان تئاتر دفاع مقدس چرا علاقه از همان دهه 60 به این بود که کار به سمت انتزاع پیش رود و کارهای غیرانتزاعی مانند کار علیرضا نادری همیشه در محاق قرار گرفتند؛ یعنی در اقلیت بودند. آن شیوه نمایشنامه‌نویسی خیلی کارکردش بیشتر بود تا شیوهٔ انتزاعی کارهای اخیر. مثلاً کار ایوب آقاخانی با کوروش زارعی، یک کار انتزاعی درباره شهدای غواص که اصلاً شاید مخاطبان نفهمیدند قصه چیست. به جای اینکه قصه تعریف بکند، ما را می‌خواهند در یک فضای انتزاعی قرار دهند. در کار علیرضا نادری این شکلی نیست یا کسانی که از علیرضا نادری تبعیت می‌کنند؛ ولی همیشه این کارهای انتزاعی در جشنواره مقاومت سرآمدتر از کارهای دیگر بوده‌اند، علتش چیست؟
عاقل‌زاده: البته نمی‌شود این را یک نوع آسیب تلقی کرد. از اعتدال خارج شده است؛ چون وضعیت تئاتر نسبت به بخشی از هنرهای دیگر مانند سینما متفاوت است. در حوزه ادبیات نمایشی علیرغم اینکه اتفاقاً دیالوگ‌محور است و دیالوگ تعیین‌کننده است؛ اما فرم خیلی مهم است. این فرم آن قدر سایه خودش را روی کارهای تئاتری سنگین می‌کند که فرم‌گرایی را ایجاد می‌کند و حتی فرم‌زدایی را به نظرم ایجاد می‌کند؛ یعنی شرایطی به وجود می‌آورد که داستانهایی که به هر حال قصه دارند، رئالیستی هستند، می‌تواند ارتباط زیادی با مخاطب پیدا بکند، می‌گذارند کنار و می‌خواهد بیشتر در یک حوزهٔ انتزاعی و انفرادی شکل بگیرد. یعنی بحثِ التزام هنر برای هنر، یعنی من به عنوان یک هنرمند، مانند یک هنرمند در حوزه نقاشی یا تجسمی. استنباط من از جهان‌بینی‌ای که دارم این است، یکی می‌آید می‌گوید سفید است، یکی می‌گوید سیاه است، یکی می‌گوید خاکستری. متأسفانه نگاه چپی که آن زمان در تئاتر ما بود و هنوز هم وجود دارد این را تشدید کرده است. به هر حال شما نمی‌توانید فرم را دستکاری کنید.
تسنیم: چپی‌ها بیشتر طرفدار رئالیست هستند تا فرمالیست.
عاقل‌زاده: این مانند خیلی از چیزهای دیگر تفاوتهای اساسی دارد، یعنی وقتی شما می‌بینید در حوزه رأی‌گیری و در حوزه انتخابات مختلف، با انتخابات دیگر قبل مقایسه نیست، یعنی ما الان برنامه‌ریزی کردیم، رفتند نظرسنجی کردند که آقای فلانی آمار بیشتری دارد، آقای فلانی آمارش کمتر است؛ اما در روز انتخابات نتیجه‌ای که می‌آید یک چیز دیگری است. این ساختار تئاتر و ساختار حوزه سیاسی ما اصلاً قابل بهره‌برداری به اینکه بگوییم «مابه‌ازای آن کجاست؟» نیست. اتفاقاً نگاه چپ دارد می‌رود به سمت نگاه مارکسیستی.
