آزمایشگاهی برای تشخیص «تراریختگی محصولات وارداتی» در گمرکات مستقر نیست/ احساس خطر برخی از به خطر افتادن "واردات" تراریخته
معاون پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک با بیان "در گمرکات هیچ آزمایشگاهی برای تشخیص تراریختگی محصولات وارداتی مستقر نیست" گفت: یکی از دلایلی که سروصدای زیادی در مورد تولید داخلی محصولات تراریخته ایجادشده این است که "واردات" این محصولات به‌خطر افتاده است.
به گزارش خبرنگار اجتماعی باشگاه خبرنگاران تسنیم «پویا»؛ در پی بالا گرفتن بحثها درباره محصولات دستکاری شده ژنتیکی یا تراریخته و حجم گسترده اعلام‌نظر موافقان و مخالفان این محصولات، این مسئله هر روز ابعاد و زوایای جدیدی به خود می‌گیرد به‌گونه‌ای که در حال حاضر گذشته از موضوع سلامت یا عوارض مصرف این محصولات آنچه هم از سوی موافقان و هم توسط جبهه مخالفان بر آن تأکید می‌شود "مسئله واردات گسترده محصولات تراریخته به کشور" است که دست بر قضا تا به امروز نظارت خاصی بر کم‌و‌کیف واردات این محصولات در گمرکات کشور نمی‌شده است.
این نکته که محصولات و بذرهای تراریخته طی سالیان درازی در تنوع و حجم بسیار زیاد وارد کشور می‌شده و هیچ قانون خاصی نیز برای نظارت بر آنها وجود نداشته باعث شده که تا به امروز، عوامل و جریانات واردکننده این محصولات در پناه این خلأ قانونی و عدم نظارت، به‌راحتی اقدام به واردات این محصولات کنند بدون اینکه مشخص شود که آیا این محصولات وارداتی تراریخته هستند یا خیر، در صورت تراریخته بودن، میزان آن چقدر بوده، این محصولات حاوی چه صفتی بوده‌اند، مصرف آنها چه عوارض و مخاطرات احتمالی را به‌همراه داشته است و ... همچنین نباید از سود هنگفت این واردکنندگان به‌واسطه قیمت ارزانتر 25درصدی محصولات تراریخته در بازارهای جهانی غافل ماند که آنها از همین خلأ قانونی در کشورمان نهایت سودجویی را داشته و این محصولات وارداتی تراریخته را هم‌قیمت محصولات معمولی در داخل به فروش رسانده‌اند.
برای بررسی ابعاد مختلف چنین موضوعاتی و پاسخ به این سؤال مهم که در حال حاضر برای قانونمند کردن مسئله واردات محصولات تراریخته و نظارت حداقلی بر واردات محصولات غذایی، چه قوانین و آیین‌نامه‌های اجرایی تدوین و اجرا شده است و وضعیت عینی و فعلی محصولات تراریخته در بازار مصرف داخل به چه صورت است، به‌سراغ دکتر «محمدعلی ملبوبی» معاون فناوری پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری که سمت "پرزیدنت" فدراسیون بیوتکنولوژی آسیا و ریاست کارگروه کشاورزی ستاد توسعه زیست‌فناوری را نیز به‌عهده دارد، رفتیم و در این گفت‌وگو، ابعاد و زوایای جدیدی از پرونده پرابهام تراریخته در کشورمان تشریح و شفاف‌سازی شد.
معاون فناوری پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری در این گفت‌وگو آخرین وضعیت «قانون ایمنی زیستی» و ابلاغ آیین‌نامه اجرایی آن را تشریح کرد و بر این حقیقت تلخ تأکید کرد که «کشورمان در تمام سالهای قبل از سال 88 هیچ قانونی برای نظارت بر محصولات تراریخته نداشته است» همچنین در سال 88 هم که قانون ایمنی‌زیستی تصویب می‌شود، پس از 6 سال آیین‌نامه اجرایی آن در سال 94 ابلاغ شده یعنی به‌مدت 6 سال پس از تصویب این قانون نیز به‌دلیل نبود آیین‌نامه اجرایی، این قانون اصلاً اجرا نشده است! همچنین وی بر این نکته تأکید دارد که «در گمرکات کشور هیچ آزمایشگاهی برای تشخیص تراریختگی محصولات وارداتی مستقر نیست».
