دولتی که قربانی کودتای مشترک انگلیس و آمریکا شد

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم،‌ 62 سال پیش بود در تاریخ 28 مرداد، با طراحی و حمایت مالی و اجرایی سازمان جاسوسی انگلیس و آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا، و همراهی برخی عوامل خودفروخته داخلی، کودتایی علیه دولت قانونی دکتر محمد مصدق اجرا شد و مسیر تاریخ ایران را تغییر داد.

مرداد ماه سال گذشته بود که نشریه فارن‌پالیسی در گزارشی نوشت که سازمان سیا در آستانه 62 سالگی کودتای 28 مرداد سال 1332 که منجر به سقوط دولت ملی دکتر مصدق شد سند محرمانه‌ای را منتشر کرد که در آن به دست داشتن در کودتا اذعان کرد. این سند که توسط یکی از تاریخ نگاران ‌داخلی سازمان سیا در اواسط سال های 1970 تهیه شده است بخشی از پرونده «مبارزه برای ایران» نام دارد. البته بخشی از این مدرک برای اولین بار در سال 1981 منتشر شد، اما بخش اعظم آن به خصوص فصل 3 آن با عنوان «اقدام مخفیانه» سال گذشته منتشر شد که در واقع شرح چگونگی اجرای کودتا است. در این نسخه برای اولین بار- حداقل تا جایی که ما مطلع هستیم- به مشارکت سازمان جاسوسی آمریکا اذعان می شود: «کودتای نظامی که منجر به سقوط مصدق و سرنگونی کابینه جبهه ملی شد، تحت نظارت سازمان سیا به عنوان یک اقدام سیاست خارجی ایالات متحده صورت گرفت». سیا اذعان داشته است که از بیم حضور شوروی در ایران دست به عملیات موسوم به «آژاکس» زده است.

بر اساس این اسناد توطئه آمریکا برای سقوط دولت ملی کشورمان در 4 مرحله برنامه ریزی شده بود: 1 - مرحله اول به راه انداختن تظاهرات بزرگی توسط مزدوران از پیش آماده شده بود که بین ساعت 6 تا 10:30 صبح روز کودتا صورت گرفت. 2 - مرحله دوم شامل واردکردن نیروهای، پلیس، نظامیان و مامورین اطلاعاتی  به صحنه است. 3 - مرحله سوم کودتا مستقر کردن تانک ها در خیابان‌ها و به دام افتادن صوری آنها بود. این بخش اهیمت زیادی داشت و که طی کودتا نیروهای طرفدار شاه 24 دستگاه تانک را تحت کنترل خود آوردند. 4 - حمله به اهداف مرحله آخر کودتا را تشکیل می داد که بین ساعت 14 تا 19 بعد از ظهر صورت گرفت. در این مرحله نیروهای ضد مصدق به سوی خانه وی به راه افتاده و احتمالا پیش از آنکه ساختمان خانه نخست وزیر قانونی وقت را خراب کنند، فرصتی برای خروج وی در نظر گرفته‌اند و در نهایت عصر آن روز سرلشگر فضل‌الله زاهدی در رادیو خود را نخست وزیر جدید ایران خواند.

سال گذشته نیز اعضای پارلمان انگلیس از وزرات خارجه خود خواستند برای به رسمیت شناختن نقش این کشور در کودتای 28 مرداد که منجر به سقوط دولت مردمی دکتر محمد مصدق در ایران شد آماده شود. به اعتقاد بسیاری  از ایرانی‌ها، انگلیس که به «روباه پیر» مشهور است از  نیمه اول قرن نوزدهم  سیاست‌های ایران را برای اهداف خود دستکاری کرده است.

همچنین روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی با عنوان «پرونده‌های کودتای ایران را بگشایید» نوشته است: همانطور که جهان خواستار این است که ایران درباره فعالیت‌های هسته‌ای گذشته خود صادق باشد، انگلیس و آمریکا هنوز از شفاف‌سازی درباره کودتای انگلیسی-آمریکایی سال 1953 (28 مرداد 1332) در ایران سر باز می‌زنند، موضوعی که هنوز به عنوان زخمی تازه در روابط ایران و غرب هنوز محسوب می‌شود.

این روزنامه آمریکایی همچنین افزود: تمام کودکان دبستانی ایران می‌توانند داستان توطئه سرویس‌های اطلاعاتی انگلیس و آمریکا در سال 1953 به منظور سرنگونی دولت منتخب مصدق را برایتان تعریف کنند.

نیویورک تایمز تاکید کرد: نقش انگلیس و آمریکا در سقوط مصدق و انتصاب مجدد شاه پهلوی به عنوان دیکتاتور ایران، رازی است که نتوانسته‌اند آن را سرپوشیده نگه دارند و مربوط به دوران جنگ سرد است. تا کنون هم آمریکا و هم انگلیس همچنان با کمک مورخان به تلاش های خود برای فاش نشدن داستان کودتای 1953 ادامه داده‌اند.

پایگاه اطلاع‌رسانی «آرشیو امنیت ملی» آمریکا که یک مرکز روزنامه‌نگاری تحقیقاتی برای انتشار اسناد خارج‌شده از حالت طبقه‌بندی است نیز طی سال‌های اخیر اسناد تازه‌ای از کودتای آمریکایی ــ انگلیسی 28 مرداد سال 1332 علیه دولت محمد مصدق، نخست وزیر وقت ایران منتشر کرد. اسناد جدید، علاوه بر اشاره به برخی مسائل پشت‌پرده از نقش دولت آمریکا، جزئیاتی از نقش کمتر پرداخته شده انگلیس را برملا کرده است.

