شراکت ایران و روسیه یک ضرورت عینی و کلید امنیت منطقه است

بدبینان ترجیح دادند این واقعیت را نادیده بگیرند که مسأله روابط روسی – ایرانی برای دومین سال متوالی به موضوع پاسخ مفصل ولادیمیر پوتین به سئوال های تندی تبدیل شده است که از طرف رجب صفروف مدیر «ایران رو» مطرح شدند. در کنفرانس خبری اخیر در چارچوب روابط ما با شرق تنها سه کشور ذکر شدند: ایران که همکاری با این کشور به تدریج به پیمان راهبردی تبدیل می شود؛ ترکیه که بدون تردید یکی از مهمترین شرکای اقتصادی ما در منطقه خاور نزدیک و میانه می باشد؛ و ایران  ولو اینکه با کمال تأسف باید گفت که روابط با آن به اندازه دو کشور مزبور واضح و روشن نیست. همین توجه دقیق رئیس جمهور روسیه به مسایل مرتبط با ایران را می توان به عنوان موضع گیری اصولی رئیس جمهور روسیه و پایبندی وی به این خط تعبیر کرد که روابط با تهران در میان اولویت های سیاست خارجی ما در محور شرقی قرار دارد. ولی درک اولویت شراکت با ایران – حتی اگر نفر اول کشور در این مورد اظهار نظر کرده باشد - کفایت نمی کند زیرا بعد از آن مسایل روزمره ای شروع می شوند که به این خوبی حل نمی گردند.

«طرز تفکر وابسته به مواد خام»

بر خلاف سال گذشته که برای طرفداران نزدیک شدن روابط بین روسیه و ایران اصل کار این بود که از رئیس جمهور پاسخ مستقیم درباره برخورد اصولی مسئولین کشورمان با ایران را دریافت کنند و بفهمند مسئولین کشور درباره اندیشه شراکت بین دو کشورمان چه نظری دارند – که این واقعاً یک نوآوری بود زیرا اندیشه شراکت راهبردی با ایران تا چند سال پیش به عنوان یک چیز تخیلی تعبیر می شد، - در سال جاری سئوال های رجب صفروف از ولادیمیر پوتین حالت کاملاً «کاربردی» داشت.

صفروف خطاب به رئیس جمهور گفت: «شما دقیقاً یک سال پیش در همین شرایط اعلام کرده بودید که ایران همسایه ماست و برای ما از بالاترین درجه اولویت برخوردار است. ولی بعد از گذشت یک سال از آن زمان تبادلات بازرگانی بین دو کشور کاهش یافته و تماس هایی برقرار نشده است که بتواند به انعقاد موافقتنامه های بزرگ مشخص منجر شود. ایران را به سازمان همکاری شانگهای دعوت نمی کنند، ایران عضو اتحادیه اقتصادی اورآسیایی نیست. ایران در حقیقت امر در طرح های بزرگ انرژی شرکت نمی کند. قرارداد بزرگ نفتی که اوایل سال جاری امضا شد، عملی نشده است. تبادلات بازرگانی امسال با ایران کمتر از 0.5% تبادلات بازرگانی روسیه با کشورهای دیگر را تشکیل می دهد».

رئیس جمهور لحن کاری را که به او پیشنهاد شد، قبول کرد و سعی نمود قبل از همه با عنایت به گرایش های اقتصادی پاسخ دهد. جالب ترین قسمت همینجا شروع شد: «تبادلات بازرگانی واقعاً تا حد معینی تنزل یافته است که ما در این مورد با رئیس جمهور ایران هم گفتگو کردیم. ما تلاش می کنیم تبادلات بازرگانی و ساختار و حجم آن را اصلاح کنیم. البته این امر نه تنها به ما بلکه به اوضاع عمومی اقتصاد جهانی بستگی دارد. این روندها حالت خالص عینی دارند زیر ایران هم کشور تولید کننده نفت و گاز است و لذا اقتصاد ایران در حد زیادی به بخش نفت و گاز جهان وابسته است».