ملبوبی برای این نظر خود که «فکر می‌کنم یکی از دلایلی که سروصدای زیادی در مورد تراریخته و موضوع تولید داخلی این محصولات ایجاد شد، این است که "واردات" محصولات تراریخته به خطر افتاده است» دلایل و بحثهای فنی جالب و خواندنی دارد که در ادامه مشروح بخش نخست این گفت‌وگوی چالشی تقدیم مخاطبان ارجمند تسنیم می‌شود:
تسنیم: آقای دکتر! به‌عنوان سؤال نخست، آیا اطلاعاتی از وضعیت و نحوه ورود محصولات تراریخته به کشور از طریق گمرکات در دست دارید؟
اقلام وارداتی به‌صورت مجاز و غیرمجاز وارد کشور می‌شوند؛ طبق آیین‌نامه اجرایی که فروردین 94 ابلاغ شده است، در هنگام ثبت سفارش باید سؤال شود که محموله‌ای که وارد کشور می‌شود، آیا حاوی محصولات تراریخته است یا خیر.
تسنیم: کدام قانون اعلام تراریختگی محصولات وارداتی را الزامی کرده است؟
بند ب ماده 7 «قانون ایمنی‌زیستی» که دارای آیین‌نامه اجرایی است، این موضوع را الزامی کرده است؛ در آئین‌نامه اجرایی این قانون آمده که محموله وارداتی که بالاتر از دو درصد حاوی تراریخته باشد، باید اعلام شود؛ درسال 88 قانون ایمنی‌زیستی تصویب و در سال 94 آیین‌نامه اجرایی آن ابلاغ شد و این یعنی در کشور به‌مدت 6 سال، قانون ایمنی‌زیستی پس از تصویب، اجرا نشده است!
تسنیم: یعنی با این حساب، در طول سالهای 88 تا 94 عملاً هیچ اطلاعاتی از ماهیت «محصولات دستکاری شده ژنتیکی» وارداتی نداشته‌ایم؟
بله! البته قبل از این سال (سال 88) نیز محصولات دستکاری شده ژنتیکی وارد می‌کردیم و در حال حاضر هم واردات انجام می‌شود.
تسنیم: آیا «سازمان غذا و دارو»ی وزارت بهداشت، طی این سالها، ورودی برای نظارت بر محصولات تراریخته وارداتی داشته است؟
سازمان غذا و دارو اخیراً شروع کرده تا آیین‌نامه قانون ایمنی زیستی را اجرایی کند اما این قضیه باید از گمرک شروع شود.
تسنیم: آیا در گمرکات کشور، آزمایشگاهی برای تشخیص تراریخته بودن محصولات غذایی وارداتی مستقر است؟
خیر! در گمرکات کشور هیچ آزمایشگاهی مستقر نیست؛ در اصل در فرم ثبت سفارش محصولات وارداتی باید یک "بندی" بگذارند مبنی بر اینکه آیا محصول وارداتی حاوی تراریخته است یا خیر.
تسنیم: پس با این اوصاف، در حال حاضر بسیاری از محصولات غذایی تراریخته به‌صورت آزادانه وارد کشور می‌شود و عملاً حتی در فرمهای مربوط به واردات، بندی برای اعلام تراریخته بودن محصولات وارداتی گنجانده نشده و این محصولات دستکاری شده ژنتیکی بدون اینکه کسی متوجه تراریخته بودن آنها شود مانند محصولات غذایی معمولی وارد کشور و چرخه توزیع داخلی می‌شود؟
در اصل اگر محصول وارداتی، تراریخته باشد باید توسط وارده‌کننده اعلام شود که این محصول، حاوی تراریخته است تا مورد بررسی قرار گیرد، البته این کارها انجام نمی‌شد و اکنون وزارت بهداشت به‌صورت داوطلبانه وارد عمل شده است؛ بنده اطلاعی ندارم که چنین اقدامی صورت می‌گیرد یا خیر، شما می‌توانید از مسئولان گمرک بپرسید که در فرمهای ثبت سفارش محصولات کشاورزی چنین جمله‌ای (سؤال درباره تراریخته بودن محصول وارداتی) اضافه شده است یا خیر و این امر طبق آیین‌نامه اجرایی قانون ایمنی زیستی الزامی است.
تسنیم: آقای دکتر! قانون ایمنی زیستی در سال 88 تصویب و در سال 94 آیین‌نامه اجرایی آن نوشته و ابلاغ شده است؛ یعنی عملاً ما در تمام سالهای قبل 88 هیچ قانونی برای نظارت بر محصولات تراریخته در کشورمان نداشته‌ایم؟!
