آداب کامل زیارت امام رضا(ع)/ در حرم رضوی چه زیاراتی را قرائت کنیم
رئیس موسسه مطالعات راهبردی مشهد در هشتمین و آخرین ویژه نامه شهادت امام هشتم شیعیان به بررسی آداب زیارت امام رضا(ع) می‌پردازد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد مقدس، زیارت یعنی محبت و شیدایی و ابراز علاقه به امام و خضوع و خشوع در مقابل آیت خداوند بر زمین، زائر به هنگام زیارت فرصت می‌یابد تا زیر چتر ولایت قرار گیرد و نسیم لطف امام هشتم (ع) را با همه وجود احساس کند.
در هنگامه زیارت امام است که زائر می‌تواند با رعایت آداب زیارت امیدوار به رسیدن به مقصود و رفع گرفتاری و بخشش باشد.
اما اینکه آداب زیارت چیست و چگونگی و چرایی این آداب چه تاثیری بر افزایش معنویت زیارت دارد مطلبی است که با حجت الاسلام «سید محمد محسن دعایی» نویسنده، پژوهشگر و رئیس موسسه مطالعات راهبردی مشهد در هشتمین و آخرین ویژه نامه شهادت امام هشتم شیعیان مطرح کردیم ماحصل این گفتوگو را در ادامه می‌خوانید
تسنیم: تعریف شما از آداب زیارت چیست؟ و بفرمائید رعایت آداب زیارت چه ضرورتی دارد؟
دعایی: زیارت به معنای دیدار و ملاقات است اما به هر دیداری زیارت و ملاقات نمی‌گویند، فرض کنید کسی به دیدار دوستش می‌رود و وی خواب است آیا می‌توان گفت ما با دوستان ملاقات کرده‌ایم؟
بنابراین زیارت ملاقات و دیداری است که همراه با ارتباط فکری، روحی و قلبی باشد این ارتباط قلبی که باید در زیارت محقق شود با توجه ومعرفت انسان محقق می‌شود و هر چقدر این توجه متمرکز‌تر باشد ارزش این زیارت و ملاقات افزایش پیدا می‌کند.
بنابراین زیارت که ملاقات و دیدار به همراه ارتباط قلبی است و ارتباط قلبی هم یک ادراک فعال است با توجه و تمرکز بر منویات درونی طرف فعال می‌شود ما هر چقدر خصوصیات شخصی که به زیارت او مشرف می‌شویم را بهتر بشناسیم زیارت ما واقعی‌تر و غنی‌تر است.
در یک جمله می‌توان گفت دیدار با امام معصوم (ع) حقیقت زیارت است و باید با حضرت ارتباط قلبی برقرار کنیم یعنی توجه خودمان را به خصوصیات و انوار درون قلب او متمرکز کنیم و او را در قلب و دلمان وارد کنیم با او متحد شویم و نیروهای درونی او را در درون قلب خودمان به جریان بیندازیم براساس این تعریف، ما باید از قبل امام را شناسایی کنیم و قلب خودمان را با او مرتبط کنیم.
آن چیزی که این مسئله را محقق می‌کند آداب زیارت است؛ بنابراین آداب زیارت تنظیم کننده رابطه انسان در موقع زیارت با امام است.
خوشبختانه تحت عنوان آداب زیارت نکات فراوانی از طرف معصومان (ع) و سیره اولیای خدا برای ما نقل شده است که آن‌ها به آداب عام و آداب خاص تقسیم می‌شوند که آداب عام شامل آداب قبل از تشرف، هنگام تشرف و پس از تشرف است.
در آداب قبل از تشرف مهم‌ترین مسئله خلوص نیت است. سیدابن طاووس در کتاب اقبال می‌فرماید: «اخلاص زائر و پاک سازی نیت از اهم کار‌ها است.»
همچنین نباید چنین باشیم که اگر در حرم مطهر امام با زائران زیادی روبرو بودیم حال بهتری داشته باشیم و اگر با زائران اندکی مواجه بودیم خسته و ملول شویم و توجه کاملمان باید به خود حضرت باشد و نیت انسان یعنی عامل برانگیزاننده انسان برای تشرف به محضر معصوم (ع) باید فقط حب و عشق اولیاء و ادای حقوق واجب آن‌ها باشد.