تسنیم: من ابتدای انقلاب میان سال 59 تا 61 را می‌گویم که جزوه‌های جریان چپ منتشر و پخش می‌شد؛ حتی سعید سلطان‌پور هم جزوه‌ای درباره هنر دارد. نگاه آنان به سمت یک رئالیست اجتماعی که بیایم درباره کارگر حرف بزنم؛ ولی برعکسش اتفاق افتاد یعنی به سمت انتزاع رفت. در صورتی که در همان شوروی دوره استالین، انتزاعی‌کارها را اعدام کردند. کاری کردند آیزینشتاین از شوروی فرار بکند و بعد بیاید توبه‌نامه بنویسد، یعنی فرمالیست‌ها همه پرپر شدند. این خیلی عجیب است که شما می‌گویید جریان چپ باعث می‌شود که برویم به سمت انتزاع به جای رئالیسم، این برای من جای سؤال دارد؟
احساسی وجود داشت [مبنی بر اینکه] از فضای جامعه هنری قبل از انقلاب کمتر نباشیم
این یک واقعیت مسلم است که ما [از فرهنگ انقلابی] فاصله گرفتیم
در حوزه تئاتر فعلی این مسئولین و سیاستمداران و هنرمندان هستند که احساس نیاز می‌کنند سراغ چه بروند
کسی می‌خواهد نقد بکند، واقعاً تکلیفش مشخص نیست که نقد چه تعریفی دارد
داشتن متولی [متعدد] یکی از حُسن‌های خوبِ تئاتر است
پس فلسفه وجودی صندوق مهم است تا خود صندوق، یعنی یک تحرکی ایجاد می‌کند بین مدیران که به نظر من همین جریان است، در همین اتفاقی که دارد می‌افتد ما رفتیم نزد آقای شفیعی مدیر محترم مرکز، گفتیم ما می‌خواهیم چنین کاری را در حوزه تئاتر انجام بدهیم، کاری هم به شما نداریم و اصلاً نمی‌خواهیم در کار شما هم دخالت بکنیم، می‌خواهیم راجع به تئاتر انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و مقاومت چشم‌اندازی ارائه بدهیم، ایشان خیلی خوشحال شد و بعد هم گفتیم آمدیم از شما اجازه بگیریم، شانیت بدهیم، به هر حال متوالی تئاتر دست آن آقاست، ایشان خوشحال شد و پذیرفت و گفت کار ماست، شما انجام می‌دهید و ما استفاده می‌کنیم و ما اتفاقاً او را آوردیم و با خودمان همراهش کردیم، هیچ پولی هم از ایشان نگرفتیم و دعوت هم کردیم که کسانی که دوست دارید، علاقه‌مند هستند بفرستید، یک عده آمدند و یک عده هم نیامدند.
تسنیم: به شما معرفی کنند؟
اگر نیازسنجی می‌شد سالن اسوه را نمی ساختند
عاقل‌زاده: بله معرفی کنند. هر کسی که در این جلسات می‌آید قطعاً از نمایندگی تئاتر کشور می‌آید. قطعاً شخصی نمی‌آید. از طرف مرکز و انجمن هم نمی‌آیند. نماینده جریان تئاتر کشور دارد می‌آید استفاده می‌کند. اگر این اتفاق بیفتد، طور دیگری است؛ اما متاسفانه مانند چیزهای دیگر همیشه یک نفر آمده است. مثلاً بحث سالن اسوه من از ابتدا در جریانش بودم. دوستانی آمدند و گفتند ما اگر بخواهیم تئاتر داشته باشیم باید سالن داشته باشیم. یک عده‌ای قبلش آمدند و گفتند ما اگر بخواهیم تئاتر داشته باشیم و مطرح شویم باید اجرای خوب داشته باشیم. یک عده گفتند باید متن خوب داشته باشیم. هر کسی از ظن خودش یک چیزی می‌گفت و مدیر هم احترام می‌گذاشت؛ چون هنرمند کشور است و شناخته‌شده است. انصافاً هزینه هم می‌کرد.
مثلاً آن زمان سالن اسوه هزینه کلانی پرداخت شد تا طراحی شد و الان آنجا مانده است. این به دلیل نبود سیاستهای مشخص و منظمی است که در جمع باید اتفاق می‌افتاد و براساس نیازی که جامعه دارد باید اتفاق می‌افتاد. شاید اگر آن زمان نیازسنجی می‌کردند احتیاج به این سالن نبود و پول آن را می‌دادند، 300 متن خوب می‌نوشتند. این ماندنی‌تر بود. الان آن سالن بدون استفاده مانده و کسی استفاده نمی‌کند؛ اما 300 متن شاید در طول سال 30 تا 40 متن آن هر سال استفاده می‌شد. این نیاز را کسی نیامد بگوید. اتفاقاً مدیر برجستهٔ تئاتر هم تصمیم گرفته بود این کار را بکند و این کار را هم کردند. در حوزهٔ سرمایه‌گذاری هنر به خصوص بحث تئاتر و سینما با توجه به شناختی که بنده دارم سپاه و بسیج چیزی کم نگذاشته‌اند. بیش از دیگران کمک کردند. حتی بیش از ارشاد، بیش از فارابی. وقتی برای یک فیلم یک لشکر مکانیزه‌اش را در اختیار می‌گذارد، یعنی خیلی برای او مهم است. غیر از پول‌هایی که هزینه می‌کند؛ لذا منِ مدیر و منِ هنرمند، منِ منتقد و سیاستگذار باید بنشینم و اولویت‌بندی بکنم و براساس آن برنامه‌ریزی کنم.
