توزیع آبیاری به روش کم‌فشار در ۴۶ هزار هکتار اراضی دشت سیستان

به گزارش خبرگزاری تسنیم از زاهدان، بخش کشاورزی یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی کشور است به طوری که حدود 18 درصد تولید ناخالص ملی، 25 درصد اشتغال، تامین 85 درصد غذای جامعه، 25 درصد صادرات غیر نفتی و 90 درصد مواد اولیه مورد استفاده در صنعت را فراهم می‌کند.

امروزه روند افزایش رشد جمعیت، لزوم تامین غذای آنها و در نتیجه فشار بیشتر بر منابع موجود که خود می‌تواند محیط زیست و حیات نسل‌های آتی را با خطر مواجه سازد، باعث توجه بیشتر کشورهای جهان به توسعه پایدار کشاورزی شده است.

چالش اساسی در نظام‌های کشاورزی پایدار استفاده و بهره‌وری بهینه از منابع درونی است که در این راستا آب به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تولید، نقش کلیدی در مجموعه عوامل محدود کننده تولید دارد.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان در این باره اظهار داشت: در مناطق دارای شرایط آب و هوایی گرم و خشک مثل ایران، مسئله بحران آب، همواره از اهمیت زیادی برخوردار بوده است.

رضا نجفی افزود: در دهه‌های اخیر کاهش سرانه تجدیدپذیر آب به دلیل مجموعه‌ای از عوامل مختلف از قبیل خشکسالی، افزایش جمعیت از یک سو و استفاده بیش از 90 درصد از منابع آب استحصالی در بخش کشاورزی و پایین بودن راندمان آب مصرفی در بخش کشاورزی، به طوری که فقط حدود یک‌سوم آن به مصرف گیاه می‌رسد و بقیه آن به دلیل عوامل متعدد از جمله نبود زیرساخت مناسب برای انتقال و توزیع آب به صورت حجمی در زمان و مکان مورد تقاضا در اثر فرونشست عمقی و تبخیر از دسترس خارج می‌شود.

وی گفت: از سوی دیگر موجب افزایش بحران منابع آبی شده است که لزوم توجه به بهینه سازی مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی را با توجه به حجم بالای مصرف آن دوچندان کرده است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان بیان کرد: موضوع آب در مطالعات کشاورزی ایران از موضوعات اساسی و کلیدی به ویژه در نواحی کویری است، آب کشاورزی مبحث گسترده و دارای ابعاد گوناگون است اما از این میان بحث تخصیص بهینه منابع آب، نقش تعیین کننده‌ای نسبت به سایر شاخصه‌های کشاورزی دارد.

نجفی عنوان کرد: منطقه سیستان در منتهی‌الیه شرقی و جنوب شرقی کشور با موقعیت منحصر به‌فرد در جغرافیای سیاسی و امنیتی کشور از نظر اقلیمی در گروه خشک و فراخشک قرار دارد.

وی گفت: این منطقه دارای ویژگی‌های اقلیمی خاصی از جمله دارا بودن بیشترین میزان تبخیر سالیانه (4600- 4000 میلی‌متر در سال)، بارندگی اندک (50-46 میلی‌متر در سال) معادل یک پنجم سالیانه کشور، پراکنش نامناسب زمانی و مکانی، دامنه زیاد تغییرات دما در شبانه‌روز، وزش بادهای موسمی و فصلی با شدت و تداوم زیاد از جمله بادهای 120 روزه، دارا بودن بیش از 360 روز خشکی، همواره از نظر هیدرولوژیکی دچار کم آبی بوده و استمرار کم آبی‌ها به صورت دوره‌ای منجر به وقوع خشکسالی‌های سهمگین شده است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان افزود: به طوری که علاوه بر تخریب همه زیرساخت‌های بخش کشاورزی منجر به نابودی اکوسیستم طبیعی و مخاطرات محیط زیست انسانی در منطقه شده و از طرفی ضریب آلودگی هوا بسیار بالا و حدود 20 برابر استانداردهای جهانی رسیده است.

نجفی تصریح کرد: تنها منابع آب قابل بهره‌برداری، آب‌های سطحی جاری در بستر رودخانه هیرمند است که سرمنشاء این رودخانه در ارتفاعات کشور افغانستان است.