بعد از خلوص نیت تهذیب مال است چرا که با لقمه حرام نه نمازی قبول می‌شود و نه دعائی مستجاب می‌شود بنابراین باید سعی کنیم در حلال بودن مالمان دقت کنیم و از مالمان را حق الناس و حق الله پاک کنیم.
مطلب بعدی در آداب قبل از تشرف حلالیت طلبیدن از دوستان و آشنایان است و ادب بعدی زیارت روزه قبل از سفر است که در روایات معتبر در کامل الزیارات آمده است که قبل از زیارت روزه بگیرید.
ادب بعدی غسل زیارت است و مستحب است قبل از زیارت غسل کنیم و دعای بسیار زیبایی وارد است که آن را پس از غسل قبل تشرف انجام دهیم.
خواندن دعای مفصل ادب بعدی است و از دیگر آداب زیارت قبل تشرف خضوع و خشوع در هنگام حرکت به سمت مرقد مطهر است چیزی که نوعا مورد غفلت قرارمی گیرد زائر شایسته است از محل سکونتش تا حرم مطهر در حد ممکن پیاده و در حال وقار و خضوع و خشوع با گام‌های کوتاه و در حالت مراقبه قرار بگیرد.
ادب بعدی مراقبه و دوری از گناه است چگونه می‌شود انسان با چشم یا قلب آلوده در سفر زیارت بخواهد به محضر امام مشرف شود و بهره ببرد. ممکن است از انسان در زندگی معمولی‌اش گناهانی سر بزند اما شایسته نیست در سفر زیارت گناه کنیم.
ادب بعدی دوری از گفتوگو در مورد مادیات است و از دیگر آداب زیارت قبل از تشرف دوری از مزاح و شوخی و آنچه سبب تشتت و مشغولیت ذهن و از بین بردن تمرکز انسان می‌شود.
نکته بسیار برجسته‌ای است که زائر قبل از تشرف باید به آن توجه داشته باشد این است که زبانش به ذکر جاری باشد.خواندن سوره‌های مبارکه مانند حمد و توحید و آیات آخر سوره مبارکه حشر، یاری نمودن به دیگر زائران در طول مسیر زیارت نیز از موارد مورد تاکید است.
دوری از غذاهای لذیذ و شیرین به ویژه در زیارت سید الشهدا و پوشیدن لباس پاکیزه و در صورت امکان سفید بودن آن نیز از دیگر آداب زیارت قبل از تشرف است.
تسنیم: در ارتباط با آداب زمان تشرف نیز توضیح دهید.
دعایی: آداب هنگام تشرف که بسیار مهم است و به شکل یک مجموعه به هم پیوسته زیارت را زیارت واقعی کند ادب حضور است.
از لحظه‌ای که می‌خواهیم به حضور امام (ع) برسیم باید تا پایان تشرف ما در حرم خودمان را در محضر امام (ع) بدانیم و متوجه باشیم که در خانه چه کسی قدم گذاشته‌ایم به گونه‌ای که تمام توجه ما باید به نفس مطهر امام (ع) باشد تا با جوشش خدایی در قلب امام بتوانیم با آن مرتبط شویم و دروازه‌های خودش را بر روی ما باز کند.
ادب حضور مرکز ثقل آداب زیارت است چنانچه تمام آداب زیارت را رعایت کنیم و ادب حضور نباشد همه را بی‌خاصیت می‌کند واگر ادب حضور باشد سایر آداب را هم اثر بخش خواهد کرد. در مضجع امام (ع) در محضر مقدس‌ترین خلیفه خدا قرار می‌گیریم بنابراین باید ادب حضور خودمان را با جدیت مراعات کنیم.
ادب دوم در هنگام تشرف خواندن اذن دخول است با توجه به آنچه قرآن به ما می‌آموزد که اولیاء خدا زنده هستند و در پیشگاه خداوند تبارک و تعالی روزی می‌خورند چگونه به خودمان اجازه بدهیم وارد خانه یک چنین فردی شویم و از ایشان اجازه نگیریم.
در بحث اذن دخول نیز می‌توانیم یا با اذن دخول‌های ذکر شده و یا با آنچه ما خودمان می‌توانیم با امام (ع) بیان کنیم از حضرت اذن بگیریم و بعد وارد حرم مطهر شویم در روایت هست علامت اذن دادن امام این است که چشم انسان اشک بار شود.