تسنیم: شما معتقد به وحدت رویه هستید. هر روز دو نمایش را در نمایشخانه سرو روی صحنه می‌برید، این نمایش‌ها هم هزینه دارد. الان به نظر می‌رسد که هزینه‌ها را به تنهایی خودتان تَقبُل می‌کنید. آیا شما می‌توانید به عنوان تهیه‌کننده اثر از این نقاطی که وجود دارد سرمایه جذب کنید برای نمایش‌ها، اقدام به چنین کاری کردید؟
عاقل‌زاده: با توجه به اینکه هنوز دو ماه نشده که آمدم اینجا ولی یک کارهایی در این زمینه‌ها استارتش را زدیم مثلاً دوستان از حوزه هنری تشریف آوردند. انجمن در جلساتی که با حوزه بحثش را کردیم و اتفاقاً مطرح هم شد که بیاییم دست به دست هم بدهیم و هم‌پوشانی ایجاد کنیم که اگر قرار است کاری در این حوزه‌ها انجام شود به هم کمک کنیم، مثلاً بحث اربعین را، بحث تئاتر عاشورایی و درباره همه این‌ها بحث‌های مختلفی شده و کارهای این‌چنین را شروع کردیم که با هم انجام بدهیم.
تسنیم: یعنی سرمایه‌های پراکنده در اینجا جمع شود و آن‌ها سرمایه‌گذار نمایش شوند، سالنش هم که وجود دارد.
عاقل‌زاده: این اتفاق الحمدالله توسط انجمن و هم توسط خود هنرمندان دارد می‌افتد. الان کار خوبی که آقای رفیعی کردند، یک تعاملی با آقای شفیعی داشتند که امسال ده کار دفاع مقدسی را حمایت کنند؛ یعنی انجمن معرفی کند و دوستان حمایت کنند. [برای] یکی دو کار تاکنون این اتفاق افتاده است. ما جریانی را ایجاد کردیم که حتماً تهیه‌کننده [حضور] داشته باشد. اعتقاد داریم نویسنده و کارگردان و بازیگر که دنبال این کارها می‌آیند، اصلاً از این نوع کارها فاصله بگیرند. کسی باشد که به لحاظ حقوقی هم بشود راجع به او بحث کرد که درگیر کارهای هنری هم نشود و این برود مانند سینما جذب سرمایه کند، اسپانسر جذب کند و شروع کند به فعالیت. این هم خودش باعث می‌شود در میان یک بخشی از تئاتر ما که اقتصاد تئاترمان است فعال بشود. این نباشد که من بروم از انجمن بگیرم، انجمنی که امسال دچار کمبود بودجه است و مانند خیلی از جاهای دیگر بیاید n تومان بدهد که کاری را اجرا بکند. نه یقیناً وقتی که می‌آید مطرح می‌شود، برآوردی دوستان می‌دهند، شورای برآوردی داریم، اصلاح می‌شود و یک عدد می‌دهیم و می‌گوییم این قدر توان پرداخت ماست. منتها سعی می‌کنیم طوری شود که کار انجام شود. حداقل بخش قابل ملاحظه‌ای از آن کار داده شود که کار انجام شود؛ اما بتوانیم کمک‌های دیگر را هم معرفی کنیم و استفاده کنند.
تسنیم: به نظر شما فضای نهادها چگونه است؟ برای سرمایه‌گذاری مثبت است؟
عاقل‌زاده: این چیزی که من دارم می‌گویم نزدیک 10، 20 روز است که دارد اتفاق می‌افتد و تا الان روند خوبی بوده، یعنی هم حوزه و هم ارشاد، چون جاهای دیگر هنوز این اتفاق نیفتاده است.