بله! قبل از سال 88 قانونی در این خصوص نبوده است اما طبق پروتکل "کارتاهینا" می‌توانستیم محصولات تراریخته را بررسی کنیم، البته این پروتکل در مورد حمل و نقل بین‌مرزی است اما عملاً کاری در این زمینه در سالهای قبل 88 انجام نشده است؛ عده‌ای گفتند پروتکل کارتاهینا روشن نبوده در حالی که قانون ایمنی زیستی روشن بوده چرا که بند ب ماده 7 این قانون می‌گوید آیین‌نامه اجرایی این قانون باید ظرف 6 ماه تأیید شود و دبیرخانه شورای ملی ایمنی زیستی در این زمینه اهمال کرده و آیین‌نامه دیگری را نوشتند که محصولات داخلی را بیشتر مورد هدف قرار می‌داد که البته مدت زمان تدوین آن نیز خیلی طول کشید.
تسنیم: منظور شما از آیین‌نامه اجرایی قانون ایمنی زیستی کدام آیین‌نامه است، چرا که یک آیین‌نامه جامع در سال 92 تصویب و ابلاغ شد و با روی کار آمدن دولت یازدهم، این آیین‌نامه ابطال شد؟
بهتر است روشن‌تر صحبت کنیم؛ پروتکل کارتاهینا در سال 82 تصویب شد و در سال 88 قانون ایمنی زیستی تصویب و ابلاغ شد که به آیین‌نامه اجرایی نیازی نداشت جز بند ب ماده 7، در سال 91 آیین‌نامه اجرایی آن ابلاغ می‌شود که برای همه مواد آن، آیین‌نامه اجرایی نوشته بودند که بیشتر فناوری داخل را مورد هدف قرار داده بود سپس مورد اعتراض قرار می‌گیرد و مردود اعلام می‌شود و دیگری که مربوط به سال 91 است نوشته می‌شود.
سپس آیین‌نامه اجرایی بند ب ماده 7 نوشته و در تاریخ 29 فروردین 94 ابلاغ می‌شود یعنی یک سال و سه ماه است که این آیین‌نامه ابلاغ شده است که باید بر اساس آن در ثبت سفارش گمرک این سؤال که محصول وارداتی حاوی تراریخته است یا خیر، گنجانده شود.
تسنیم: آیا این آیین‌نامه اجرایی در حال حاضر در گمرکات کشور در حال اجراست؟
بنده خبر ندارم؛ شاید چنین بندی باشد و من اطلاع نداشته باشم؛ این آیین‌نامه به وزارت راه ابلاغ شده است و وزارت راه به زیرمجموعه خود ابلاغ می‌کند، سیستم قانون‌گذاری و اجرای قانون به این نحو است.
سازمان محیط زیست، وزارت بهداشت و وزارت کشاورزی هر کدام به‌سهم خودشان و با توجه به آن چیزی که به آنها مرتبط است، باید شروع به اجرایی کردن این آیین‌نامه کنند، حال باید قاعدتاً این اتفاق بیفتد که در فرم ثبت سفارش واردات در گمرک جمله‌ای تحت عنوان اینکه "آیا محصول وارداتی، حاوی تراریخت است یا خیر" ذکر و در پاسخ "بلی یا خیر" قید شود و اگر پاسخ داده شد بلی، باید نوع محصول تراریخته مشخص شود.
تسنیم: آیا در آیین‌نامه گمرک چنین بندی گنجانده شده است؟
بنده خبر ندارم؛ امیدوارم چنین بندی وجود داشته باشد؛ اگر این جمله وجود داشت و نوشته شده بود، به‌طور خودکار فرم ثبت سفارش به وزارت بهداشت برای اعلام نظر ارجاع داده می‌شد؛ برای وزارت بهداشت چنین فرمی نیامده به‌دلیل اینکه اصلاً چنین فرمی وجود نداشته است و وزارت بهداشت به‌صورت داوطلبانه شروع به اجرا کرده است.
تسنیم: اینکه وزارت بهداشت داوطلبانه شروع به اجرا کرده یعنی در گمرکات کشور، آزمایشگاههای مخصوص برای آزمایش محصولات تراریخته تأسیس و راه‌اندازی شده است؟
خیر؛ در حال حاضر وزارت بهداشت در گام نخست فقط به کارخانه‌های روغن‌‌کشی مراجعه کرده و گفته اگر دستکاری ژنتیکی هست باید در برچسب محصول ذکر شود.