بنابراین سعی کنیم حتما دلمان بشکند و بعد وارد آنجایی شویم که ملائکه‌های آسمان و ارواح مقدس مرتبط به اینجا رفت و آمد می‌کنند. عتبه بوسی و بوسیدن درگان حرم نشان ارادت به صاحب بقعه است و اگر سجده کنیم باید این سجده برای خدای متعال و به شکرانه توفیق زیارت باشد.
در اینجا نکته مهمی است که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که دامن شیعه از هرگونه شرک عملی و نظری پیراسته است متدینین و عاشقان معصومان باید توجه داشته باشند که حرکات آن‌ها سبب سوء برداشت دیگران قرار نگیرد.
ما در هنگام تشرف به حرم مطهر می‌توانیم درب را ببوسیم و یا عتبه را بوسه بزنیم اما ما هرگز در مقابل معصوم سجده به معنای آنچه فقط در برابر خداوند است انجام نخواهیم داد اما می‌توانیم سجده شکر که عبادت خدا است را به جای آوریم.
اما بوسیدن آن درب یا چوب، درب و سنگ یک امر عاطفی و عشق است که هیچ معذور معرفتی و فقهی ندارد اما اگر بخواهیم سجده برای معصوم انجام دهیم قطعا حرام و خلاف دستور اسلام است.
مطلب بعدی توبه و استغفار است هر چه قدر زائر فارغ از غل و زنجیرهای دنیوی به محضر معصوم مشرف شود بیشتر می‌تواند از محضر این عزیزان بهره برداری کند.
مطلب بعدی آهسته سخن گفتن در محضر امام است و از هر کاری که باعث از بین رفتن تمرکز در این حرم مطهر می‌شود باید پرهیز شود.
تکبیر گفتن در حین تشرف که نشان دهنده اوج نگرش توحید و از آموزهای زیارت است نیز از آداب مهم هنگام تشرف است و در روایات داریم و قتی به رویت قبر امام (ع) رسیدید ادای شکر و تکبیر باشد.
سرّ این ادب این است که متوجه باشیم که کبریایی مطلق از آن خداست و ما به زیارت عبد و خلیفه او شرف یاب شده‌ایم.
حضور در کنار قبر و بوسیدن ضریح، ادب بعدی است که البته اگر بوسیدن ضریح باعث مزاحمت و خدشه وارد شدن به تمرکز انسان است می‌شود از این ادب صرف نظر کرد.
خواندن زیارت نامه و همچنین نماز زیارت نیز از ادب‌های زیارت است که نشان دهند اوج توحید در آموزه زیارت است که ما وقتی هر زیارتی را برای هر معصومی خوانیم مستحب است یک دو رکعتی یا دو دو رکعتی بعد از زیارت به عنوان نماز زیارت بخوانیم و بعد ثواب آن زیارت و نماز را به روح امامی که ایشان را زیارت کردیم تقدیم کنیم.
ادب بعدی حین تشرف این است که بعد از زیارت نوبت به دعا کردن می‌رسد چون دعا در آن قبه‌های نورانی مستجاب است و خواندن دعا از آداب مهم محسوب می‌شود.
قرائت قرآن و هدیه ثوابش به روح مطهر اولیاء خداو امامان جزء آداب زیارت است. یکی دیگر از آداب زیارت تکریم دیگر زائران و خادمان حضرت است.
آخرین ادب این است که در آخرین تشرف زیارت وداع انجام دهیم. متاسفانه برخی خرافات شنیده می‌شود که برخی می‌گویند ما زیارت وداع را نمی‌خوانیم تا دوباره هم بتوانیم به زیارت بیاییم. در حالی که این یک تفکر بسیار اشتباهی است.
سومین بخش آداب پس از زیارت اولین آن داشتن برنامه تحول و رشد و دومین آن شکرانه زیارت حفظ و نشر آثار زیارت و مراقبت از دستاوردهای زیارت است که بسیار مهم است اگر ما این ادب را پس از زیارت انجام ندهیم کارهای قبلمان را به راحتی فروخته و از دست داده‌ایم.