تسنیم: آن‌ها همیشه فعال بودند. الان بنیاد شهید سالی یک بار جشنواره ایثار برگزار می‌کند و تمام می‌شود و می‌رود لذا خیلی کم است. من می‌گویم نیاز به جشنواره نیست؛ چون جشنواره موازی‌کاری است. مثلاً می‌توانستند آن پول در تولید اثر خلاصه شود و آن اثر هم دیده می‌شد؛ ولی آن جشنواره سه روز در خاوران برگزار شد و کسی هم نرفت ببیند. اصلاً ما نفهمیدیم که برگزار شد؛ حتی آن را رسانه‌ای هم نکردند فقط خبر فرستادند که این‌ها برنده شده‌اند. حتی به رسانه‌ها هم نگفته بودند که جشنواره برگزار شده است. این خیلی دردناک است. شاید ممکن بود حتی یک کاری آنجا کشف شود وقتی خبررسانی شود. این‌هاست که آدم را آزار می‌دهد؛ چون آن بودجه دیگر هدر رفته است.
عاقل‌زاده: [نسبت به] برگزاری جشنواره‌ها، من یک ان‌قلت کلی دارم. درباره این گونه برگزار کردن جشنواره‌ها. یک طرح برگزاری جشنواره در حال آماده شدن است که با نگاه نیاز جامعه امروز طراحی می‌شود. این ساختاری که الان وجود دارد، بیشتر ویترینی دارد نگاه می‌شود تا چهار عکس مسئولان با هنرمندان و هنرمندان با مسئولان بگیرند. از این چیزها بیرون بیاییم؛ اما با توجه به ظرفیتی که الان انجمن دارد، دوستان فعال شدند. پیشنهادهای خیلی خوبی آوردند و یکی از این پیشنهادها این بود که ما مشارکت کنیم در بعضی از این جشنواره‌ها مانند سوگواری خمسه، سوگواری امام.
اتفاقی که افتاد این بود ما قرار بوده قبلاً برویم موضوعاتی که دنبال آن هستیم، موضوعاتی که رصد کردیم سفارش متن بدهیم یا درخواست کنیم یا در بعضی از این جشنواره‌ها جستجو کنیم آیا این مناسب است یا نیست که در جشنواره فجر دیگر آخر سال است. عملاً کار از سال جاری خارج می‌شد و ضمن اینکه ما نمی‌توانستیم امسال در جشنواره هم شرکت کنیم؛ چون جزء ماموریت‌ها ما نبوده و معمولاً دو سال یکبار می‌توانیم جشنواره برگزار بکنیم. پیشنهاد خوبی داده شد و براساس آن ما یک تعاملی کردیم با شهرداری که ما مشارکت می‌کنیم در جشنوارهٔ شما منتها به شرطی که هر کاری که گروه ما بپذیرد به آن سالن بدهیم. شما مشکل سالن دارید، ما به شما سالن می‌دهیم.
تسنیم: یعنی سالن‌داری حرفه‌ای می‌خواهید انجام بدهید.
وقتی به هنرمند می‌گویند فرهنگسرای بهمن ناراحت می‌شود
عاقل‌زاده: در این 50 کار که دوستان دیدند، پنج کار انتخاب شده است و این پنج کار را بیایند به تناوب پخش بکنند، در یک سالن اجرا بکنند. این هم مأموریت انجمن شکل گرفته است و هم اینکه اتفاقاً دچار جشنواره‌زدگی نشده و کار هم دیده می‌شود؛ چون شرایطی که بالاخره سالن سرو با شرایطی که در فرهنگسرای بهمن است، خیلی متفاوت است. خیلی از دوستانی که علاقه‌مندند در حوزه اجرای تئاتر کار کنند، بیشتر دوست دارند در مرکز شهر باشند تا در حاشیه. این متاسفانه یک معضلی است که اکثراً دوست دارند بیایند در مرکز شهر به دلایل مختلف. ضمن اینکه ما باید برای آنجا هم مدیریت بکنیم که از فرهنگسرای دیگر هم استفاده شود. الان وقتی به هنرمند می‌گویند فرهنگسرای بهمن ناراحت می‌شود و حتی می‌گوییم بیا در سرو کار کن که یکسال از عمرش می‌گذرد راغب‌تراست. ما از این اتفاق استفاده کردیم. به دوستان هم گفتیم خیلی خوشحال شدند. الان هم هنرمند راضی است و هم برگزارکننده. جشنواره راضی است و هم مشارکت کردیم و هم تولید کردیم.