تسنیم: وزارت بهداشت در حوزه محصولات تراریخته فقط به همین مقدار بسنده کرده است! آیا مشکل صرفاً این بوده که روی چند "برند" از روغن مایع عنوان تراریختگی درج شود! آیا مشکل اصلی این نیست که مشخص شود "دستکاری ژنتیکی" محصولات غذایی وارداتی چیست؟ و آیا اصولاً با مکانیزم فعلی، امکان تشخیص محصولات تراریخته وارداتی وجود دارد؟
درست است؛ این میزان کفایت نمی‌کند.
تسنیم: در حال حاضر روی برخی از روغنهای مایع موجود در بازار، عنوان دستکاری ژنتیکی به‌صورت خیلی ریز درج شده است، اما آیا اصولاً توده مردم کشورمان از طریق اطلاع‌رسانی نهادهای مسئول، می‌دانند که اصولاً تراریخته چیست؟!
مردم چقدر هم از این روغنها مصرف میکنند؛ امیدواریم مسئله‌ای نباشد! 20 سال است که میلیونها تن مصرف شده و طوری نشده است.
تسنیم: از کجا مشخص است که مردم کشورمان طوری نشده‌اند! آیا بخشی از موج سرطانی که در حال حاضر در کشور شاهد آن هستیم، نمی‌تواند به‌دلیل مصرف طولانی‌مدت محصولات تراریخته وارداتی باشد که هیچ نهادی طی سالهای گذشته، نظارتی بر کم و کیف آن نداشته است و مردم نیز بی‌خبر از همه جا، این محصولات غذایی دستکاری شده ژنتیکی را مصرف کرده‌اند؟
ما نمی‌دانیم؛ زمانی که نمی‌دانیم، نمی‌توانیم نظر دهیم و بحث ما، علمی است و اگر بگوییم محصولات تراریخته، سمی است باید آزمایشات مبنی بر سمی بودن را نشان دهیم.
تسنیم: چرا طی این سالها، آزمایشی برای تشخیص سمی بودن یا عوارض محصولات تراریخته انجام نشده است؟
ما می‌توانیم این آزمایشات را انجام دهیم.
تسنیم: پس چرا تا به امروز مستقلاً ورودی برای این کار نداشتید و آزمایشی صورت نگرفته است؟
یکی از همکاران ما در "پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک" خواست "کلزای تراریخت" را تست کند و دنبال نمونه برای «کنترل» می‌گشت که تراریخت نباشد اما پیدا نکرد.
تسنیم: یعنی به همین دلیل آزمایش انجام نشده است؟
اخبار غیرموثقی داریم که محصولات تراریخته در داخل کشور کشت می‌شود اما وقتی می‌خواهد تولید در داخل باشد، سروصدا می‌شود؛ اگر محصولات تراریخته خوب است، همه آنها خوب است، اگر بد است همه آنها بد است؛ اگر بعضی از این محصولات بد است و بعضیها خوب است، پس باید قانون را اجرا کنیم، متأسفانه این کارها انجام نمی‌شود و فقط سروصدا می‌شود.
تسنیم: آقای دکتر! آیا یکی از دلایل عدم اجرای قانون ایمنی زیستی نمی‌تواند به‌خاطر حضور برخی از مسئولان در حوزه زیست‌فناوری کشور باشد که کوچکترین تخصصی در حوزه بیوتکنولوژی ندارند، مثلاً ریاست کمیته زیست‌فناوری نهاد ریاست جمهوری با فردی است که فوق‌تخصص ریه است!
زیست‌فناوری ابعاد کشاورزی، پزشکی و صنعت را شامل می‌شود؛ من دفاع خاصی نمی‌کنم؛ آقای دکتر قانعی (رئیس کمیته زیست‌فناوری) بسیار آدم وطن‌پرست، مسلمان و باهوشی است که در تکنولوژی پزشکی در قسمت دارو، خدمات زیادی کرده است و به همین دلیل او را آنجا گذاشتند؛ 24 نوع داروی نوترکیب در بازار وجود دارد و ما توانستیم در تحریمها، بیماران صعب‌العلاج را نگه داریم و اگر خدمت وی نبود، چه‌کسی انجام می‌داد.
تسنیم: بله، دقیقاً حرف شما صحیح است و این مسئول که در حوزه مثلاً داروهای نوترکیب، این خدمات را داشته است پس باید در حوزه تخصص خود به او مسئولیت واگذار شود و نه در حوزه‌ای مانند زیست‌فناوری؛ اما بازگردیم به سؤال اصلی خودمان که چرا تا به امروز آزمایشات مستقل و رسمی توسط نهادهای مسئول مانند پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک درباره خطرات احتمالی یا قطعی محصولات تراریخته انجام نشده است؟
در سند سازمان بهداشت جهانی درباره محصولات تراریخته عنوان شده که این محصولات "کیس بای کیس" بررسی شود و 99 درصد برای انسان ریسکی ندارد و به‌علاوه هیچ‌گونه اثر سویی بر سلامتی انسان به‌دلیل استفاده این نوع غذاها در جمعیت عمومی جهان در کشورهای مختلف دیده نشده است.