تسنیم: عارفاً به حقه چیست؟ می‌گویند بهترین زیارت، زیارت با معرفت است.
دعایی: زیارت با معرفت، که تقریبا در عمده روایاتی که درمورد زیارت بیان شده ذکر کرده که زائر باید با معرفت «مزور» را زیارت کند به این معنا است که زائر باید جایگاه شخصی که به زیارت وی می‌رود را درک کند.
زائر باید بداند که به زیارت چه کسی می‌رود اگر ما ندانیم امام معصومی که به زیارت وی می‌رویم از چه جایگاهی بهره‌مند است حیات جاودانه و اشراف او را بر تمام زندگی خودمان باور و قبول نداشته باشیم متوجه نباشیم که برای امام حضور و غیبت بی‌معنا است و متوجه نباشیم که امام به تمام عوالم ما آگاه است ما عارفا به حقه او را زیارت نکرده‌ایم.
بنابراین آن چیزی که تمام این آداب را معنا دار می‌کند امام‌شناسی واقعی است؛ زیارت عارفانه و عاشقانه زیارتی است که باید راهبرد شیعه در عصر غیبت باشد.
منظور از زیارت عارفانه، این است که هر زائری یک دوره کامل امام‌شناسی را قبل از تشرف بگذراند و حین تشرف آن را تجربه و بعد از تشرف از آن بهره برداری کند.
پس عارفا بحقه یعنی امام را به مقام امامت ولایت مطلقه الهیه بشناسیم و باور کنیم و این مقام را برای او به رسمیت بشناسیم و این است معنی عارفا بحقه.
تسنیم: در حرم امام رضا(ع) چه زیارتی بخوانیم؟ زیارت ماثور چه زیارت‌هایی است؟
دعایی: امام رضا(ع) دو نوع زیارت دارند یکسری زیارت‌ها ویژه خودشان است که بهترینش در مفاتیح آمده و زیارت‌های عمومی تحت عنوان زیارت‌های جامعه که در مفاتیح آمده است می‌توان آن‌ها را در همه مرقد‌های مطهر خواند.
همانطور که در پاسخ سوال اول بیان کردم از دیگر آداب هنگام تشرف قرائت زیارت‌هایی است که دارای سند است که اصطلاحاً به زیارت ماثور که از زبان معصوم روایت شده است می‌گویند چون آن‌ها از عمق بهتر و غنای فراوانتر و از زیبای الفاظ بیشتری برخوردار است مانند زیارت عاشورا، زیارت بلند رجبیه، زیارت امین الله، زیارت وارث اربعین جامعه کبیره.
البته ناگفته نماند که زیارت حضرت ابوالفضل (ع) حضرت علی اکبر (ع) حضرت معصومه (س) و ده‌ها زیارت کوچک و بزرگ دیگر نیز جزء زیارت‌های ماثوری هستند که از زبان اولیاء خداود بیان شده‌اند.
تسنیم: چگونه می‌توان معنویت در زیارت امام هشتم شیعیان را افزایش داد؟
دعایی: چنانچه آداب زیارت که در سه بخش در سوال اول توضیح داده شد مورد توجه و عمل دقیق زائر قرار بگیرد به بهترین حال و بهترین بهره از زیارت خواهد رسید.
تسنیم: در ارتباط با مقوله تبرک جوئی از حضرت نیز توضیح دهید.
دعایی: مقوله تبرک بحث مفصلی دارد و اگر بخواهیم به اختصار بگوییم، نظر به اتصال امام (ع) به مرکزیت الهی که از آن به ولایت تکوینی امام یاد می‌کنیم و جایگاه برجسته‌ای که او در عالم خلقت دارد تمام چیزهای که به او وابسته است به شکل طبیعی می‌تواند مذکر و برای انسان دارای ارزش و قیمت باشد.
به عنوان مثال اگر انسان دوست خوش سیمایی داشته باشد و او یک کتاب به وی هدیه داده باشد فطرتاً دلش می‌خواهد آن کتاب را ببوید چون آن کتاب را مذکر محبوبش می‌داند بنابراین در این نوع دوست داشتن و بوسیدن هیچ نشانه و آموزهای از شرک وجود ندارد یا مثلا وقتی انسان دست پدرش را می‌بوسد یا فرزندش را می‌بوسد این‌ها نشانه علاقه و احترام و احساس نیاز به یک عاطفه درونی است و به معنای پرستش آن‌ها نیست.