رئیس جمهور در واقع اعتراف کرد که ابتدا برخورد با شراکت بین دو کشورمان چه در اذهان مقامات روسیه و چه در اذهان مسئولین ایرانی بر اساس «تفکر وابسته به مواد خام» شکل گرفته بود. تهران و مسکو ده پانزده سال است که درباره ضرورت متنوع کردن اقتصاد صحبت می کنند و تأکید می نمایند که «اعتیاد نفتی و گازی» بودجه های دو کشورمان شر بزرگی است. ولی هر موقعی که آغاز طرح جدید راهبردی دو کشور و شراکت گسترده و همه جانبه روسی – ایرانی مطرح می شود، اولین چیزی که به ذهن کارمندان دولت خطور می کند، همان نفت و گاز است. به عبارت دیگر، مسئولین روسیه و ایران ضمن مبادرت به ایجاد پایه های روابط بین دو کشور و گسترش پیوندهای اقتصادی بین آنها، بلافاصله این روابط را به یک عامل متغیر بازاری یعنی قیمت های نفت وابسته می کردند.

ناکامی دستور روز قدیمی همکاری های دو جانبه

در حقیقت امر، مشکلات و فقدان تفاهم کامل بین دو کشورمان که هم اکنون مشاهده می شود، از همان ابتدا، به علت تفکر مبتنی بر مواد خام در تار و پود این روابط تعبیه شده بود. روسیه فرصت نکرده است با ایران روابط مشارکت نزدیک را (غیر از موضوع سوریه) برقرار کند. پایه و اساس این روابط و طرح های بزرگی به وجود نیامده اند که هر دو کشورمان را به نگرانی دلسوزانه از تکلیف آنها وادار کنند. بار سنگین سال های گذشته، ادعاهای متقابل و بی اعتمادی تا آخر برطرف نشده است. بر خلاف ادعاهای خوشبینانه طرفین، تبادلات بازرگانی بین دور کشورمان حتی در شرایط مناسب اقتصادی افت می کرد. ایران و روسیه با عنایت به شرایط مقطعی، اتخاذ تصمیمات مهم را به بعد موکول می کردند.

 لذا نباید تعجب کرد که به محض بروز اولین آزمایش های جدی اعم از افت قیمت های نفت، مشکلات اقتصاد دو کشورمان، بحران اوکراینی و در واقع شکست تلاش های حسن روحانی در جهت رفع تحریم ها از ایران، در گفتگو بین تهران و مسکو مکث ها، مسکوت کردن مسایل و بی اعتمادی بروز کرد. آیا این وضع ناراحت کننده است؟ همینطور است. آیا این وضع مهلک است؟ نخیر، چنین چیزی نیست زیرا زمان جستجوی راهکارهای جدید،  به خصوص در اقتصاد فرا رسیده است که ولادیمیر پوتین به این واقعیت اعتراف کرد و گفت: «ما دنبال راه های متنوع کردن همکاری با ایران می گردیم و به این کار ادامه خواهیم داد. ما در این زمینه صادقانه رفتار می کنیم. بعضی طرح های عملی می شود و کارهای دیگر تحقق نمی یابند. ما در زمینه ماشین سازی و هواپیما سازی همکاری می کنیم، دنبال امکانات دیگر برای متنوع کردن بخش نفت و گاز می گردیم...»

با وجود اینکه این موضوع بیان نشد، گاهی سکوت درباره یک موضوع گویا تر از هر سخنی می باشد: متأسفانه باید امروز اعتراف کرد که دستور روز «قدیمی» همکاری بین روسیه و ایران به درد نمی خورد چرا که از بوته آزمایشات نه تنها زمان بلکه سنگ های آسیاب واقعیات اقتصادی و سیاسی نگذشته است. ولی دستور روز جدید تازه تدوین می شود که باید آن را در شرایطی به مراتب نامناسب تر از یک سال پیش، تدوین کرد.

قرارداد بزرگ نفتی اجرا نخواهد شد

واضح و روشن است که در آینده نزدیک هیچ گونه قرارداد بزرگ نفتی در کار نخواهد بود. وقتی «روند بسیار پیچیده جستجوی راه های سازش و حل و فصل متقابلاً سودمند» (به گفته ولادیمیر پوتین) خاتمه یافت و چیزی تا پایان آن  نمانده بود زیرا «در نهایت امر راه حل پیدا شد: آنجا در زمینه پرداخت های متقابل سلسله مسایل وجود داشت ولی ما این مسایل را در مجموع حل کردیم»، اوضاع مقطعی سیاسی، این دفعه از طرف ایران مداخله کرد.