موافقان تراریخته جمله دوم و مخالفان، جمله اول سند سازمان بهداشت جهانی درباره محصولات تراریخته را می‌خوانند و "لایکلی" را "احتمالاً" ترجمه میکنند اما این کلمه به‌معنای قریب به‌یقین است و کمی محافظه‌کارانه حرف زدن است و می‌گوید: "تا آنجا که من می‌دانم" و در جمله دوم به‌صراحت می‌گوید: "تا حالا هیچ گزارشی در جمعیت عمومی دیده نشده است".
تسنیم: آقای دکتر! به‌اذعان بسیاری از اساتید حوزه بیوتکنولوژی اگر یک شرکت تولیدکننده محصولات غذایی تراریخته مانند مونسانتو، دستکاری خاصی را در محصولات خود انجام دهد و این اطلاعات را از ما به‌عنوان واردکننده و مصرف‌کننده این محصولات مخفی کند، عملاً ما در داخل کشور به‌فرض انجام آزمایشات دقیق نیز امکان تشخیص تغییرات ژنتیکی و کشف صفت خاصی را که در آن محصول تراریخته ایجاد شده نخواهیم داشت؛ با این اوصاف چگونه می‌توان به سلامت این محصولات و بی‌خطر بودن برای مصرف انسانی اطمینان داشته باشیم؟ آیا شرکتی آمریکایی مانند مونسانتو نمی‌تواند مجری دستورات دولتمردان آمریکا برای ضربه زدن به مردم کشورمان از طریق این محصولات غذایی دستکاری شده ژنتیکی باشد؟
از لحاظ تکنیکی این امکان برای ما وجود دارد اما در صورتی که اطلاعات را درست در اختیار ما بگذارند.
تسنیم: در حال حاضر عملاً کشور ما بخش عمده‌ای از محصولات غذایی وارداتی را که تراریخته هم هستند از دشمنان خود در بازارهای جهانی می‌خرد و این تصور که کشوری مانند آمریکا که مثلاً ذرت تراریخته به ایران می‌فروشد، تمام حقایق درباره محصول خود را در اختیار ایران به‌عنوان خریدار قرار دهد، تصوری ساده‌لوحانه است؛ آیا این‌طور نیست؟
بله! چنین اتفاقی در اروپا رخ داد و آمریکا «برنج لیبرتو»ی تولید خود را وارد بازار اروپا کرد.
تسنیم: آیا این برنجها تولید مونستانتو بود؟
احتمالاً؛ در آزمایشات، مشکل آنها مشخص شد و آمریکا معذرت‌خواهی کرد و اروپاییها سروصدای زیادی کردند؛ زیرا "لیبرتو" مجوزی نداشت.
تسنیم: مصرف محصولات تراریخته در اروپا چقدر است؟
اروپا از سال 79 گیاه تراریخته وارد می‌کند؛ در سال 2013 برای 42 نوع ذرت و 32 میلیون تن سویا مجوز واردات صادر شده است.
تسنیم: علت اینکه برخی از کشورهای اروپایی کشت این محصولات را ممنوع کرده‌اند، چیست؟ آنچه اهمیت دارد میزان مصرف تراریخته در اروپا است و نه میزان واردات این محصولات چرا که طبق قانون تجارت جهانی، کشورهای اروپایی نمی‌توانند جلوی واردات آزادانه محصولات تراریخته را بگیرند اما این کشورها با اجرای دقیق قانون برچسب‌گذاری، میزان مصرف این محصولات توسط شهروندان خود را به‌میزان قابل توجهی کاهش داده‌اند و بسیاری از شهروندان اروپایی به‌محض دیدن برچسب "GMO" یا همان تراریخته، از خرید آن محصول منصرف می‌شوند.
