سخن از عدم‌کسری بودجه نه افتخار است و نه مبنای نظری درستی دارد
خبرگزاری تسنیم: نماینده مردم تهران در مجلس در نامه‌ای به دولت و مجلس نوشت: صرفه‌جویی در مصارف واقعاً غیرضروری از یک طرف و افزایش منابع غیرنفتی و مالیات ستانی از بخشهای غیرشفاف یا غیررسمی و رسمی از طرف دیگر برای ایجاد توازن در بودجه کشور ضروری است.
به گزارش گروه پارلمانی خبرگزاری تسنیم، احمد توکلی نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در آستانه ارائه بودجه سال آینده کشور به مجلس در نامه‌ای خطاب به دولت‌مردان و نمایندگان مجلس به آسیب‌شناسی بودجه در سنوات گذشته پرداخت و چند توصیه برای تنظیم بودجه 94 پیشنهاد کرده است.
متن کامل نامه توکلی به‌شرح زیر است:
1 ــ در چند هفته اخیر و با کاهش قیمت نفت، بار دیگر این سؤال مطرح شد: آیا بودجه کشور کسری خواهد داشت یا خیر؟
توسط مقامات قوه مجریه به‌طور قاطع بیان شد که بودجه کسری ندارد. مشابه همین اظهارات در مورد لوایح و قوانین سالهای گذشته نیز به گوش می‌رسید و در مورد لایحه سال آینده نیز بیان شده است. به هر حال، به‌عنوان مثال در مورد بودجه سال جاری، از دو صورت خارج نیست، یا مقداری درآمد مازاد بر هزینه‌ها در بودجه 93 پیش‌بینی شده بود که حالا عدم تحقق آنها جای نگرانی ندارد و یا مقداری مخارج غیرضروری در بودجه پیش‌بینی شده بود که حالا عدم انجام آن مخارج، ضرری به کشور نمی‌زند. در هر دو صورت، نتیجه یکسان خواهد بود: دولت به‌هنگام تهیه بودجه 93 و مجلس شورای اسلامی در رسیدگی و تصویب آن دقت لازم را نداشته‌اند. البته کشور به‌تازگی به این بلیه گرفتار نشده است بلکه متأسفانه چهار دهه است که در چنین گردابی قرار گرفته است.
2 ــ واقعیت آن است که به‌لحاظ حسابداری، بودجه کشور هیچ‌گاه کسری نداشته است، زیرا همیشه با استفاده از افزایش قیمت ارز یا متغیرهای متعادل‌کننده دیگر مرتبط با چگونگی فروش نفت و تبدیل آن به ریال و یا سهم استفاده از درآمدهای حاصل از نفت، در سمت منابع و استفاده از سازوکار تخصیص به‌هنگام اجرای بودجه (و به‌صورت دقیق‌تر، عدم‌تخصیص)، بودجه ظاهراً متعادل بسته و اجرا شده است. بنابراین با چنین سازوکاری، سخن از عدم‌کسری بودجه نه افتخار است و نه مبنای نظری درستی دارد.
در حقیقت، معنای دقیق نداشتن کسری بودجه این است که اساساً بودجه‌ای وجود ندارد. در مالیه عمومی جدید، بودجه، برنامه مالی و عملیاتی دولت‌هاست. سمت منابع این بودجه، درآمدهای عمومی و متعلق به مردم است که دولت به‌واسطه حاکمیت، حق دخل و تصرف آنها را دارد و سمت مصارف، هزینه انجام وظایفی است که به‌موجب قانون به‌عهده دولت گذاشته شده است. اولین وظیفه دولت و مجلس در مقابل منابع و مصارف عمومی دولت در دولت‌های لائیک، پاسخگویی به مردم و در کشور اسلامی ما، در مقابل خدا و مردم است. از این روست که در دانش مالیه عمومی، انضباط مالی را مهمترین کارکرد بودجه می‌دانند و پس از برقراری انضباط مالی است که تخصیص منابع به اولویت‌ها و ایجاد کارایی عملیاتی مطرح می‌شود.
3 ــ واقعیت آن است که در مجموع، هم به‌دلیل کاهش قیمت نفت و هم به‌دلیل عدم وصول همه منابع غیرنفتی پیش‌بینی شده در بودجه، کسری وجود دارد (در همه سالها وجود داشته است). اما در اجرا با سازوکار عدم‌تخصیص، تراز حسابداری بین منابع و مصارف برقرار می‌شود، معنای این روش آن است که:
**برای ما، هزینه عدم‌النفع صدها هزار میلیارد تومان که صرف طرحهای عمرانی نیمه‌تمام شده است و به‌دلیل عدم‌تحقق منابع، قادر نیستیم برای انجام کار به آنها پول بدهیم، چندان مهم نیست.
**هزینه تأخیر طرحهای عمرانی را در محاسبات لحاظ نمی‌کنیم. (طبق محاسبات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در فاصله سالهای 1381 تا 1392 از حدود 160 هزار میلیارد تومانی که به طرحهای عمرانی پرداخت شده است، بیش از 63 هزار میلیارد تومان، یعنی حدود 40 درصد، هزینه تأخیر در طرحها بوده و به‌عبارت دیگر، صرف تأخیر در طرحهایی شده است که در موعد مقرر خاتمه نیافته‌اند و از 5500 طرح که قرار بوده خاتمه پیدا کند، فقط 1400 طرح خاتمه یافته است).