تسنیم: یعنی قرار است علاوه بر آن پنج اجرایی که در خمسه است، باز کارها را اجرا بدهند، کارهایی که پذیرفته می‌شوند.
عاقل‌زاده: همان کارهایی که پذیرفته شده است، این‌ها بعد از جشنواره اجرا دارند...
تسنیم: پارسال این گونه بود که در جشنواره 5 روز اجرا می‌رفتند، شما 15 روز اجرا می‌دهید.
عاقل‌زاده: بله.
تسنیم: حالا یک مساله‌ای که در نشست شما وجود داشت و خیلی هم جذاب بود، اینکه شما از تئاتر مستند نام بردید، یعنی به عنوان یکی از برنامه‌هایتان تمایل پیدا کردنِ جریانِ تئاترِ دفاع مقدس به سمت تئاتر مستند است. می‌شود گفت روند سومی است بین تئاتر انتزاعی و تئاتر واقع‌گرا. خیلی عجیب است که تئاتر مستند به دهه 60 میلادی بازمی‌گردد و به شکل اتفاقی در ایران هم توسط حزب توده قبل از انقلاب به شکل نمایش‌هایی که در کارخانه‌ها اجرا می‌کردند و خودشان هم نمی‌دوانستند تئاتر مستند است؛ اما آن کار را انجام می‌دادند. بعضاً شکل‌های اولیه تئاتر خیابانی اوایل انقلاب. ولی هیچ وقت تئاتر مستند در ایران تبدیل به یک جریان نمی‌شود؛ حتی از لحاظ آکادمیک هم با آن برخورد نمی‌شود. جدیداً اسم آن درآمده که پیتر وایسی وجود داشته و در تئاتر مستند کار کرده است. به هر روی نظرات مختلفی در غرب وجود دارد؛ اما در ایران حساسیت خاصی روی تئاتر مستند وجود نداشته و تمایلی هم وجود نداشته که کار بکنند. این خودش جای بحث دارد که چرا هیچ وقت به این سمت نرفتند در حالی که ما در حوزه سینمای دفاع مقدس همیشه فیلم مستند پای ثابت کار بوده است. حالا چشم‌انداز شما در تئاتر مستند چیست؟ اصلاً تعریف شما چیست و می‌خواهید چه بکنید؟ به نظرتان اصلاً شدنی است؟
ما آمدیم تئاتر مستند را بومی‌سازی کردیم
عاقل‌زاده: برمی‌گردم به نکته اولی که ابتدای سخنانم عرض کردم. جامعه ما نیازمند یک قوهٔ محرکه است که هم بحث نظریات کاربردی است، یعنی ما شاید اگر راجع به تئاتر مستند بحث می‌کنیم مابه‌ازای قبلی داشته است و تعریف شده است و در دنیا کار تولید شده است و قابل توجه است و بحث آکادمیک هم پیش رفته بود، ما در یک مقطعی از زمان به خصوص، مقطع فعلی ما با توجه به شرایطی که اتفاقاً چقدر التهاب در جامعه، می‌توانست از این استفاده کند، استفاده نکرد. ما در اتاق فکری که با دوستان داشتیم و معمولاً جلساتی را می‌گذاریم به این نتیجه رسیدیم که اگر قرار باشد یک اتفاق نسبتاً خوبی در حوزهٔ تئاتر بیفتد، بخصوص تئاتر انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و مقاومت، می‌توانیم به سمت و سوی تئاتر مستند برویم. جلسات مختلفی برگزار شد و گفتگوهای مختلفی انجام شد و با توجه به ساختار آمادمیک و هنری که پیتر وایس و دیگران مطرح کرده بودند ما استفاده کردیم در جهت منویات موضوعی که خود انجمن دارد پیگیری می‌کند.