یک تعبیر سیاسی وجود دارد که شاید دیدگاه شما را تغییر دهد؛ بذر دنیا را اروپا تأمین می‌کرد، مثلاً شرکتی مثل "سس واندرهاف" که بلژیکی است و 200 سال سابقه دارد، 70درصد بذر دنیا را تأمین می‌کند؛ تقریباً صد‌درصد بذرهای ما وارداتی است غیر از خرده مصرفهای گندم، جو، گوجه‌فرنگی، کمی ذرت و چغندر که قبلاً بوده و در حال حاضر به‌دلیل بیماری‌ای که آمده متأسفانه تولید بذر داخلی چغندر به صفر رسیده است؛ تقریباً صد‌درصد بذر صیفی‌جات وارداتی است.
امریکا نسبت به اروپا در بازار بذر با تکنولوژی تراریخت، برتری پیدا کرد و اروپا برای اینکه بازار فروش خود را از دست ندهد، شروع به تبلیغات علیه آمریکا کرد یعنی صلح سبز "greenpeace" را راه‌اندازی کرد که هم‌اکنون در ایران خیلی هم فعال است و اگر به نحوه فعالیت آنها دقت کنید، متوجه شیوه صهیونیستی آنها می‌شوید؛ آنها خیلی آزادانه به ایران می‌آیند و می‌روند و در جلسات خاص داخلی ما حضور دارند، روادید چند‌گانه دارند و بنده سه مرتبه آنها را در جلسات مختلف دیده‌ام.
اروپا از نظر مالی، صلح سبز را تغذیه کرد که علیه تراریخت صحبت کنند تا امثال ما را بترسانند به‌دلیل اینکه ما بازار مصرف بذرشان بودیم و در حال از دست رفتن هستیم تا اینکه اروپا خودش را به آمریکا برساند؛ به هر حال کشورهای اروپایی به‌شدت روی گیاهان تراریخته کار میکنند.
شرکت "سس واندرهاف" که شرکتی معتبر است، بذر چغندر تراریخته را برای ورود به بازار آماده دارد و درخواست مجوز آن را هم داده و در آمریکا زودترمجوز گرفته و توزیع می‌کند همچنین در کشورهای دیگر هم توزیع می‌کند؛ روزی اروپاییها به این موضوع می‌رسند و هر دو علیه تراریخته حرف نخواهند زد زیرا هم آمریکا و اروپا، بازار مصرفشان کشور ایران است و هر دو آنها نمی‌خواهند سر به تن ما باشد و تمایلی ندارند که ما خودمان بتوانیم بذر تراریخته تولید کنیم؛ بحث من اصلاً جناحی نیست و جهانی است.
سیاست‌های جهانی در این زمینه در حال اجراست؛ "کیسینجر" می‌گوید: «اگر می‌خواهید بر ملتها مسلط شوید باید غذا و انرژی را در دست بگیرید»؛ در آینده، بخش عمده غذای جهان تراریخته خواهد بود زیرا باعث 25 درصد افزایش تولید می‌شود؛ کودزیستی می‌تواند باعث افزایش 15درصدی محصول شود، حدود 20 تا 25 درصد "زیست‌مهارگرها" یا "بای‌کنترل" افزایش محصول می‌دهد و اگر خیلی روی آنها کار کنیم با بهینه‌سازی روشهایمان خواهیم توانست 20 تا 30 درصد افزایش محصول داشته باشیم زیرا به نقطه اشباع رسیده است.
جریانی را در آینده خواهیم داشت که با سرعت در حال آمدن است و اصلاً حواسمان به آن نیست اما آمریکا روی آن کار می‌کند که واردات بذر را به دست گیرد، البته چین هم اخیراً وارد این بازی شده است؛ این جریان "مهندسی ژنوم‌ها" است؛ در مهندسی ژنتیک یک ژن جابه‌جا می‌شود ولی در مهندسی ژنوم‌ها، ژنوم‌ها جابه‌جا و تلفیق می‌شوند؛ اسم علمی آن "انتخاب ژنومی یا genetic selection " است که ما از این جریان غافل هستیم اما شرکتهای بزرگ به‌شدت روی این مسئله کار میکنند در حالی که حرفی از آن در کشورمان زده نمی‌شود؛ جمله‌ای داریم تحت عنوان اینکه "دنیای آینده، دنیای غذاست".
تسنیم: بله! آقای دکتر اتفاقاً ما در خبرگزاری تسنیم در نقدهای خود به مسئولان و جریانی که در تلاش برای قانونی کردن کشت وسیع تراریخته در کشور هستند، همین مسئله را گوشزد می‌کنیم که چرا این مسئولان اصلاً در پی نسلهای جدید بیوتکنولوژی مثلاً همین مهندسی ژنوم‌ها نیستند و صرفاً بر تکنولوژی قدیمی محصولات تراریخته که در اصل مربوط به سال 1980 است، متمرکز شده‌اند.
