ریشه های اقتصادی «داعش»

به گزارش گروه "رسانه‌های دیگر" خبرگزاری تسنیم، ریشه های اقتصادی «داعش» سرمقاله روزنامه دنیای اقتصاد به قلم دکتر تیمور رحمانی است که در آن می خوانید:

در میان بهت و شگفتی (البته به ظاهر) بسیاری از ناظران اوضاع خاورمیانه، گروه تروریستی داعش که حتی خشونت و واپسگرایی طالبان در سایه آن رنگ باخته است توانست در مدت نسبتا کوتاهی بخش قابل توجهی از خاک عراق و سوریه را به اشغال خود درآورد و از این هم فراتر رفته و به عملیات تروریستی و جنگ چریکی بسنده نکرده، بلکه تشکیل خلافت اسلامی را اعلام کند.

حال بحث این است که چگونه در شرایطی که درصد بالایی از مردم مسلمان دنیا خواهان زندگی مسالمت آمیز نه تنها در درون خود بلکه حتی با غیر مسلمین هستند و غیر مسلمین ساکن در میان مسلمین با انجام وظایفی که برای آنها تعیین شده است نه تنها حق زندگی معمولی و فعالیت اقتصادی دارند بلکه از حمایت حقوقی و قانونی دولت اسلامی بهره مند هستند، افرادی این چنین خشن و دارای رفتار غیر انسانی بر بخش قابل توجهی از سرزمین اسلامی حاکم می شوند و حتی گروه قابل توجهی را با خود همراه می سازند.

آیا واقعا اتفاق بسیار شگفت آمیزی رخ داده است یا منطق تحلیل علمی قادر است حداقل توضیح نسبی از آن فراهم کند.

در این نوشتار ضمن احترام به تمامی علوم مرتبط با شرح مساله از قبیل علوم سیاسی، روانشناسی، جامعه شناسی، تاریخ ادیان و مذاهب، فلسفه و کلام و امثالهم، هدف آن است که توضیحی مبتنی بر علم اقتصاد از ظهور و قدرت گرفتن گروه داعش فراهم شود.

نویسنده بر این باور است که محرک اصلی این گونه پدیده ها اقتصاد و منافع اقتصادی گروه های مختلف مرتبط با موضوع است و سایر جنبه های موضوع صرفا نقش تسری دادن، گسترش دادن و فزونی بخشیدن را دارند.

بر همین اساس نیز هرگونه چاره اندیشی برای مقابله با و حل چنین مشکلاتی که به ریشه های اقتصادی موضوع توجه نداشته باشد قرین به موفقیت نخواهد بود.

مردم عراق نزدیک به 14 قرن است که نه به عنوان یک کشور، بلکه به عنوان یک ملت، دارای زندگی مسالمت آمیزی با همدیگر بوده اند و مذاهب مختلفی اعم از مسلمانان و غیر مسلمانان در کمال صلح و صفا با هم زیسته اند و هیچ جنگ و خونریزی مذهبی اهمیت داری در تاریخ این سرزمین وجود نداشته است.

جنگ های صفویان و عثمانی ها یا تبعیض هایی که در دوره های مختلف از جمله در دوران امپراتوری عثمانی یا در دوران صدام حسین نسبت به برخی اقلیت های مذهبی و قومی وجود داشته است نیز حتی اگر بخش هایی از عراق را درگیر کرده باشد واقعا جنگ مردم عراق با همدیگر نبوده است.

حال چطور شد که در فاصله یک دهه عراق تبدیل به یکی از میدان های جنگ مذهبی شده است با وجود آنکه اکثریت مردم عراق از این وضع ناراضی و ناخشنود هستند. از اینجا است که می توان دنبال یک توضیح اقتصادی گشت که متاسفانه ورای بسیاری از خونریزی های موجود در کل جامعه جهانی (نه فقط در عراق) است.

یکی از توضیح های اقتصادی قدرت گرفتن داعش به تحلیل های اقتصاددان معروف ویلیام بامول و برخی از اقتصاددانان تاریخ رشد و توسعه اقتصادی برمی گردد که به نحوه جهت گیری استعدادهای ویژه موجود در میان افراد جامعه بشری می پردازد. در این تحلیل، تعداد اندکی از افراد موجود در جامعه بشری استعداد و توانایی سازماندهی دیگر افراد بشر را دارند و اکثریت افراد جامعه بشری را کسانی تشکیل می دهند که توسط آن تعداد اندک باید سازماندهی شوند.

در شرایطی که محیط برای فعالیت تولید کالاها و خدمات مهیا باشد، این استعداد های نادر به سازماندهی سایر افراد جامعه به شکل استخدام مستقیم یا غیر مستقیم جهت انجام فعالیت اقتصادی می پردازند تا از آن طریق سود و منافع اقتصادی کسب کنند.

در شرایطی که محیط برای فعالیت اقتصادی مناسب نباشد، این استعداد های نادر و اندک به سازماندهی سایر افراد جامعه در سایر فعالیت ها می پردازند که به تولید کالاها و خدمات نمی انجامد بلکه سهمی از تولید موجود را از این طریق نصیب خود می کنند.