اینکه تعریف همان تعریفی است که پیتر وایس دارد. اینکه به اصطلاح تئاتری است که بیش از هر چیز به سندیت یک موضوع می‌پردازد و یک تئاتر گزارشگر است که در تقسیم‌بندی‌هایی که می‌کند. تقسیم‌بندی یک ژانر نیست. ژانر تئاتر سیاسی است؛ اما ما آمدیم این را بومی‌سازی کردیم .از مختصات و شرایط آن‌ها استفاده کردیم؛ اما آن را بومی‌سازی کردیم. یک جاهایی نگاه ما با پیتر وایس یا اشخاص دیگر تفاوت‌هایی دارد. مثلاً یکی از مسائلی که مولفه‌هایی که در بحث تئاتر مستند مطرح بود. با توجه به اینکه می‌گفتند زیرشاخهٔ مستند سیاسی است. آن‌ها می‌گفتند در جهت مخالف تفکر حاکم و رایج در یک اجتماع است. ما آمدیم آن را اصلاح کردیم، می‌گوییم اتفاقاً این تئاتر می‌تواند در جهت مخالف جریان حاکم حرکت نکند و بلکه تئاتر مستندی است که جهت‌دار است. خودش را در موضع انسان‌های تحت ستم قرار می‌دهد و سعی می‌کند با نقش سالم و سازنده تفکر رایج حاکم را اصلاح کند.
تسنیم: نگاهتان پیسکاتوری است. یعنی در نسبت ایدئولوژی حاکم زمان خودش تئاترش را تولید می‌کردید.
عاقل‌زاده: به هر حال دیگر، استفاده کرده. با توجه به شرایط موجود تئاتر مستند، آورده‌هایی که تئاتر مستند می‌تواند داشته باشد بسیار متنوع است، شاید یکی از علت‌هایی که تئاتر مستند شکل گرفته است - من خیلی در تاریخ تئاتر مستند، عمیق وارد نشدم، اما بحث‌هایی که مطرح شده است - این بوده قضاوت کردن‌های پیش‌هنگامی که معمولاً از یک واقعه و اتفاق شکل می‌گرفته و یک اثر هنری براساس آن تداعی می‌شده، این به تاریخ ضربه می‌زده. یا اینکه در شرایطی که ما الان هستیم چطور می‌توانیم فرهنگ تاریخی خودمان را در آثار هنری‌مان نشان بدهیم، جای این اتفاقاتی افتاده که تئاتر مستند شکل گرفته است. به هر حال مطول بودن بحث تاریخ، اینکه تاریخ‌نگاری یک کار بسیار زمان‌بر و فرصت‌بر است و کار بسیار بسیار عمیقی هم است. برنمی‌تابد خیلی بروند سراغ آن و چند و چون آن را پیدا بکنند. دوست دارند خیلی راحت دست پیدا بکنند. مثلاً خلاصه‌ای از آن را در کتب درسی یا مانند کتاب‌هایی که در حوزه تئاتر خلاصه شده است، یا در آثار هنری این‌ها را ببینند، یعنی تبلور اتفاقات تاریخی را در اثر هنری ببینید.
تئاتر انقلاب اسلامی خیلی فقیر است
این به عنوان یک جایگاه هنری به عنوان یک ابزار، استفاده کردند و آمدند حرف تاریخی خودشان را گفته‌اند. ما در حوزهٔ تئاتر مستند سه مؤلفه مهم داریم. انقلاب اسلامی ما که یک واقعهٔ اتفاق افتاده است. شما هم که نسل بعد از انقلاب هستید هیچ وقت نمی‌گویید انقلاب خیالی است. انقلابی است که اتفاق افتاده است چون هنوز آدم‌های آن زنده هستند و می‌توانید با آن‌ها ارتباط داشته باشید. خیلی از فیلم‌ها و آثاری که ساخته شده یا بعضاً خیلی جسته و گریخته در حوزهٔ مثلاً اگر کاری انجام شده است. بالاخره مبتنی بر آن اتفاق افتاده است یا جریانِ دفاع مقدس که خیلی ملموس‌تر است. این‌ها وقایعی بوده که سندیت داشته و قرار بوده اتفاقاً هم فیلمش و هم تئاترش و هم عکس‌های مختلف و هم کسانی که در آن جامعه و آن جریان وجود داشتند، حضور دارند و می‌توانند بگویند این واقعه اتفاق افتاده است. ضمن اینکه وقایعی اتفاق افتاده است و بحث مقاومت که اخیراً دارد مطرح می‌شود.