به‌دلیل این که غفلت داریم، البته اشتباه نشود، چراکه در حال حاضر ما تکنولوژیهای دیگری هم داریم مثل Editing genomes یا ویرایش ژنوم‌ها که تکنیک دیگری است؛ این تکنولوژی در حال حاضر شروع شده و موج آن در حال گسترش است و 10 سال طول می‌کشد تا وارد بازار شود.
شرکتهایی در عرصه جهانی وارد این تکنولوژی شده‌اند که کارشان آنالیز هزاران گیاه در روز است به‌عنوان مثال 80 هزار گیاه را در روز آنالیز میکنند در حالی که ما در کشورمان در عرض دو ماه صرفاً 500 گیاه را آنالیزمی‌کنیم!
"مونسانتو" روی گندم کار می‌کند و به ایران پیشنهاداتی داده است؛ نزد یکی از شرکتهای بزرگ ایرانی بودیم که مدیر برنامه‌ریزی آن شرکت به من گفت که نمایندگان مونسانتو اخیراً با حضور در شرکت با آنها ارتباط گرفته‌اند، مدیر این شرکت ابراز تأسف می‌کرد که ما در اینجا حضور داریم و هیچ‌وقت به او مراجعه نکرده‌‌اند در حالی که مونستانتو به او مراجعه کرده است.
تسنیم: دقیقاً پیشنهاد مونسانتو به این شرکت ایرانی چه بوده است؟
پیشنهاد مونسانتو این بود که "گندم تراریخته مقاوم به خشکی تا 150 میلی‌متر باران را می‌توانیم به شما بدهیم"؛ «گندم» بومی و قوت غالب منطقه و کشور ما است و قوت غالب و بومی آمریکا نیست اما می‌بینیم که شرکتی مانند مونسانتو چنین پیشنهادی به ایران ارائه می‌کند لذا ما هرچقدر بیشتر منتظر بمانیم، وابسته‌تر می‌شویم.
تسنیم: آقای دکتر! مگر جریان منتقدان داخلی تراریخته قائل به منتظر ماندن و عدم توسعه علمی در حوزه کار روی محصولات تراریخته هستند؟
اگر غیر از این است، پس این پیشنهاد که پنج سال پرونده تراریخته را متوقف کنیم، چیست؛ در طول پنج سال تکنولوژی عبور می‌کند.
تسنیم: اما بخشی از منتقدان تراریخته با واردات این محصولات صد‌درصد مخالف هستند و می‌گویند چرا باید بخش عمده‌ای از غذای مردم کشورمان از طریق واردات بذرها و محصولات تراریخته انجام شود.
بنده در یک سال گذشته با مسئولان محیط زیست صحبت کردم و گفتم که ما و شما با واردات تراریخته مخالف هستیم، پس بیایید خودمان این محصولات را تولید کنیم؛ باید دبیرخانه کمیته ایمنی زیستی فعال شود و این موضوع را پیگیری کند؛ بنده فکر می‌کنم یکی از دلایلی که سروصدای زیادی در مورد تراریخته و موضوع تولید داخلی این محصولات ایجاد شد، این است که واردات محصولات تراریخته به خطر افتاده است.
تسنیم: آیا سندی برای این حرف دارید؟
خیر؛ تحلیل بنده است.
تسنیم: خوب! تحلیل مقابل آن هم وجود دارد.
تحلیل مقابل هم می‌تواند باشد ولی تحلیلی که من دارم باید بررسی شود که چرا این سروصدا یک سال است شروع شده؟! به‌دلیل اینکه به‌مدت یک سال است که آیین‌نامه اجرایی قانون ایمنی زیستی ابلاغ شده است.
تسنیم: مگر این آیین‌نامه می‌تواند جلوی واردات محصولات تراریخته را بگیرد؟
نه، اما این آیین‌نامه باعث می‌شود سؤال کنیم و مشخص شود کدام محصول وارداتی تراریخته است و کدام رخداد را دارد در حالی که قبلاً هیچ سؤالی نمی‌پرسیدیم.
تسنیم: اگر رخداد محصول تراریخته مشخص شود، باز هم وارد می‌شود؟
اگر مجاز بود دستگاه مربوطه مجوز می‌دهد.
تسنیم: پس در نهایت منجر به این نمی‌شود که واردات این محصولات انجام نشود که به‌قول شما باعث سروصدا شود؟
برخی از واردکنندگان، غیرمجازهایی را که ارزانتر است وارد میکنند؛ به‌طور کلی محصولات تراریخته 25 درصد ارزانتر از محصولات معمولی است به‌دلیل اینکه سم کمتری برای تولید آنها مصرف می‌شود.
