«وجه حماسی» مشخصه بارز موسیقی مقامی است‌

به گزارش خبرگزای تسنیم از مشهد مقدس، برای جست و جوی پیشینه موسیقی خود، به آثار دانشمندانی همچون فارابی، امام محمد غزالی، ابن سینا و اسناد تاریخی پس از ظهور اسلام مراجعه کرد، همچنین فارابی در کتاب "موسیقی الکبیر" از سازی به مشخصات دو تار بدون کم و کاست به‌نام تنبور خراسان نام می‌برد.

ترانه‌های عامیانه در خراسان، ترانه‌ها و آوازهایی هستند که بین مردم رواج داشته و از به‌کارگیری عناصر طبیعی در ضمیر ناخود آگاه و توانایی‌های ذاتی و شهودی آن‌ها پدید آمده است.

موسیقی شرق خراسان از نظر لایه‌های درونی و معرفتی بی‌همتاست و حدیث پر سوز و گداز مردمی است که زنگار تاریخ در پس پرده‌های فراموشی و نسیان قرارشان داده و گاهی موسیقی خراسان حدیث پر رمز و راز سلوک و عروج راد مردان عرصه معرفت است.

موسیقی مقامی(موغامی)، یادگار جلوه‌ای از فرهنگ دیرینه‌ی مشرق زمین است که از تحریف و دگرگونی اعصار مصون مانده است.

این هنر، از هنرهای اصیل و به‌جا مانده از فرهنگ و تمدن این مرز و بوم است که تاریخ آن به زمان کوچ آریایی‌ها به ایران باز می‌گردد، موسیقی مقامی حکایتی از یک اصالت باستانی است و اگر برای بررسی موسیقی خراسان بزرگ را مدنظر قرار دهیم، باید پهنه این دیار را از کرانه‌های غربی خزر تا پهنه‌های ابیورد و نسا، مرو تا کویرهای خراسان و هرات و مرز هند و چین، مورد کاوش قرار دهیم.

مهمترین محورهای بخش دوم گفت‌وگوی خبرنگار تسنیم پژوهشگر موسیقی مقامی این استان به شرح زیر است:

• اوج موسیقی مقامی در ایران مربوط به دهه 70 است؛ در سال‌های اخیر بسیاری از اساتید موسیقی مقامی اسیر خاک شده‌اند.
• موسیقی مقامی برخاسته از فرهنگ و شرایط زندگی مناطق مختلف است.
•  در طول تاریخ  موسیقی خراسان آثار تولیدی بسیاری در ارتباط با اهل بیت(ع) تولید شده است.
• ذائقه مردم در گوش دادن به موسیقی تنزل پیدا کرده است.
• نگاه هنرمندان به موسیقی نگاهی مادی‌گرایانه شده است.

مشروح بخش دوم گفت‌وگوی تسنیم با پژوهشگر موسیقی مقامی استان به این شرح است:

تسنیم:آقای قیطاقی ضمن تشکر از حضرتعالی، اوج موسیقی مقامی در خراسان مربوط به چه سال‌هایی است؟

قیطاقی: موسیقی مقامی آینه تمام نمای مردم خراسان و بخش عظیمی از ادبیات شفاهی در دل نواها نهفته است اما متاسفانه این  فرهنگ شفاهی کنج عذلت برگزیده‌ و خلوت نشین دردهای خودشان شده‌اند چرا که آن‌گونه که باید مورد توجه، بررسی و ضبط و ثبت قرار نگرفته است.

در سی‌سال گذشته اوج موسیقی مقامی در ایران مربوط به دهه 70 است و در 10 سال اخیر موسیقی مقامی خراسان حال خوشی نداشته چرا که ما بسیاری از اساتید موسیقی مقامی چه در شمال و چه در جنوب خراسان را از دست داده‌ایم و من به عنوان پژوهشگر این عرصه برای موسیقی مقامی نگران نیستم من برای هنرمندان و اساتید این هنر نگران هستم.

حاج قربان سلیمانی، محمد یگانه، جعفر قلی زنگلی، خان محمد بخشی، رحیم خان بخشی از جمله اساتید موسیقی مقامی شمال خراسان و اوستاد نظر محمد سلیمانی، عبدالله سرور احمدی، نور محمد درپور، ذوالفقار عسگریان و پورعطایی از جمله اساتید موسیقی مقامی در جنوب خراسان هستند که در 10 سال اخیر اسیر خاک شده‌اند و بخشی از این هنر ارزشمند را با خود به زیر خاک نیز برده‌اند.

