۶ معضل "بیع متقابل" و تکرار اشتباهات در قراردادهای جدید نفتی

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، هرچند قراردادهای بیع متقابل در مقطع زمانی خود از محاسن قابل توجهی برخوردار بود، اما در عمل یک‌سری کاستی‌های جدی و قابل تأمل در ابعاد ساختاری و اجرایی این قراردادها به چشم می‌خورد.

متأسفانه وزارت نفت تاکنون از بررسی عملکرد قراردادهای بیع‌ متقابل و انتشار آن خودداری کرده و صرفاً به یک‌سری آمار و اطلاعات کلان بدون راستی آزمایی روشن پرداخته است. در این گزارش سعی شده است، در راستای مستندسازی تجارب مفید و ارزشمند حاصل شده از اجرای این قراردادها و مد نظر قراردادن این تجارب در تدوین و انعقاد قراردادهای جدید نفتی، مختصراً عملکرد این قراردادها به بوته نقد گذاشته شود.

1 ــ بررسی عملکرد قراردادهای بیع متقابل حاکی از آن است که تنها نسل اول قراردادهای توسعه به مرحله اجرا درآمده است و از میان نسل سوم قراردادهای بیع متقابل نیز تنها میدان یادآوران به پیمانکار خارجی واگذار شده است. به‌طور کلی در نسل اول قراردادهای توسعه بیع متقابل، 16 پروژه بالادستی به پیمانکاران مختلف همچون توتال، شل، انی و سایر شرکت‌های خارجی و داخلی واگذار شد که هدف آن دستیابی به افزایش تولید یک‌میلیون بشکه در روز بود. اما در دوره مورد بررسی نتایج نشان می‌دهد متأسفانه در خوشبینانه‌ترین حالت، تنها 58 درصد از سطح تولید مذکور محقق شده است و تنها تولید میدان دارخوین و بلال به سطح برنامه رسیده‌اند.

در مابقی پروژه‌ها تولید تحقق‌یافته یا به سطح برنامه تعیین شده نرسیده‌ است و یا پس از دوره آزمایشی 21روزه، تولید به‌سرعت کاهش یافته است. میدان‌های سلمان، فروزان و اسفندیار، نصرت و فرزام نیز اساساً توسعه پیدا نکرده‌اند و میدان آزادگان جنوبی نیز توسط شرکت مناطق نفت‌خیز جنوب توسعه یافته است. میدان مسجد سلیمان نیز تنها دو ماه در سطح تولید پیش‌بینی‌شده باقی ماند و سپس ظرف حدوداً یک سال تولید آن کاملاً متوقف شد؛ به‌گونه‌ای که تولید انباشتی این میدان در طول دوره اجرای طرح بیع‌متقابل تنها 7.3 درصد تولید انباشتی پیش‌بینی‌شده در طرح جامع توسعه میدان بود.

2 ــ بررسی‌ها نشان از عدم‌رعایت موازین تولید صیانتی در قراردادهای بیع متقابل دارد. به نظر می‌رسد به‌دلیل مشکلات ساختاری در قراردادهای بیع متقابل انگیزه کافی برای تولید صیانتی و حداکثری توسط پیمانکار خارجی وجود نداشت و در بسیاری از موارد پیمانکار به‌دنبال رساندن هرچه سریع‌تر میدان به سطح تولید برنامه قراردادی در دوره زمانی 21روزه بوده تا بدین وسیله بازپرداخت هزینه‌ سرمایه‌ای و پاداش خود را محقق کند، به‌گونه‌ای که در میدان سیری "آ" و "ای" امکان رسیدن تولید به مقادیر توافق شده نبوده است و به همین دلیل نسبت گاز به نفت بعضی از چاه‌ها در سال‌های انتهایی اجرای پروژه بسیار بالا رفت و مخزن قدرت ادامه تولید را نداشت. در میدان سروش و نوروز نیز تولید زودهنگام فراتر از متوسط تولید در توافقات بوده است و نظارت کافی بر میزان و سقف تولید از چاه‌ها و تعداد چاه‌های حفرشده وجود نداشت.

3 ــ موضوع جمع‌آوری گازهای همراه در قراردادهای نسل اول توسعه اساساً مورد تأکید قرار نگرفت؛ به‌عنوان مثال در میدان فروزان و سیری به‌ترتیب روزانه 198 و 100 میلیون فوت‌مکعب گاز همراه نفت سوزانده شده است. لذا یک نکته اساسی که باید در متن قراردادهای آتی مورد توجه قرار گیرد توجه بیشتر به این مسئله است تا بتوان همانند تجربیات موفق در این زمینه (همچون میدان دارخوین) پیمانکار را ملزم به جمع‌آوری و در صورت امکان تزریق گاز همراه به میدان کرد. متأسفانه در قراردادهای جدید نیز توجه کافی به این مسئله نشده و محل مصرفی برای گاز همراه تولیدی پیش‌بینی نشده است، لذا احتمال افزایش چند برابری حجم گاز سوزانده شده (فلر) به‌خصوص در منطقه اروندان بسیار بالا است.