**برای فعالیت‌هایی در بودجه منابع پیش‌بینی می‌شود که انجام دادن یا ندادن آنها چندان فرقی با هم نمی‌کند.
با روشی که ما به کار می‌بریم، همه کشورها می‌توانند بگویند که هیچ‌گاه کسری بودجه ندارند. اما چرا این‌گونه نیست؟ پاسخ آن است که اگر بودجه برنامه مالی و عملیاتی دولت باشد، و کارکرد برقراری انضباط مالی (برآورد توأم بااحتیاط و دقت در منابع و کنترل حداکثری هزینه‌ها) در تنظیم آن اصل باشد، آن‌گاه در مواجهه با کسری منابع دولت یا باید دولت از مجلس اجازه بگیرد که برخی وظایف خود را انجام ندهد و یا از روشهای دیگری از جمله استقراض از داخل یا خارج، کسری بودجه را جبران کند تا برنامه‌ها و طرحهای خود را به‌موقع انجام دهد.
4 ــ مشکل در کشور ما پیچیده‌تر است. در حقیقت کل منابع حاصل از نفتی که در بودجه استفاده می‌شود، کسری بودجه است و فاجعه‌بارتر آن که هر بشکه نفتی که فروش می‌رود، در یک نرخ ارزی ضرب می‌شود که دولت تعیین کننده آن است و متأسفانه دولت‌ها در ایران برای پوشش دادن این کسری بودجه؛ عمدتاً با ارز بازی کرده‌اند. ریشه اصلی نوسانات ارزی در کشور، ریشه اصلی چاپ پول و افزایش نقدینگی و ریشه اصلی خیلی از بیماری‌های دیگر اقتصاد، این نوع تأمین کسری بودجه است و باید با آن مقابله کرد. این مقابله، به‌خصوص در موقعیتی که دشمن از این حربه در حال فشار آوردن به کشور، است، ضروری‌تر است.
به‌عنوان مثال، به‌هنگام تنظیم بودجه 1392، تحریم‌های ظالمانه علیه کشور عملیاتی شده بود و صادرات نفت به نصف تقلیل یافته بود. دولت وقت با همین حربه، قیمت ارز مبنای محاسباتی بودجه را از 1250 تومان به 2450 تومان افزایش داد و با افزایش این منابع، بودجه سال 1393 را حداقل به قیمت‌های اسمی انضباطی بست. این همان روشی بودکه درباره بودجه سال 1381 هم به کار گرفته شد. این کار، در دولت‌های منتسب به هر دو جناح سیاسی کشور، مالیات ظالمانه‌ای است که بر آحاد مردم بسته می‌شود. دولت بودجه خود را درست کرده اما اقتصاد کشور را ویران کرده است. کاربست همین روش طی چهار دهه، و توسط دولت‌ها و سیستم‌های سیاسی و اقتصادی کاملاً متفاوت بوده است که ارزش 1000 ریال را از ابتدای دهه 50 به 6 ریال در ابتدای دهه 90 رسانده است. از عواقب همین روش است که در سال 1392، منابع لازم برای افزایش حقوق 20درصدی فراهم شد و حقوق یک کارمند از 1 میلیون تومان به 1 میلیون و 250 هزار تومان افزایش یافت، اما تورم 35درصدی، قدرت خرید 1 میلیون و 250 هزار تومان را به 812 هزار تومان کاهش داد.
5 ــ در تلاطم اخیر نرخ ارز، سیگنال قوی دولتی برای افزایش نرخ ارز در بودجه دولت، کنار عوامل روانی مؤثر بوده است. در وضعیتی که دولت به‌عنوان قوی‌ترین عرضه کننده ارز اعلام می‌کند که دلار را گران‌تر خواهد فروخت، انتظار از عوامل کوچک کمتر تأثیرگذار در بازار تقاضا و عرضه برای ثابت ماندن نرخ، حتی اگر موفق باشد، موقتی است و در نهایت تعدیل خواهد شد، اگرچه از مسئولیت دولت برای جلوگیری از اقدامات تشدید کننده این روند نمی‌کاهد. در واقع، نشانگان بیماری کسری بودجه غیرنفتی به‌صورت سرفه‌های مکرر در بازار ارز بروز کرده و درمان نیز صرفاً کنترل نشانگان بیماری یا جلوگیری از در معرض بادهای سرد قرار گرفتن فرد سرماخورده برای عدم تشدید بیماری نیست، اگرچه کمک کننده است، اما اصل بیماری باید درمان شود.