در آخرین دیدارهایی که با استاد ذوالفقار عسگریان و استاد درپور قبل از درگذشت داشتم به من با همان لهجه خود گفتند: "من دیگر اینجا کاری ندارم باید بروم"؛ بی‌توجهی به هنرمندان از سوی مسئولان و مردم، نا امیدی، بی رمقگی سبب شده تا هنرمندان و اساتید این هنر "دق" کنند این در حالی است که با رفتن هر هنرمند موسیقی مقامی بخشی از فرهنگ آن منطقه  نیز به زیر خاک می‌رود.

تسنیم:آیا نوع موسیقی مقامی در شمال و جنوب خراسان متفاوت است، در دل موسیقی مقامی چه مسائلی نهفته است؟

قیطاقی: نوع ساز و موسیقی مقامی در شمال و جنوب خراسان متفاوت است چرا که نواهای موسیقی مقامی براساس فرهنگ اجتماعی، بافت اجتماعی، اقوام ساکن و بافت اقتصادی ساخته شده و هریک از نواهای این موسیقی خراسان منحصر به خود منطقه است.

موسیقی مقامی در هر منطقه جغرافیایی استان به نوعی تسکین دردهای همان منطقه و برخاسته از فرهنگ و شرایط زندگی مردمان مناطق مختلف است و مهمترین ویژگی موسیقی مقامی وجه حماسی است که این مسئله مورد توجه بسیاری پژوهشگران قرار گرفته که در همین رابطه فوزیه مجد از پژوهشگران برجسته موسیقی مقامی کشور در پژوهشی در سال‌های47 تا 55 در ارتباط با موسیقی مقامی خراسان گفته است" بزمشان، رزمشان- رزمشان، بزمشان است".

موسیقی در خراسان ریشه در تاریخ این دیار دارد و در طول عمر پربار فرهنگی خودش همواره از قوت علمی و جایگاه والایی در ایران برخوردار بوده تا آنجا که در قرن چهارم هجری قمری مبنای علمی تحقیقات فارابی دانشمند و موسیقیدان بزرگ ایرانی قرار می‌گیرد و در دهه‌های گذشته نیز بسیاری از موسیقی شناسان خارجی نیز به جایگاه رفیع موسیقی مقامی اذعان داشته‌اند.

تسنیم: اهل بیت(ع) در موسیقی مقامی چه جایگاهی دارد؟

قیطاقی: در طول تاریخ موسیقی خراسان آثار تولیدی بسیاری در ارتباط با اهل بیت(ع) تولید شده، در این نوع موسیقی رمز و راز آفرینش بیان می‌شود و همین مسئله سبب دلنشینی موسیقی مقامی شده چراکه درک آفرینش فلسفه هنر موسیقی مقامی است.

عدم توجه به طبیعت و رمز آفرینش، تنزل نگاه به هنرمندان و بی‌توجهی به این موسیقی زوال موسیقی مقامی را به دنبال دارد، هنرمندان و اساتید موسیقی مقامی در خراسان بزرگ روایت‌کننده رمز آفرینش و حماسه آفرینی‌های مردمان این سرزمین است.

موسیقی ایران مقدس و به‌دور از انصاف است این موسیقی برخاسته از معنویت را درک نکنیم چراکه موسیقی مقامی میراث‌دار وقایع تاریخی و حماسه‌آفرینی است. در این نوع موسیقی نا ملایمات دیده نمی‌شود و ریشه در تاریخ کهن ایران زمین دارد.

در فرهنگ موسیقی مقامی در شمال خراسان به اساتید این هنر "نظر کرده"  که اصطلاحی بومی است، گفته می‌شود و در جنوب خراسان به اساتید این عرصه " اوستاد"  گفته می‌شود.

تسنیم:شما به عنوان پژوهشگر موسیقی وضعیت موسیقی در کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

قیطاقی: متاسفانه در موسیقی‌های امروز دغدغه‌های متفاوت است و به موسیقی به عنوان شغل و صنفی درآمدزا نگاه می‌کنند و متوجه رمز و راز آفرینش نیستند.

موسیقی جاری و ساری که امروز در بین مردم جامعه رواج پیدا کرده موسیقی مناسب در شان مردم  ایران کهن نیست و متاسفانه مردم ما آنقدر موسیقی ناخوب شنیده‌اند که دیگر قدرت تشخیص موسیقی خوب را از دست داده‌اند و اگر موسیقی پاپ، سنتی و مقامی خوب بشنوند، احساس می‌کنند موسیقی  خوبی را نشنیده‌اند.

نگاه هنرمندان به موسیقی نگاهی مادی‌گرایانه شده و همین سبب تنزل بیشتر هنر موسیقی شده است البته نباید از مسئله گذشت که ما در عرصه موسیقی پاپ اساتید بزرگی همچون محمد نوری داشته‌ایم و آثار برجسته بسیاری در این عرصه داریم.

گفت‌وگو از تارا خمینه

انتهای پیام/ آ