این‌ها شرایطی برای ما ایجاب می‌کند که ما یک کشوری هستیم که هر چند مدت یکبار دچار یک وضعیتی می‌شویم که خواسته یا ناخواسته است، مانند بحث دفاع مقدس که نمی‌توانیم نگاهی به این نوع آثار و این نوع ژانرها نداشته باشیم. احساس کردم تئاتر انقلاب اسلامی متاسفانه خیلی فقیر است و همانطور که الان از شما بپرسیم چهار تئاتر در حوزهٔ انقلاب اسلامی نه متن و نه اجرا چیزی به ذهن شما نرسد. خیلی کم. این نبود تئاتر انقلاب اسلامی ما را بر این داشت که بیاییم سراغ چنین چیزی که ما براساس سندها و قرائنی که وجود دارد یک جریان‌سازی بکنیم و هنرمندان را به این سمت بکشانیم که همه در حوزهٔ ساختاری که ساختار خاص خودش را دارد، علاقه‌مندی وجود داشته باشد و هم در حوزهٔ محتوا، تولید محتوا بکنند یا ایضاً در مورد دفاع مقدس و بحث مقاومت.
شرایطی برای انجمن به وجود آورده است که به نظرم شرایط بسیار خوب و مفید و بی‌سابقه است که هنرمندان ما با توجه به وضعیتی که الان وجود دارد و اتفاقاً اسناد انقلاب اسلامی که الان مشخصاً وجود دارد و اسناد دفاع مقدس و مقاومت همینطور، خیلی راحت دسترسی به آن‌ها سهل‌الوصول است و ضمن اینکه الان خودمان چند کار در حوزه انقلاب اسلامی در حال تولید داریم، یعنی سفارش متن دادیم که مثلاً راجع به بحث لانه جاسوسی و اینکه حضور آمریکا در سفارتخانه‌ای که جاسوسی می‌کرده نه فقط راجع به ایران، حتی در ایران، روسیه را رصد می‌کرده، این دارد کار می‌شود.
تسنیم: نویسندگان کارها چه کسانی هستند؟
عاقل‌زاده: بگذارید کار بیرون بیاید، دلیل هم دارم و چون متاسفانه هنوز به این شرایط نرسیدیم که بگوییم کار با نویسنده است که خودش را نشان می‌دهد. من اعتقاد دارم که خود کار خودش را نشان می‌دهد. نویسندگان نویسنده‌های ناآشنایی هستند. آدم‌های جوانی هستند که در این موضوع کار می‌کنند و تجربه می‌کنند البته زیر نظر متخصصین.
تسنیم: سراغ کسانی که تجربه کردند تئاتر مستند را رفتید؟
عاقل‌زاده: در حوزه تئاتر انقلاب کسی را نداریم.
تسنیم: در حوزه تئاتر مستند تنها کسی که از لحاظ نوشتاری فعالیت کرده است محمد منعم است که کتاب چاپ کرده است و نمایشنامه هم نوشته است که یکی «کامنت» و یکی هم «ویران» است که درباره زلزله بم بود. شخص خاص دیگری نداریم، یعنی کسی سمت تئاتر مستند نرفته است.
عاقل‌زاده: قطع به یقین. حالا دوستان باید زحمت بکشند و ارتباط بگیرند اتفاقاً آقای کوهستانی جزء کسانی است که ما باید برویم سراغش، مانند آقای نادری و دوستان دیگر، بحث جریان تئاتر مستند در حوزه انقلاب اسلامی، به خصوص انقلاب اسلامی شروع کنیم و پیشنهاد خوبی است.
تسنیم: من با آقای رفیعی درباره آقای نادری صحبت کردم گفت آقای نادری خودش نمی‌خواهد که بیاید.
عاقل‌زاده: واقعاً همینطور است. دوستان زحمت کشیدند با ایشان تماس گرفتند و یک قراری بگذاریم و با ایشان صحبتی بکنیم و گفتیم حتی اگر سخت است ما بیاییم آنجا، خیلی ابراز تمایل نکردند.
