حافظه تاریخی ملل در «اسناد ملی»

به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم،بشر در طول سده های گوناگون و در هنگام رویارویی با حوادث مختلف، توانسته است تجربه های گرانبهایی را به دست بیاورد که در این مسیر، تاریخ مجموعه ای غنی از تجربه های انسان به شمار می رود که بهره مندی از این دستاوردهای گرانبها و ارزشمند می تواند جهانیان را در راه دستیابی به زندگی بهتر یاری رساند و آنان را از تکرار خطاها و اشتباه های گذشتگان بازدارد تا بتواند با مشکلات کمتری روزگار بگذراند. در این میان اسناد ملی و آثار مکتوب هر کشور به منزله ی گنجینه ای با ارزش برای هر جامعه ای محسوب می شود که می تواند سرنوشت آنان را تعیین کند.

سند بر پایه ی تعریف سازمان اسناد ملی ایران بدین شرح است: تمامی اوراق، مراسلات، دفاتر، پرونده ها، عکس ها، نقشه ها، کلیشه ها، نمودارها، فیلم ها، نوارهای ضبط صوت و دیگر اسنادی که در دستگاه دولت تهیه شده و به صورت مداوم در تصرف دولت بوده است و از لحاظ اداری، مالی، اقتصادی، قضایی، سیاسی، فرهنگی، علمی، فنی و تاریخی به تشخیص سازمان اسناد ملی ایران ارزش نگهداری داشته باشد.

قانون مدنی در تعریف سند آورده است: «سند عبارت است از هر نوشته ای که در مقام دعوی یا دفاع قابل استفاده باشد.»

پیشینه ی نگهداری اسناد در ایران قدمتی چندین هزار ساله دارد. روش های نخستین حفظ این گنجینه های ارزشمند در مخازن دولتی و سلطنتی بود. در دوران هخامنشیان هسته ی مرکزی و زیربنای تشکیلات اداری حکومت را بایگانی سلطنتی تشکیل می داد. رییس بایگانی سلطنتی فرمان های شاه را به زیردستان ابلاغ می کرد و مسوول نگارش مکاتبات حکومتی، فرمان ها و دستورهای شاه و دیگر وقایع مهم روز بود. پس از فتح ایلام، ایرانیان با لوحه های گلی آشنا شدند و از کاربرد آن در امور تجاری و اداری اطلاع یافتند. در دوره های بعد نیز روش های گوناگونی برای نگهداری اسناد مورد استفاده قرار گرفت و شیوه ی محافظت از اسناد دیوانی و حکومتی ایرانیان در دوره های مختلف از چنان پیشرفتی برخوردار شد که دیگر سرزمین ها نیز از آن پیروی کردند و بهره های فراوانی بردند.

رونوشت تمام ارقام مربوط به امور مالی،احکام، نشانه ها، نامه ها و اسناد در دوره ی صفویان در دفترهای ویژه ای ثبت می شد و محل نگهداری آنها در محلی به نام انبار دفترخانه ی دیوان اعلا بود. در دوره های بعدی نیز شیوه ی نگهداری اسناد و آثار مکتوب در ایران تغییر و تحول های فراوانی را به خود دید تا آن که در دوران قاجار، بایگانی به مفهوم تازه در وزارت امور خارجه شکل گرفت.

هنگامی که در میان سال های 1280 تا 1309 هجری خورشیدی گروهی از فرانسه و بلژیک برای اصلاح سیستم گمرکی کشور به ایران آمدند؛ طرحی را به منظور سر و سامان دادن به نظام بایگانی کشور ارایه دادند و به دنبال این امر هیات وزیران برای نخستین بار در اردیبهشت 1309 خورشیدی، مصوبه ای را در خصوص جمع آوری اسناد و ایجاد «مرکز اسناد دولتی» به تصویب رساند.

بدین شکل نخستین گام ها برای شکل گیری آرشیو ملی ایران برداشته شد زیرا ضرورت وجود مرکزی برای انجام دادن امور مربوط به جمع آوری، حفظ و نگهداری اسناد ملی، از میان بردن ورقه های زاید در کشور پدید آمد.

شورایعالی اداری در خرداد 1345 هجری خورشیدی همراه با تدوین دومین قانون استخدام کشوری، سازمانی را با اختیارهای بسیار گسترده به نام «سازمان امور اداری و استخدامی کشور» تشکیل داد و بدین شکل این سازمان در راه کسب مجوز قانونی برای برپایی «سازمان اسناد ملی ایران» تلاش بیشتری انجام داد و لایحه ای را به هیأت دولت ارایه داد.

سرانجام هیأت دولت این لایحه را در چهارم شهریور 1347 هجری خورشیدی به مجلس شورای ملی تقدیم کرد و در نهایت مجلس شورای ملی در اردیبهشت 1349 هجری خورشیدی، قانون تشکیل سازمان اسناد ملی ایران به تصویب نهایی رساند.

بر پایه ی ماده ی چهارم قانون تشکیل سازمان اسناد ملی ایران، در این شورا وزیر امور خارجه، وزیر فرهنگ و آموزش عالی، دادستان کل کشور، دبیرکل سازمان امور اداری و استخدامی کشور، دادستان دیوان محاسبات و 2 تن از اشخاص متبحر در فرهنگ و تاریخ ایران عضویت دارند که این 2 فرد به پیشنهاد وزیر فرهنگ و آموزش عالی و تصویب هیات وزیران برای مدت سه سال انتخاب می شوند و انتخاب دوباره ی آنها مانعی ندارد.

از آنجا که آرشیو حافظه ملی هر کشور است و سازمان های آرشیوی علاوه بر وظایف اجرایی، دارای رسالت فرهنگی و پژوهشی نیز هستند و با عنایت به تاکید آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب بر ضرورت حفظ، مرمت و اشاعه اسناد و به منظور تحقق اهداف پژوهشی و گسترش فرهنگ آرشیوی و کمک به محققان کشور، سازمان اسناد ملی ایران، در 1372 خورشیدی موفق به طرح و اخذ موافقت موسسه مطالعات و تحقیقات آرشیوی، پژوهشکده ی اسناد از وزارت فرهنگ و آموزش عالی شد.

سازمان اسناد ملی ایران در 1381 هجری خورشیدی با مصوبه ی شورایعالی اداری، با کتابخانه ی ملی جمهوری اسلامی ایران ادغام شد و اینگونه سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت و سازمان اسناد ملی با عنوان معاونت اسناد ملی، وظایف تخصصی و مأموریت های محوله به آرشیو ملی ایران را عهده دار شد.

اسناد ملی و میراث مکتوب در دنیای کنونی از اهمیت فراوانی برخوردار است و کشورهای گوناگون همواره در مسیر حفظ و نگهداری از این گنجینه های ارزشمند تلاش و کوشش های فراوانی را انجام می دهند زیرا می توانند با بهره وری صحیح و درست از آنها سرزمین خویش را در راه پیشرفت بهتر و سازنده تر یاری رسانند و با کمک از اسناد و یادگارهای مکتوب گذشتگان از تجربه های آنان بهره گیرند و دستاوردهای مثبت و نیک آنها را سرلوحه ی راه خویش قرار دهند.

منبع:ایرنا