4 ــ استفاده از توان داخلی و ظرفیت‌های فنی و مهندسی موجود در پروژه‌های بیع متقابل به‌درستی صورت نگرفته است. در میادین سروش و نوروز پیمانکار برای بالابردن مبلغ قرارداد و رسیدن هرچه سریع‌تر به هدف تداوم تولید در 21 روز (از دوره 28روزه) اقدام به حفر چاه‌های اضافی و نصب تأسیسات جدید سرچاهی نموده و از تأسیسات و چاه‌های قبلی استفاده نکرده است. در میدان درود نیز وضعیت مشابهی وجود دارد.

5 ــ در میادین سلمان، نصرت، فرزام، فروزان و اسفندیار که هر سه پروژه به‌صورت تکلیفی به پیمانکار دولتی پتروایران واگذار شده است، پیشرفت چندانی رخ نداده است. وضعیت در سایر میادین واگذار شده به شرکت‌های ایرانی همچون میدان گازی لاوان به سپهر انرژی بانک صادرات، میدان نفتی آذر به شرکت مهندسی و ساختمانی صنایع نفت (OIEC) و صندوق بازنشستگی نفت صنعت نفت و یا میدان گازی کیش به شرکت پرل انرژی بانک ملت که همگی در سال‌های اخیر و در دوران عدم‌حضور شرکت‌های خارجی صورت گرفته است, بسیار بدتر است.

توسعه این میادین یا به کندی پیش می‌رود و یا در بعضی موارد شرکت‌های ایرانی با صرف هزینه‌های چند میلیون دلاری کناره‌گیری نموده و پروژه متوقف شده است، لذا در چنین حالتی وجود توانمندی فنی و مالی کافی در شرکت‌های داخلی جهت همکاری با شرکت‌های بین‌المللی نفتی در قالب قراردادهای جدید نفتی ایران محل تأمل است و باید تدبیری جدی جهت آن اندیشیده شود.

6 ــ مهمترین نواقص ساختاری قراردادهای بیع متقابل را می‌توان به‌طور خلاصه به‌صورت زیر برشمرد:

الف) کوتاه بودن طول دوره قرارداد و طول دوره آزمایشی جهت باقی‌ماندن تولید در سطح برنامه

ب) عدم‌توزیع مناسب ریسک‌های مختلف بین طرفین

ج) عدم‌ایجاد انگیزه مستقیم و غیرمستقیم برای استفاده و انتقال تکنولوژی پیشرفته

د) عدم‌تعامل مناسب بین کارفرما و پیمانکار در طول دوره اجرای قرارداد

و) عدم‌انعطاف‌پذیری قرارداد نسبت به قیمت نفت و هزینه‌های مربوطه

ه) مشخص نبودن امکانات و ظرفیت‌های داخلی موجود جهت استفاده در پروژه

ز) عدم‌وجود انگیزه کافی جهت صرفه‌جویی در هزینه‌های سرمایه‌ای و استفاده از ظرفیت‌های داخلی و در مقابل وجود ارتباط مستقیم میان پاداش پیمانکار و هزینه‌های سرمایه‌ای

ح) عدم‌نظارت کافی کارفرما بر پروژه و تصویب طرح جامع توسعه میدان پیشنهادی از سوی پیمانکار بدون بررسی وسیع میدان.

بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، در قراردادهای جدید نفتی ایران برخی از این نواقص برطرف شده است اما برخی از این نواقص و ابهامات قابل تأمل در ساختار این قراردادها وجود دارد و برخی موارد دیگر نیز بدان افزوده شده است که کارشناسی مالی، حقوقی و فنی بسیار دقیقی را می‌طلبد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

ضروری است که پیش از تهیه و تنظیم قراردادهای جدید نفتی در کشور، باید عملکرد فنی، مالی و حقوقی قراردادهای بیع متقابل مورد بررسی دقیق قرار بگیرد تا نتایج آن روشن شود و بتوان از این تجارب در تدوین قراردادهای جدید استفاده کرد؛ متأسفانه با وجود سپری شدن بیش از 20 سال از انعقاد اولین قرارداد بیع متقابل، همچنان تنظیم کنندگان این قراردادها تمایل دارند تا عملکرد آن را مخفی نگه‌داشته و صرفاً با بیان یک‌سری ارقام کلی در خصوص جذب سرمایه‌گذاری خارجی و درآمد حاصله از آن نواقص و کاستی‌های آن را بپوشانند. این روند همان مسیری است که در تاریخ کشور به‌ویژه طی 200 سال اخیر وجود داشته است و مع‌الوصف این قصه همچنان ادامه دارد... .

انتهای پیام/*