تسنیم: درباره هنرمندان دیگر چه؟ شما یک دوره طلایی خیلی خوبی داشتید، خیلی از هنرمندانی که به عنوان هنرمندان بدنهٔ تئاتر شناخته می‌شوند از انجمن بیرون آمدند، حمیدرضا آذرنگ، نیما دهقان، حمیدرضا نعیمی، همه این‌ها با شما کار کردند، برنامه‌ای برای آن نسلی که تربیت کردید و الان بیرون از مجموعه شما دارند فعالیت می‌کنند دارید؟
عاقل‌زاده: با طراحی سازمان استراتژی مجموعه انجمن بید برای همه برنامه بریزیم. این را که می‌گویم خیلی جدی است. بالاخره آقای نعیمی و حتی آقای نادری که الان فاصله می‌گیرد باید انجمن سعی کند این فاصله را کم کند و آشتی کند و بیاورد در میدان؛ چون بالاخره یکی از کسانی که در حوزه تئاتر کشور یک آدم بسیار مطرحی است، به خصوص کسی که در حوزه تئاتر دفاع مقدس مطرح شده و این خیلی مهم است و حالا به خاطر نامهربانی‌هایی که در حقش شده است و یا در بعضی موارد خودش هم باعث آن شده است. باید یک فضایی را انجمن به وجود بیاورد که این اتفاق دیگر شکل نگیرد و در ارتباط دوستان دیگر هم همینطور است. من خدمت دوستان هم گفتم که به یک طریقی شماره تلفن این‌ها را پیدا کنید به من بدهید که خودم من یک ارتباطاتی با آن‌ها داشته باشم. بالاخره همین که من 10 بار با آن‌ها تماس بگیرم و با آقای نادری یک صحبتی بکنم بالاخره بار یازدهم احتمال دارد دلش بسوزد و جواب بدهد [می‌خندد] و این اتفاق انشاءالله می‌افتد، امیدوارم این اتفاق بیفتد.
تسنیم: حتی «جاودانگی» نیما دهقان به نظرم در حوزه مقاومت بود درباره مهاجران و پناهندگان سوری بود و فاجعه‌ای که آنجا رخ می‌دهد، یعنی از این قضیه جدا نشده‌اند و دارند این کار را می‌کنند. من با او مصاحبه کردم و گفتم از کجا آمده گفت این ایده من بود پناهندگان سوری به مقوله مهاجرت. در انیمیشنی که نشان داده می‌شود آن مهاجران با همه چیز برخورد می‌کنند تا برگردد.
عاقل‌زاده: یک اتفاق بدی که دارد برای جامعه تئاتری ما می‌افتد متاسفانه افق اکثر هنرمندان جامعه ما، سینما و تلویزیون یعنی دارند تلاش می‌کنند که به این افق دست پیدا کنند. کسی هم که وارد حوزه سینما و تئاتر می‌شود خیلی سخت برمی‌گردد. آقای آذرنگ از حوزه نوشتن رفته است در حوزه بازیگری. یک واقعیت را هم در نظر بگیریم. هنرمندان ما وقتی پا به سن می‌گذارند دچار یک شرایط خاص اقتصادی می‌شوند. بیش از زمانی که جوان هستند می‌توانند بهتر تصمیم بگیرند. باید تصمیم بگیرند. به هر حال بچه‌های آن‌ها بزرگ شده‌اند و گرفتاری‌های آن‌ها بیشتر شده است. توانایی آن‌ها کمتر شده است، ظرفیت آن‌ها کمتر شده است؛ چون بحث مالی هنرمند هم متاسفانه هیچ جا درست تعریف نشده است که یک امنیت شغلی برای آن‌ها ایجاد بکند و معمولاً می‌روند جایی که بتوانند چاله‌های اقتصادی خودشان را پر کنند. این یک ضعف است برای جامعه هنری که هنرمندان برجسته ما به این سمت و سو بروند، از یک نگاه و از نگاه دیگر اینکه چرا خواسته هنرمند ما حتی اگر تأمین منابع مالی هم باشد، تلویزیون یا سینما باشد؟
================================
مصاحبه از احسان زیورعالم
ادامه دارد...
انتهای پیام/