وی گفت: با توجه به وسعت تقریبی حوضه آبخیز 360 هزار کیلومتر مربع و رژیم طغیانی این رودخانه و از طرفی سدهای مخزنی و انحرافی بالادست در کشور همسایه باعث شده که عمده آورد این رودخانه به صورت سیلابی و در فاصله زمانی کوتاه دو تا سه ماهه اتفاق می‌افتد برای بهره‌وری بیشتر از طغیان‌های سیلابی و آوردهای کوتاه‌مدت رودخانه هیرمند مخازن چاه‌نیمه به عنوان تامین کننده تاخیری برای آب کشاورزی و شرب مورد استفاده قرار می‌گیرند.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان بیان کرد: با توجه به اینکه توزیع زمانی جریان رودخانه با نیاز آبی زراعی بسیار متفاوت و اندک است لذا حجم آب قابل اطمینان در مخازن چاه‌نیمه جمع‌آوری شده که برای مصارف کشاورزی به تدریج باید به مصرف کننده انتقال و توزیع شود.

آب، اصلی‌ترین مسئله در توسعه منطقه سیستان بوده است

نجفی خاطرنشان کرد: زیرساخت‌های موجود برای انتقال آب ذخیره شده در مخازن چاه‌نیمه منحصرا در اختیار شبکه کانال‌های اصلی برای حدود 45 هزار هکتار از اراضی دشت سیستان وجود دارد که به دلیل قدمت طول عمر این شبکه و از کار افتادن تمام سازه‌های تنظیم و تحویل آب و همچنین حجم رسوبات سالیانه نهفته شده در شبکه و از طرفی استفاده از انهار سنتی در توزیع آب باعث شده که توزیع مکانی و زمانی آب رهاسازی شده از مخازن چاه‌نیمه امکان پذیر نبوده و عملا راندمان 30 درصد و پایین‌تر به مصرف برسد.

وی عنوان کرد: با توجه به اینکه آب در این منطقه، اصلی‌ترین مسئله‌ای است که در گذشته، حال و آینده بیشترین سهم را در توسعه اقتصادی و اجتماعی و سیاسی منطقه ایفا کرده و نیز به دلیل احتمال افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در کنترل، انحراف و مهار آب در کشور بالادست و محدودیت آب ورودی به دشت سیستان باید به آن به عنوان کالایی بسیار باارزش نگاه کرده و در برنامه‌ریزی‌ها اعم از ذخیره، انتقال، توزیع و مصرف در همه زیربخش‌ها به ویژه بخش کشاورزی، کاملا هوشمندانه رفتار شود.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان تصریح کرد: از آنجایی که تمام سرمایه‌گذاری‌ها در بخش انتقال آب به صورت ناقص برای بخشی از دشت سیستان آن هم فقط برای شرایط نرمال و بالاتر از نرمال بدون اجرای شبکه‌های تکمیلی (درجه 3 و4) صورت پذیرفته و به هیچ عنوان قابلیت تحویل حجمی آب در زمان، مکان و به مقدار مورد نیاز برای بخش کشاورزی را دارا نیست.

نجفی گفت: به طوری که تلفات آب در آنها بیش از 70 درصد بوده و مهم‌تر آن که از مزیت انعطاف در تحویل آب در دوره‌های کم آبی و خشکسالی برای ایجاد حداقل ثبات و پایداری در بخش کشاورزی منطقه برخوردار نمی‌باشد که باعث شده تقریبا تمامی الگوهای کشت طراحی شده برای دشت سیستان قابلیت اجرایی نداشته باشد.

وی افزود: استفاده هوشمندانه از این ذخایر محدود آب به منظور احیاء کشاورزی منطقه و رونق اقتصادی لازم و ضروری است بنابراین برای دستیابی به ویژگی‌های حذف پرت آب و رسیدن به کمترین میزان تلفات آب در انتقال و توزیع همراه با سهمیه‌بندی آب کشاورزی در شرایط محدودیت منابع آبی احداث زیرساخت‌های لازم با استفاده از سامانه لوله‌های زیرزمینی انتقال و توزیع آبیاری به روش کم فشار با توجه به سهمیه آب کشاورزی از مخازن طبیعی چاه‌نیمه‌ها اجتناب ناپذیر است.

طرح انتقال و توزیع آبیاری به روش کم فشار در 46 هزار هکتار از اراضی سیستان

رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان با اشاره به سفر ریاست جمهوری در فروردین ماه امسال، گفت: در جریان سفر ریاست جمهور به استان سیستان و بلوچستان طرح فوق در سطح 46 هزار هکتار مصوب و مقرر شد در کوتاه‌ترین زمانه به بهره‌برداری برسد.