6 ــ کشور ما و بودجه ما اکنون به نمایندگان و مسئولانی واقعاً نگران کسری بودجه غیرنفتی نیاز دارد. نمایندگان و مسئولانی که همچون باز شکاری، قدرتمند و بی‌رحمانه، بودجه را رصد کرده و 1) مانع هرگونه افزایش خرج، بیشتر از دخل باشند و 2) تا آنجا که می‌شود، از بخشهایی از اقتصاد که غیرشفاف هستند یا مالیات نمی‌دهند و...، برای افزایش درآمدهای غیرنفتی و متعادل کردن واقعی بودجه، درآمد کسب کنند تا درنهایت دو طرف غیرنفتی منابع و مصارف بودجه متعادل باشد و اساساً نیازی به بازی با ارز یا سهم بیشتر از درآمدهای نفتی برای متعادل کردن بودجه نباشد.
7 ــ بودجه بندی به‌شیوه مریض فعلی که ما از آن به بودجه بندی سلیقه‌ای و غیرعلمی یاد می‌کنیم، از مسیر افزایش نرخ ارز یا افزایش سهم دولت از درآمدهای نفتی، فقط و فقط مسکن دردهای کوتاه‌مدت است و در دورهای بعدی تأثیرات آن، کل اقتصاد را از مسیر ایجاد تورم، افزایش هزینه‌های دولت و در نتیجه افزایش بیشتر کسری بودجه غیرنفتی بیمارتر می‌کند. این روش غیرعاقلانه، کنار عواقب وخیم اقتصاد کلان، فسادزا نیز هست و از مسیر گسترش فاصله نرخ ارز رسمی و غیررسمی، رانت‌های زیادی را نصیب عده‌ای خاص خواهد کرده است. ضمن اینکه در فواصل زمانی خاص نیاز به تعدیل‌های قیمتی و هدفمند کردن‌های متعدد و... را نیز درپی دارد.
8 ــ بازی با ارز برای متعادل سازی بودجه به‌جای کاهش مصارف و افزایش منابع غیرنفتی، در واقع تحمیل هزینه عدم اراده و کاهلی دولت‌مردان و مجلسی‌ها، به کل اقتصاد است. هزینه اداره دولت و کارمندان را نباید کل اقتصاد، بازار و کسبه و در نهایت 75 میلیون ایرانی بپردازند، هزینه‌ای که در نهایت در دورهای بعدی و از قِبّل تورم ایجاد شده، از قدرت خرید کارمندان نیز می‌کاهد. مسئولان اساساً چنین حقی ندارند. این کاهلی، اقتصاد کشور را در مقابله با تهدیدات خارجی نیز آسیب پذیرتر می‌کند، چرا که به دشمن این ابزار داده می‌شود که با بازی با اهرم نفت، به‌طور مستقیم بر کسری بودجه کشور و نیز نرخ ارز تأثیر گذاشته آن را متلاطم کند.
9 ــ عدم‌شفافیت مالیاتی، فرارهای مالیاتی و نیز عدم‌دریافت تمام و کمال مالیات از برخی بخشهای حاکمیتی، از مسیر ایجاد کسری بودجه غیرنفتی به افزایش نرخ ارز می‌انجامد. این نهادها از این مسیر در افزایش نرخ ارز و تحمیل هزینه به 75 میلیون نفر در کشور مقصرند.
10 ــ بستن دست دولت از مسیر ایجاد مصارف مشخص برای منابع درآمدی مالیاتی و غیرمالیاتی و... که مکرراً در جریان طرح لایحه تنظیم مقررات مالی دولت اتفاق افتاد و بعضاً با پشتیبانی و لابی وزارتخانه‌های دولتی نیز همراه بود، مصداق بارز دیگری از این شیوه ناصواب است که امکان بودجه بندی درست و بدون کسری را از دولت می‌گیرد.
مجلس حق ندارد با اختصاصی سازی منابع درآمدی دولت به مصارف خاص، مقدمات افزایش کسری بودجه غیرنفتی را فراهم و این بیماری و عوارض آن از قبیل تلاطم در نرخ ارز را تشدید کند، این شیوه خلاف اصل 52 قانون اساسی است و از آنجا که در موارد مکرر، این تحمیل مصارف بدون پیش‌بینی منابع پایدار نیز بوده است، خلاف اصل 75 قانون اساسی نیز می‌باشد.
در نهایت:
من و همفکرانم معتقدیم نباید بیش از آنچه کسب می‌کنیم، مصرف کنیم. صرفه‌جویی در مصارف واقعاً غیرضروری از یک طرف و افزایش منابع غیرنفتی و مالیات ستانی از بخشهای غیرشفاف یا غیررسمی و رسمی از طرف دیگر برای ایجاد توازن در بودجه کشور ضروری است. ما سعی می‌کنیم باز*های کسری بودجه کشور باشیم و خواستار ایجاد چنین جریانی در مجلس و دولت و محافل دانشگاهی کشور هستیم. سعادت ملت و کشور، و استقلال آن، در گروی این مسئله است.
والسلام
*در ادبیات اقتصادی معمولاً از دو نوع باز اقتصادی یاد می‌شود، باز پولی (Monetary hawk) و باز کسری بودجه (Deficit hawk). باز اولی بی‌انضباطی پولی را برنمی‌تابد و باز دومی مبارزه با بی‌انضباطی مالی را اولویت و حتی مقدم بر بی‌انضباطی پولی می‌داند.
انتهای پیام/*