طبق روایت داخلی سازمان سیا از این عملیات که اسناد آن از حالت طبقه‌بندی خارج شده است و از طریق وب‌سایت «آرشیو امنیت ملی» در دسترس قرار گرفته است، «هنگام برنامه‌ریزی‌های اولیه برای انجام کودتا علیه ایران در سال 1953، "لوی هندرسون"، سفیر وقت آمریکا (در ایران) هشدار داده که شاه از جانشین پیشنهاد شده آمریکا برای محمد مصدق، نخست وزیر ایران حمایت نخواهد کرد، اما ارتش هم نقشی را که از آن انتظار می‌رود بدون همکاری فعال شاه ایفا نخواهد کرد».

آرشیو امنیت ملی که در دانشگاه جورج واشنگتن آمریکا فعالیت می‌کند توانسته است پس از ارائه درخواست خود، به جدیدترین نسخه از طبقه‌بندی خارج‌شده روایت تاریخی سازمان سیا با عنوان «نبرد برای ایران، نوشته شده در اواسط دهه 1970» دست یابد.

در این اسناد اشاره شده اعضای پایگاه سازمان سیا در تهران و برخی مقامات در مقر مرکزی سیا با اعلام مخالفت با فرضیه‌های برخی از طراحان کودتا در آمریکا موافقتشان را با نظر «هندرسون» (سفیر آمریکا در ایران) ابراز کردند. پیش از این تاریخ‌پژوهان زیادی، بیشتر از طریق مصاحبه با برخی از افرادی که در کودتا شرکت داشتند متوجه شده بودند که برخی مخالفت‌های کلی با کودتا وجود داشته و سرانجام هندرسون با انجام آن موافقت کرده است، اما این اسناد جزئیات دقیق‌تری از ماهیت این اختلافات و دیدگاه‌های برخی از مقامات آن زمان ارائه می‌دهند.

اما وجه مهم این اسناد، افشای جدیدترین اطلاعات درباره نقش انگلیس در این کودتا است. تا کنون مقامات انگلیس یا آمریکا به‌طور رسمی به نقش لندن در این کودتا اعتراف نکرده‌اند و این موضوع به‌طرز مرموزی پنهان نگاه داشته شده است. با این حال، در سند جدید دست‌کم در دو مورد به این نقش اشاره شده است. در اولین مورد اشاره شده که «دو کشور انگلیس و آمریکا به‌طور رسمی پذیرفته‌اند که این عملیات پس از آن انجام شده که راههای معمول و منطقی برای تعامل بین‌المللی و داد و ستد (با ایران) به شکست انجامیده است»؛ و در مورد دوم اشاره شده که چند هفته قبل از آغاز عملیات، یک مقام وزارت خارجه آمریکا تأکید کرده که اگر قرار باشد کودتا پیش برود، لندن باید تعهدی جدی  برای داشتن رویکردی منعطف درباره حل و فصل اختلافات نفتی با دولت ایران داشته باشد. انگلیس، مدت زمان کوتاهی بعد از این موضوع موافقت با این شرط را به اطلاع رسانده است.

در گزارش سازمان سیا نتیجه گرفته شده است که انگلیسی‌ها از چند نظر «درباره دشمنانشان قضاوت‌های نادرستی به عمل آوردند» و همین قضاوت‌ها و اقدامات نادرست آنها بود که مصدق را وادار به اتخاذ تصمیمات غیرقابل دفاع کرد. رویکرد عجولانه انگلیس همچنین خطر جنگ با شوروی را ایجاد کرد.

بنا به گزارش «آرشیو امنیت ملی»، در این اسناد تاریخی همانند برخی منابع تاریخی دیگر به برخی از ویژگی‌های منفی شخصیتی شاه هم اشاره شده است. در این اسناد آمده: «ضعف وی در تصمیم‌گیری و تلقین‌پذیری‌اش از نصایح بد، شهره خاص و عام بودند».

نشریه انگلیسی دیلی تلگراف نیز پیشتر در گزارشی فاش کرد دیپلمات‌های انگلیسی طی دهه‌های اخیر تلاش کرده اند تا همتایان آمریکایی خود را برای نابودی اطلاعات مربوط به نقش سازمان جاسوسی این کشور «MI6»  در کودتای 1332 که منجر به سقوط دولت ملی مصدق شد متقاعد کنند.

«مالکوم بیرن»، معاون آرشیو امنیت ملی در دانشگاه جورج واشنگتن به دیلی تلگراف گفت: «حتی اکنون و  62 سال پس از کودتا، دیپلمات‌های بریتانیایی همچنان در پشت صحنه در تلاش‌اند تا نقش MI6 را در کودتای مزبور که به "عملیات چکمه" مشهور است  مخفی کنند».

وی افزود: «در حالی که 62 سال از این کودتا می‌گذرد همچنان قادر نیستیم اطلاعات کاملی از نقش سرویس‌های جاسوسی انگلیس و آمریکا در این اقدام داشته باشیم. شاید به این دلیل که تاریخ و سیاست فعلی درهم تنیده شده است و انگلیس همچنان تمایلی به فاش شدن این مسئله ندارد».

برای مشاهده گزارش تصویری مرتبط اینجا کلیک کنید.

انتهای پیام/