این فعالیت ها می تواند شامل دزدی و تبهکاری، راه انداختن جنگ، تشکیل احزاب سیاسی و حتی سحر و جادو نیز شود.

نباید سازمان دهندگان و رهبران داعش را افرادی خنگ و عقب مانده تصور نمود، بلکه بخشی قابل توجه از آنها افرادی دارای توانایی سازماندهی هستند که جهت کسب منافع و موقعیت مادی و اجتماعی به این فعالیت روی آورده اند تا از محیط مناسب چنین فعالیتی و نبود محیط مناسب فعالیت اقتصادی برای آنها کمال بهره برداری را کرده باشند.

تشکیلات طالبان پاکستان و افغانستان نیز در راستای نفع مادی موجود در تولید و فروش مواد مخدر در اصل یک نظام انگیزشی نیرومند برای سازمان دهندگان اصلی آن ورای خود دارد.

توضیح دیگر اقتصادی راجع به انگیزه بخشی از جمعیت است که به داعش پیوسته اند، از آن حمایت کرده اند یا حداقل مخالف قدرت گرفتن آنها نیستند. در کشوری مانند عراق که دموکراسی نوپای آن متکی به فعالیت احزابی است که بیشتر ماهیت طایفه ای و مذهبی دارد، به طور طبیعی قدرت همراه با ثروت عظیم نفت بخشی از جامعه عراق را بسیار بهره مند ساخته است و بخشی از آن، از این درآمد رو به تزاید نفت، کم بهره شده است.

طبیعی است که بخشی از اعراب سنی که به طور سنتی سهم قابل توجهی در قدرت داشته اند و به ویژه بازماندگان حزب بعث که قدرت و منافع اقتصادی خود را از دست داده اند، امکان این را فراهم آورده اند که رهبران داعش از انگیزه آنها برای راه انداختن جنگ به ظاهر مذهبی بهره مند شوند.

بدون وجود این انگیزه اقتصادی امکان چنین پیشروی سریعی فراهم نمی شد. اگر در عراق اقتصاد آزاد و غیر دولتی وجود داشت بدون تردید بسیاری از این سازمان دهندگان داعش و کسانی که به آن پیوسته اند را درگیر فعالیت اقتصادی با کسب سود می کرد و مانع شکل گیری و قدرت گرفتن چنین گروه تروریستی می شد.

توضیح اقتصادی دیگری که برای قدرت گرفتن گروه داعش به طور خاص و گروه های افراطی مذهبی در حالت عام مطرح است آن است که تعداد زیادی از جنگجویان داعش ظاهرا از کشورهای دیگر و به ویژه کشورهای فقیر اسلامی به آنها پیوسته اند.

ضمن اینکه توضیح دیگری در راستای نظریه های کلوب در اقتصاد وجود دارد که چرا چنین افرادی به یک گروه جنگجوی دینی می پیوندند، اما دلیل اصلی پیوستن آنها هم اقتصاد است، گرچه قاعده کلی در مورد رفتار انسان همیشه احتیاج به احتیاط دارد، اما واقعیت دردناک آن است که غالب افرادی که به گروه های شبیه داعش و طالبان پیوسته اند از کشورهای فقیر اسلامی بوده اند یا در کشور خود از نظر اقتصادی ناموفق بوده اند و پیوستن آنها به داعش آنها را از بن بست فقر مادی می رهاند.

به عهده گرفتن مسوولیت زندگی و کار و تلاش برای خانواده کار دشواری است و بسیاری از این جنگجویان خود را از این مسوولیت رهانیده اند و در عین حال به منافع مادی نیز دست یافته اند. این موضوع حتی در مورد جنگجویانی که از کشورهای اروپایی به داعش پیوسته اند نیز صادق است.

توضیح اقتصادی دیگر برای قدرت گرفتن داعش منافع اقتصادی متضاد دیگر کشورها در عراق است. این منافع اقتصادی از فروشندگان اسلحه و تصاحب بازار بالقوه عراق گرفته تا رقابت بین خریداران بزرگ نفت و حتی کشورهای صادر کننده نفت که قصد تسلط بر بازار نفت را دارند شامل می شود. مورد آخر بدون تردید نقش مهمی را در این رابطه بازی می کند.

تمام این موارد دست به دست هم می دهند تا در کشوری که سابقه جنگ مذهبی وجود نداشته است یک گروه بی رحم و به دور از رافت اسلامی بتواند بر موج سوار شود و مبتنی بر منافع اقتصادی زمینه شعله ور شدن خونریزی مذهبی را ایجاد کند بنابر این، لازم است با عینک اقتصاد نیز به موضوع نگاه کرده و اجازه ندهیم تحلیل رسانه ای مبتنی بر دامن زدن به اختلاف مذهبی در این زمینه مسلط شود و بیش از این انسان های بی گناه را قربانی نماید.

برخی از رسانه های تاثیرگذار جهانی بیش از حد بر شکاف مذهبی به عنوان دلیل اصلی ظهور داعش تاکید می کنند و متاسفانه رسانه های جهان اسلام را نیز دنباله رو خود ساخته اند، در حالی که شکاف مذهبی تنها ابزاری برای سازمان دهندگان داعش جهت تامین منافع اقتصادی است.

انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.