همگان حرم امام رضا علیه السلام را پناهگاه می دانند؛ چرا؟

 به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم،حجت الاسلام قاسم خانجانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در تبیین برخی از فضایل و مناقب حضرت ثامن الحجج امام رضا علیه السلام به  شبستان گفت:  پیش از ذکر فضایل امام رضا علیه السلام باید دو مقدمه را مد نظر داشته باشیم.

نخست این که ائمه علیهم السلام مجموعه فضایل و مناقب و خصوصیات اخلاقی را عموما دارا هستند و این گونه نیست که فضیلت یا منقبتی وجود داشته باشد و یک امام آن را داشته باشد و دیگری نداشته باشد؛ یا منقبتی وجود داشته باشد و ائمه آن را دارا نباشند.  یعنی فضایل اخلاقی میان همه ائمه مشترک است، فضایلی مانند علم وسیع و گسترده، زهد و عبادت فراوان، جود و سخاوت و بخشش، صبرو حلم و شکیبایی، فروتنی و تواضع و موارد دیگر.

وی افزود: همه ائمه این فضایل و مناقب را دارا هستند اما آنچه مطرح است این که به تناسب زمان حضور ائمه یا شاید بهتر است بگوییم دوره امامت هریک از آنان شرایط فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و شرایط زمانه به گونه ای بوده است که یک یا چند فضیلت در یک امام بروز و ظهور بیشتری داشته و در جامعه بیشتر دیده شده است و مردم آثار آن را بیشتر دیده­اند. لذا آن امام به آن لقب مشهور شده است.

یعنی اگر به عنوان مثال امام حسن مجتبی علیه السلام به واسطه آن جود و سخاوت مثال زدنی، به کریم اهل بیت مشهور است اینگونه نیست که سایر ائمه از جود و بخشش و سخاوت بهره کمتری دارند؛ بلکه آنان هم به همان میزان بهره مند هستند اما بروز و ظهور آن در آن زمان و در آن امام،  نسبت به زمان سایر ائمه بیشتر بوده است. صفات و ویژگی های دیگری هم که در ائمه می شناسیم نیز همین گونه اند.

این محقق و استاد تاریخ اسلام تصریح کرد: مقدمه دیگری که می بایست مد نظر داشت این است که اگر در حال حاضربر یک یا  دو ویژگی از امام رضا(ع) تکیه می کنیم به این معنا نیست که بهره امام از سایر فضایل کمتر است بلکه به این معناست که بر اساس شرایط اجتماعی،  فرهنگی، سیاسی و در مجموع شرایط زمانی که امام در آن زندگی می کردند و بخصوص زمان امامتشان، این یک یا دو ویژگی (که البته منحصر در این موارد هم نیست) بروز و ظهور بیشتری در وجود امام رضا علیه السلام پیدا کرده ودر کنار سایر فضایل به همین فضایل و مناقب مشهور شده اند.

به عنوان نمونه، یکی از این موارد، فضیلتی است که در یکی از زیارتنامه­ های امام رضا علیه السلام آمده است (معمولا ائمه چند زیارتنامه دارند) که این مورد در زیارت مشهور آن حضرت قید نشده است.

در یکی از این زیارتنامه­ ها تعبیری در باره امام بکار رفته این است که می­گوییم: «السلام علی غوث اللهفان و من صارت به ارض خراسان، خراسان» یعنی سلام بر پناهگاه و فریادرس افراد درمانده و بیچارگان و واماندگان! و سلام بر کسی که سرزمین خراسان به واسطه وجود او خراسان شد؛ یعنی کسانی که دست شان به هیچ جا بند نیست و تنها پناه آنان امام رضا علیه السلام است.

« سلام بر پناهگاه بی پناهان» و سلام بر کسی که به واسطه وجود او سرزمین خراسان ، خراسان شد. زیارتنامه ادامه دارد که بیش از این خارج از بحث ماست.

حجت الاسلام خانجانی در تشریح این فراز از زیارتنامه حضرت گفت: امام رضا علیه اسلام  بر اساس همین نوع سلامی که در این زیارتنامه آمده و بر اساس آن شهرتی که پیدا کرده اند، به پناه بی پناهان مشهورند یا تعبیر رایجی که ما زیاد در رابطه با ایشان بکار می بریم و در فرازهای بعدی زیارت آمده است « امام رئوف و مهربان».

آیا معنای این جمله این است که سایر ائمه مهربان و رئوف نبودند؟ یا فریاد رس بی پناهان نبودند؟ یا این خصوصیات در آنان کم رنگ تر بوده است؟ مسلما نه !

در زمان امام رضا علیه السلام شرایط به گونه ای بود که هر کس به هر شکلی به امام پناه می آورد، امام با آغوش باز او را پذیرا می شد و ثانیا بر اساس آنچه که در این تعابیر وجود دارد «الغوث» (فریاد رس) یعنی امام  از روی یک توجه خاص و دلسوزی ویژه با افراد مواسات داشتند و در صدد رفع مشکل آنان برمی آمدند.