چقدر وهابیت خونخوار و پلید از شناخت انسان به عنوان یک موجود مدرک عاطفه مدار دور است. آیا بوسیدن فرزند شرک است؟ اگر بوسیدن درب مرقد یک ولی خدا شرک است بنابراین بوسیدن فرزند هم شرک است و اگر بوسیدن فرزند مقتضی عاطفه است بوسیدن شیئی که مربوط به معشوقه او که نشانه‌ای از ولی خدا است نیز شرک است.
این مسئله در صدر اسلام نیز وجود دارد در هنگام وضو گرفتن پیامبر گرامی اسلام (ص) مسلمانان برای گرفتن آب اضافی وضو پیامبر با هم در رقابت بودند و آن را تبرک می‌دانستند که این روایت هم در مجامع روایی اهل تسنن هست و هم در روایات شیعیان وجود دارد و آنچه در روایات مربوط به دیگر معصومانمان داریم این است که ائمه ما صورتشان را روی قبر آبا و اجدادشان می‌گذاشتند.
مثلا حضرت زین العابدین (ع) صورتشان را روی قبر امیر (ع) مومنان می‌گذاشتند و زیارت را می‌خوانند. بنابراین بوسیدن هیچ مانع شرعی، دینی و اخلاقی ندارد.
تسنیم: مسائلی که می‌تواند ما را از آداب زیارت دور کند و ثواب زیارت را کاهش دهد چیست؟
دعایی: سطحی انگاری و مسامحه بالا‌ترین آفت است و از طرف دیگر تاثیرپذیری از خرافات و حرف‌های بدون سند و عوام زدگی‌های رایج از آسیب‌های زیارت محسوب می‌شود.
توجه استقلالی به امام و غفلت از اینکه امام هویتی جز آیه و مظهر بودن برای کمالات خداوند متعال دارد و یک کانال، معبر و یک آیه از آیات خداوند است از جمله مسائلی است که می‌تواند ما را از ادب و آداب زیارت دور کند.
آسیب دیگری که ممکن است وارد شود ناامید شدن نسبت به خواسته‌ها و حاجاتی است که از معصوم (ع) داریم بنابراین ما نباید طلبکارانه با امام رفتار کنیم چرا که ممکن است حاجتی داشته باشیم که به نفع ما نباشد.
قشری‌گری و ظاهرگروی از آسیب‌های رایج و فراوان زیارت ائمه است که انسان فقط خودش را به ظاهر تشرف مشغول کند با تضییع حق مردم بخواهد حتما ضریح را لمس کند یا حتما در مکان خاصی بخواهد بایستد یا اینکه تمام توجهش به آینه کاری‌ها باشد و نگاه سیاحتی داشته باشد و رفتن به تفرجگاه‌ها و خرید از بازار‌ها آن چنان وی را به خودش جلب کند که تمامی آثار زیارتش را از ازبین ببرد.
تبدیل زیارتگاه به تفرجگاه و برخورد عوامانه با برخی خرافاتی که هیچ سند معتبری ندارد مانند دخیل بستن، گره بستن و خرید آجیل مشکل گشا و همچنین ترک نماز اول وقت به بهانه حضور در مرقد امام و خرید افراطی از آسیب‌های زیارت محسوب می‌شود.
تسنیم: راز قداست مدفن پیشوایان دینی چیست؟
دعایی: این محل‌ها به دلیل اینکه جسم مطهر امامان معصوم (ع) را در خود جای داده و روح امام توجه ویژه‌ای به جسمشان دارد و آنجا محل رفت و آمد ملائک و انبیاء و اولیا است بنابراین، این اماکن بسیار با شرافت هستند.
تجربه قلبی و نفسی خودمان را می‌توانیم شاهد بگیریم که وقتی به این اماکن وارد می‌شویم چگونه یک حالت سبکی و نشاط روحی به ما دست می‌دهد خود این سبکی و گشایش قلب و حس مثبتی که انسان در حرم‌های مطهر پیدا می‌کند بالا‌ترین دلیل بر قداست این اماکن مقدس است.
گفتوگو از رضا آرمانیان
انتهای پیام/