رئیس جمهور در حالی که آشکارا به موضع گیری برخی اعضای دولت حسن روحانی رئیس جمهور ایران اشاره تلویحی می‌کرد، گفت: «ولی هر دو طرف باید اراده از خود نشان دهند تا این قرارداد ها و از جمله قرارداد ها در زمینه نفت سودمند باشند». قبل از همه به موضع گیری بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت ایران اشاره شد که جدیداً، روز 10 دسامبر یک مطلب بی سابقه بر زبان آورد: «فرضیه ها درباره صدور نفت ایرانی به صورت اسواپ مقرون به حقیقت نیست. این گونه توافقات هرگز در روابط بین دو کشور عملی نشده اند». به عبارت دیگر، وزیر ایرانی به طور کامل از قرارداد بزرگ نفتی بین روسیه و ایران و کار بزرگی که الکساندر نواک همتای روس وی با همکارانش و نیز همکاران وزیر نفت در دولت ایران و از جمله حمید چیت چیان وزیر انرژی انجام داده بودند، دست کشید.

ولی حرکت ادامه دارد

در حال حاضر روابط روسی – آمریکایی در بهترین حالت قرار ندارد. انتقادات شدید از چگونگی توسعه گفتگوی مسکو با تهران که از طرف ما و از طرف ایرانی شنیده می شود، در حد زیادی بر حق و مستدل است. گفتگوی پرسش – پاسخ بین ولادیمیر پوتین و رجب صفروف در کنفرانس بزرگ آخر سال پوتین یک بار دیگر این واقعیت را به اثبات رساند. در روابط ما سئوال ها از پاسخ ها بیشتر است.

ولی آنهایی که از توسعه گفتگو بین دو کشور، از ولادیمیر پوتین به خاطر عدم قاطعیت و از صفروف به خاطر «پیشنهادهای نابجا و بی موقع» و نیز از طرفداران دیگر شراکت ایرانی – روسی ایراد می گیرند، اصل مطلب را فراموش می کنند. اولاً، شراکت بین روسیه و ایران، یک نوآوری سیاست خارجی است. تاریخ روابط ما چه چیزی که تجربه نکرده است ولی تا کنون شاهد شراکت یعنی همکاری های گسترده در زمینه مسایل سیاسی و اقتصادی و حل مسایل امنیت منطقه ای در فضای عظیمی از افغانستان تا سوریه، از خزر تا خلیج فارس نبوده است. در حال حاضر مسکو و تهران در مسیر پیموده نشده ای حرکت می کنند که نمی تواند صاف و هموار باشد و حرکت در آن نمی تواند سریع باشد.

همزمان مایلم یک حاشیه بدهم. این منتقدین خیلی زود فراموش کرده اند که تا 3-2 سال پیش اندیشه شراکت بین دو کشورمان در جامعه کارشناسی روسی به عنوان یک چیز آشکارا تخیلی یا حتی بدتر از آن تلقی می شد. دورانی فراموش شده است که ایران حتی اگر در رسانه‌های گروهی بزرگ روسیه ذکر شده باشد،  معمولاً در چارچوب منفی گذاشته می شد. ولی الآن، برای سال دوم، رئیس جمهور روسیه در مهم ترین رویداد رسانه ای سال موضوع ایران را با علاقه زیادی مورد بحث قرار می دهد... فرق را ببینید که طی مدت کوتاه 3-2 سال چه مسیری پیموده شده است. ثانیاً، آنچه که باعث خوشبینی بیشتری می شود، این است که شراکت بین دو کشورمان یک ضرورت عینی  - آن هم نه تنها برای تهران و مسکو – می باشد. این شراکت دربرگیرنده کلید امنیت خاور نزدیک و میانه و راه حل مسایلی است که امروزه برای کشورهای دیگر مهمترین چالش را ایجاد می کنند.

******

 روندهای جاری در اقتصاد و سیاست جهانی و خطرات و تهدیدها در منطقه خاور نزدیک و میانه با اصرار زیادی و صرف نظر از اینکه برخی نخبگان سیاسی دو کشورمان این تمایل را داشته باشند یا نداشته باشند، ما را به هم نزدیک می کنند. از سوی دیگر، ابعاد مسایل که باید حل کنیم، لغایت بزرگ است و راه حل ها نسبتاً پیچیده است. این مسایل از نظر پیچیدگی از ساخت نیروگاه های اتمی جدید، ایجاد «پل انرژی» و اجرای طرح های لجستیکی در خزر کمتر نیستند. ولی در این رابطه اظهارات پایانی ولادیمیر پوتین در پاسخ به سئوال رجب صفروف درباره ایران موجب خوشبینی خاصی می شود. وی گفت: «الآن قراردادهای جدیدی در مورد ادامه همکاری خود امضا کرده ایم و ما این قرارداد ها را اجرا خواهیم کرد. لذا کار خواهیم کرد!»

انتهای پیام/.