این نشان دهنده آن است که بخصوص در زمان امامت حضرت در خراسان با این که کل برنامه مامون برای دعوت امام به طوس و پیشنهاد ولایت عهدی با هدف بی اعتماد کردن مردم و پیروان نسبت به امام علیه السلام انجام شد و این که ایشان را از چشم علاقمندان بیندازد، اما این نوع سلام به امام در این زیارتنامه و شهرتی که وجود دارد بیانگر آن است که نه تنها مامون ناکام ماند و به هدفش نرسید بلکه برعکس درست در نقطه مقابل این توطئه که امام را جذب دستگاه خلافت کنند تا حضرت به کسی (چه ازشیعیان و چه غیر شیعیان) توجه نکنند، امام در خراسان به عنوان کانون توجه مردم و همه درماندگان و تهی دستان مطرح می شوند و مردم پناهی بهتراز امام پیدا نمی کنند.

و جالب است که این ویژگی نه تنها در زمان حیات آن حضرت بلکه پس از شهادت آن حضرت نیز نسبت به حرم و بارگاه امام رضا(ع) این نگاه وجود دارد که همگان حرم آن حضرت را پناه گاه می­دانند. و مهمتر آن که نه تنها شیعیان بلکه برخی از اهل سنت و به ویژه عالمان آنان نیز این نگاه را دارند.

به عنوان نمونه ابن حبان بستی از عالمان برجسته اهل سنت که به سال 354 درگذشته است در کتاب الثقات ج 8 ص 475می­گوید: «علی بن موسی الرضا از بزرگان و عقلا و نخبگان و بزرگواران اهل بیت و بنی هاشم است. اگر از وی روایتی شود، واجب است حدیثش معتبر شناخته شود. من به دفعات قبر ایشان را زیارت کرده‌ام. زمانی که در طوس بودم، هر مشکلی برایم رخ می‌داد، قبر علی بن موسی الرضا را ـ که درود خدا بر او و جدش باد ـ زیارت می‌کردم و برای برطرف شدن مشکلم دعا می‌کردم و دعایم مستجاب و مشکلم حل می‌شد. این کار را به دفعات تجربه کردم و جواب گرفتم. خداوند ما را بر محبت مصطفی و اهل بیتش ـ که درود خدا بر او و اهل بیتش باد ـ بمیراند.

باید توجه داشت که این سخن از شیخ صدوق و شیخ مفید نیست بلکه از عالمی سنی است که اتفاقا در میان اهل سنت جایگاه برجسته­ای دارد؛ به گونه‌ای که او را با تعابیر مختلف بسیار ستوده­اند و از وی به عنوان «امام، علامه، حافظ، شیخ خراسان، یکی از استوانه‌های علم در فقه و لغت و حدیث، و از عقلای رجال» یاد کرده‌اند (ر.ک: ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج 16، ص 92- 94).

عضئو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: ادامه این زیارتنامه می فرماید: «سلام بر کسی که ارض خراسان به واسطه وجود او خراسان شد» . برخی گفته اند خراسان به معنای محل طلوع و تابش خورشید است و این بدان معناست که وجود مقدس امام رضا علیه السلام در خراسان باعث نزول برکاتی از زمین و آسمان شده و به همین دلیل این سرزمین به خراسان شهرت یافته است.

به هر حال آنچه ما بر اساس تبعیت و آن معنا و مفهومی که در کلمه شیعه وجود دارد باید در نظر داشته باشیم، آن نوع خاص دلسوزی و توجه بی­دریغ امام و نوع مواسات و اظهار همدردی امام با کسانی است که به ایشان مراجعه می کردند که این شیوه باید سرمشق و الگوی ما باشد.

یعنی ما که خود را شیعه امام رضا علیه السلام  می دانیم و به زیارتش می رویم توجه کنیم که وقتی می توانیم شیعه امام رضا علیه السلام باشیم که در مواسات وابراز همدردی با همنوعان خود، مانند آن حضرت آنان را مانند خودمان بدانیم و در صدد رفع مشکل آنان برآییم بدون دریغ کردن از صرف مال، وقت و حتی هزینه کردن از آسایش و زندگی خودمان.

حجت الاسلام خانجانی افزود: امروز بسیاری از ما اینگونه نیستیم و تعارف هم ندارد. ما اگر انفاق می کنیم از چیزهای اضافه­مان انفاق می کنیم، متاسفانه اگر می بخشیم آن مقداری را که مورد نیازمان نیست می بخشیم. در حالی که این اخلاق، اخلاق امام رضایی نیست.

متاسفانه امروزه بسیاری از مومنین و شیعیان و کسانی که ادعای پیروی از ائمه  از جمله امام رضا علیه السلام را دارند اینگونه شده اند که تنها به زندگی خود، فرزندان و نهایتا بستگان نزدیک خود  توجه دارند در حالی که شاید چند خانواده آن طرف تر به اصطلاح رایج، به نان شب خود محتاج باشند و من به فکر تعویض مبل و مبلمان و دکوراسیون خانه و تعویض ماشین و خانه و ... هستم. این به هیچ وجه با سیره امام تناسب و همخوانی ندارد.

در سالروز میلاد امام که اغلب ما در مراسم جشن و شادی و ... شرکت می کنیم  باید این نکته مهم را مدنظر داشته باشیم که این خصوصیات امام را در خود پیاده کنیم وگرنه جمع شدن و شادی کردن که گاهی، به ویژه در میان بانوان با موازین شرعی همخوانی ندارد و البته با توجیهات شرعی همراه است که معلوم نیست چقدر از آن هم صحیح باشد، تنها خود را سرگرم کردن است و با سیره ائمه چندان تناسب ندارد؛ بماند که برخی از این جلسات هم چیزی نیست که مورد نظر امام رضا علیه السلام باشد.