تسنیم: در مورد اینکه محصولات تراریخته سم کمتری مصرف میکنند، تشکیک وارد شده است.
به محصولات تراریخته‌ای که مقاوم به علفکش هستند، سم می‌زنند اما به محصولاتی که مقاوم به آفت هستند، هیچ سمی نمی‌زنند، اینکه عده‌ای می‌گویند سم می‌زنند و عده‌ای دیگر می‌گوید سم نمی‌زنند و درباره این موضوع بحث میکنند و موافقان و مخالفانی وجود دارد، کاملاً اشتباه است؛ واقعیت این است که محصولاتی را که مقاوم به علفکش هستند سم می‌زنیم اما محصولات تراریخته مقاوم به آفت، اصلاً سم برای آنها استفاده نمی‌شود.
شما توجه کنید در حال حاضر بحث تراریخت مطرح شده است در حالی که "بایو کنترل" در کشور ما بیان نمی‌شود؛ سؤال بنده این است: چرا کود زیستی، زیست‌مهارگرها یا "بایوکنترل" که تراریخت هم نیستند در کشور گسترش پیدا نمی‌کند؟!
جواب آسان است، زیرا در حال حاضر ما بازار مصرف هستیم، باید یا آفت محصولات ما را بخورد یا سم بزنیم که سم هم وارداتی است یا غذا را وارد کنیم که در هر حال واردکننده خواهیم بود؛ چرا سروصدا در این مدت یک سال ایجاد شده برای اینکه یک سال است که این آیین‌نامه اجرایی تصویب و ابلاغ شده است و در حال حاضر تراریخت داخلی به بازار نیامده است و من به این دلیل می‌گویم که افرادی که محصولات تراریخته وارد میکنند، احساس خطر کردند زیرا احتمالاً در حال واردات محصولات غیرمجاز هستند یا دوست ندارند به هر دلیلی، محصولات آنها مورد بررسی قرار گیرند.
به‌طور نمونه اخیراً دانشجویان ما می‌خواستند نمونه‌ای صرفاً برای کار تحقیقات از کارخانه‌های روغن بگیرند که به هر کارخانه روغن مراجعه کردند، اجازه نمی‌دادند اما در نهایت با برخی ترفندها توانستیم نمونه موردنظر خود را بگیریم.
تسنیم: آقای دکتر! برای رهایی از این وابستگی فعلی به بذر و محصولات غذایی واردات چه باید کنیم؟
اگر بخواهیم کشوری مستقل باشیم باید 70 درصد غذا و بذر مورد نیاز خود را تولید کنیم؛ ما در حال حاضر 45 درصد کالری خود را تولید می‌کنیم.
تسنیم: به‌فرض که بخواهیم در داخل رهاسازی محصولات تراریخته و تولید تجاری این محصولات را داشته باشیم، با توجه به اینکه تا به امروز هیچ ارزیابی مخاطرات برای تولید تجاری این محصولات نداشته‌ایم، این امر چگونه ممکن خواهد بود؟
این هم درست و هم غلط است یعنی مغالطه است؛ درست این است که هر محصولی برای این که مجوز بگیرد تا وارد بازار شود، باید ارزیابی مخاطرات انجام دهد، ارزیابی مخاطرات یعنی وقتی می‌خواهیم انتقال ژن دهیم از همان ابتدا شروع به بررسی می‌کنیم، مثلاً اگر چنین چیزی در کنار آن وجود داشته باشد می‌تواند مجوز بگیرد یا خیر، از همان ابتدا که شروع می‌شود تا مرحله آخر آن که روی زمینه‌های سلامتی، سرطان‌زایی، زیست‌محیطی، زراعی، اقتصادی و اجتماعی کار می‌شود و در نهایت فایل‌هایی می‌شود که به مقام مجوز‌دهنده ارائه می‌کنیم تا بررسی کند.
در نتیجه تیمی که در حال کار روی گیاهان تراریخته است، ارزیابی مخاطرات انجام می‌دهد و دستگاه مجوز‌دهنده بررسی می‌کند اما چیزی که درست نیست، این است که می‌گویند "ما کسی را نداریم برای اینکه این بررسی مخاطرات را انجام دهد در صورتی که این طور نیست"... .
گفت‌وگو از: جابر سعادتی صدر
(پایان بخش نخست)
انتهای پیام/*