نجفی به اهداف طرح انتقال آب به دشت سیستان اشاره کرد و افزود: جلوگیری از مهاجرت ساکنان منطقه و پیامدهای ناگوار اجتماعی و سیاسی آن برای کل کشور، حفظ و پایداری سیستان به عنوان منطقه استراتژیک در جغرافیای امنیتی کشور، احیای کشاورزی قابل برنامه‌ریزی و اسکان رضایتمندانه مردم، حفظ و تثبیت اکوسیستم طبیعی و انسانی دشت سیستان، از جمله اهداف این طرح است.

وی همچنین از دیگر اهداف این طرح را، بهره‌وری هوشمندانه و بهینه از منابع پایه تولید، تبدیل منطقه به قطب تولید محصولات کشاورزی، کمک به افزایش قدرت چانه‌زنی بین‌المللی در افزایش حق‌آبه دریافتی و احیای تالاب بین‌المللی هامون از طریق ایجاد زیرساخت‌های مدرن، ایجاد اشتغال پایدار، افزایش ضریب امنیتی منطقه و کاهش تلفات انتقال و توزیع آب در منطقه و استفاده بهینه از منابع آب برشمرد.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان در زمینه ایجاد اشتغال پایدار، گفت: در این زمینه این طرح، سبب ایجاد اشتغال به صورت مستقیم، شاغل در فعالیت‌های کشاورزی، ایجاد اشتغال به صورت غیر مستقیم شاغل در حمل و نقل، صنایع تبدیلی و سایر مشاغل مرتبط، امکان بازگشت سرمایه در حداقل زمان ممکن (5 سال)، بهره‌وری ذی‌نفعان از طرح با ایجاد تعاونی‌های بهره‌برداری و آب بران بدون نیاز به فعالیت‌های حاکمیتی، ایجاد درآمد مکفی و قابل اطمینان برای هر خانوار و حذف مشاغل کاذب می‌شود.

نجفی به مشخصات اجرایی طرح در فاز یک پرداخت و بیان کرد: پروژه انتقال و توزیع آبیاری مزارع به روش کم فشار بلوک شماره 3 شیب آب سیستان، مساحت خالص قابل کشاورزی طرح بالغ بر 5 هزار و 800 هکتار است این محدوده به 16 ناحیه آبیاری نیمه مستقل با مساحت متوسط هر یک 360 هکتار تقسیم‌بندی می‌شود.

وی عنوان کرد: انتقال و توزیع آب مورد نیاز آبیاری مزارع این طرح با استفاده از خطوط لوله با اقطار 110 الی 1600 میلی‌متر طراحی شده تا این آب به روش کم فشار برای هر قطعه کشاورزی با مساحت متوسط یک الی 2 هکتار طبق سهمیه آب تعریف شده‌ای به صورت حجم آب قابل ثبت تحویل و توزیع می‌شود.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان تصریح کرد: بخش نخست پروژه که از تعهدات اجرایی وزارت نیرو شامل تامین آب مورد نیاز این طرح توسط ایستگاه پمپاژ با ظرفیت 3.5 متر مکعب در ثانیه با احداث بر روی کانال خروجی مخزن چاه‌نیمه چهارم انجام می‌شود و همچنین انتقال این آب بعد از پمپاژ توسط خط لوله به قطر 1600 میلی‌متر از جنس جی آر پی به طول تقریبی 4 کیلومتر منظور شده است.

نجفی افزود: بخش دوم عملیات اجرایی پروژه که از تعهدات وزارت جهاد کشاورزی است شامل احداث انتقال آب در درون پروژه خط اصلی به طول 13 کیلومتر لوله از قطر 1600 شروع و به قطر 1200 میلی‌متر از جنس جی آر پی و شبکه توزیع آبیاری برای هر ناحیه آبیاری به روش کم فشار توسط خطوط لوله پلی‌اتیلن، آب مورد نیاز را به قطعات زراعی توزیع می‌کند.

وی گفت: مجموع طول این خطوط لوله در این شبکه 240 کیلومتر از قطر 110 الی 630 میلی‌متر است که برای تحویل آب به هر قطعه زراعی از حوضچه انشعاب متصل به شبکه توزیع استفاده می‌شود که تعداد آن بالغ بر 2460 دستگاه است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان بیان کرد: تعداد حوضچه‌های قطع و اتصال جریان آب در خط اصلی و ورودی هر ناحیه آبیاری 26 دستگاه انواع حوضچه شیر پروانه‌ای و تخلیه هوا پیش‌بینی شده است.

نجفی گفت: شیرهای باز و بست آبیاری مورد استفاده در قطع و وصل خطوط لوله فرعی شبکه توزیع آبیاری به تعداد 122 واحد با اندازه‌های 600 الی 300 میلی‌متر است.

وی در زمینه اقدامات انجام شده در راستای طرح 4 هزار و 600 هکتار مصوبه سفر ریاست جمهور به استان، افزود: انتصاب صالحی به عنوان مجری طرح توسط وزیر جهاد کشاورزی، تهیه نقشه‌های هوایی با مقیاس 1:2000 و ارتوفتوی دشت سیستان از ضروریات اولیه برای اجرای طرح است برای این منظور طی دو سال گذشته در سطح 160 هزار هکتار انجام شده است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان عنوان کرد: آمار برداری و ثبت بهره‌برداران کشاورزی در قالب نقشه‌های کاداستر از دیگر اقدامات بنیادی و اولیه طرح برای 130 هزار هکتار اراضی کل دشت، مطالعه جامع خاکشناسی اراضی کشاورزی، جانمایی و تعیین دفاتر کاری مجری طرح در زابل و زاهدان، است.

نجفی، شناسایی و تعیین بخشی از نیروهای انسانی و عوامل اجرایی طرح، تهیه و تنظیم چارت تشکیلاتی، برگزاری جلسات با عدل مدیرکل کشاورزی معاونت راهبردی ریاست جمهوری و بازدید وی از منطقه سیستان و طرح پایلوت، جلسات مشترک با معاون برنامه‌ریزی وزارتخانه دکتر بخشنده و قاسمی زانیانی، برگزاری جلسات مشترک کاری با وزارت نیرو و تنظیم توافقنامه، را از دیگر اقدامات نام برد.

وی از دیگر اقدامات انجام شده برای این طرح را، برگزاری جلسه مجری طرح با نمایندگان مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی، برگزاری جلسات با معاون آب و خاک و صنایع، تعاونی‌ها و سایر دست‌اندرکاران و مشاوران، برگزاری جلسه با ریاست و اعضای هیئت علمی دانشگاه زابل، فرمانداران شهرستان‌های سیستان، معتمدان و گروه‌های مردمی منطقه سیستان، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی سیستان و زمینه سازی و ایجاد بستر لازم برای ایجاد کمیته راهبردی طرح در سیستان، برشمرد.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان، برگزاری مناقصات شامل ارزیابی کیفی، فنی و پیشنهاد قیمت را از دیگر اقدامات نام برد که شامل، مناقصه خرید لوله پلی‌اتیلن نواحی 9 الی 16 طرح به منظور تعیین تولید کننده واجد صلاحیت، مناقصه خرید لوله جی آر پی نواحی 9 الی 16 طرح به منظور تعیین تولید کننده واجد صلاحیت، مناقصه اجرای عملیات لوله‌گذاری نواحی 9 الی 16 طرح به منظور تعیین پیمانکار واجد صلاحیت، مناقصه خرید خدمات مشاوره تهیه کاداستر اراضی زراعی دشت به منظور تعیین مشاوران واجد صلاحیت و مناقصات به منظور تعیین مشاوران راهبردی، فاز2، مشاور کارفرما، مطالعات اجتماعی و نظام‌های بهره‌برداری است.

کل اعتبار طرح انتقال و توزیع آبیاری به روش کم فشار برای اراضی سیستان 500 میلیون دلار است

نجفی تصریح کرد: کل اعتبار طرح، 500 میلیون دلار است که 400 میلیون دلار به وزارت جهاد کشاورزی و 100 میلیون دلار هم به وزارت نیرو داده شده است.

وی گفت: این طرح 3 ساله است و برای سال 93، 65 میلیون دلار اختصاص یافته که از این میزان 20 میلیون دلار به وزارت نیرو و 45 میلیون دلار به وزارت جهاد کشاورزی داده می‌شود.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان افزود: تا سقف 100 میلیون دلار تا سال 93 این اعتبار پیش‌بینی شده است.

انتهای پیام/