مروری کوتاه بر سه نسل حاضر از خانواده بزرگ مداحی تهران

به گزارش خبرگزاری تسنیم، همانطور که چرتکه در بازار، جایش را به ماشین حساب و سپس رایانه داد، نسل جدید مداحان هم در مقایسه با نسل‌های قبل از خود، دچار تغییرات اساسی و البته نه زیربنایی شد که توانست شکل تازه‌ای از ستایشگری اهل بیت (ع) را به ظهور برساند. این تغییرات، همپا با تحولات اجتماعی و فرهنگی، شمایل مجالس ذکر ائمه اطهار (س) را نیز تغییر داد و کانون‌های جدیدی برای یادآوری تاریخ تشیع در برهه زمانی زندگانی چهارده معصوم (ع) به وجود آورد.

محمد رضا طاهری، محسن طاهری، مرتضی طاهری و مرحوم حاج محمد تقی طاهری

در این یادداشت کوتاه، می‌خواهیم به مقایسه سه نسل متفاوت و تغییراتی که بر اثر تولد نسل دوم و نسل سوم به وجود آمد،‌ اشاره کنیم. در میان این بررسی، معلوم شد که هریک از اعضای خانواده‌های بزرگ مداحی، مانند «ترابی‌ها» مختصات خودشان را دارند و این ویژگی‌ها به نسل همزاد آنها قابل تعمیم است. به عنوان مثال، در همین خانواده، حاج علی ترابی، به عنوان بزرگ و پیشکسوت جامعه مداحان با ذبیح‌الله ترابی(خواهر زاده حاج علی ترابی) مداح روشندل و میانسال، که ردیف می‌شناسد و سبک‌های سنتی را با موسیقی جدید تلفیق کرده است، چه فرق‌‌هایی دارد و پس از آن، امیر و حمید ترابی، فرزندان جوان مرد اول این خانواده، که کاملاً مطابق با دستگاه‌های آوازی مداحی می‌کنند، با نسل دوم و اول خود چه تفاوت‌هایی دارند.

نسل اولی‌ها

تعداد فراوانی از نمایندگان نسل اول، اکنون در میان ما نیستند و افرادی مانند مرشد باقر معماری، مرشد اسماعیل مهجوری، سیدمصطفی هاشمی دانا، (سرپرست سابق جامعه مداحان تهران)، رجب رضایی، معروف به «شاطرالعلماء»، نادعلی کربلایی (پدر سه شهید و سرپرست مداحان غرب تهران)، احمد صالح (شاعر و نوحه‌خوان)، سیدعلی سالک‌فر، برادران گلچین، مرحوم شاه‌حسین، مرحوم حسن محمدی دولابی، مرحوم شمشیری و ... در خاک ابن بابویه، حضرت عبدالعظیم یا بهشت زهرا (س) آرمیده‌اند.

با این وجود، با کمی اغماض نسبت به دسته‌بندی حاضر، عنوان نسل اول را می‌توان به افرادی مانند حاج علی آهی، حاج علی ترابی، حاج اکبر کاظمی، حاج سیدحسن معطر و ... نسبت داد. اعضای این گروه برای مخاطب امروز، کم‌تر شناخته‌ شده‌اند و رسانه سیما، روی صدا و چهره آنان حسابی باز نمی‌کنند. چون، در درجه اول، این افراد و سوابقشان برای سیاستگذاران مذهبی رادیو و تلویزیون هم کم‌تر شناخته شده‌اند و اغلب آنها روی صوت و جاذبه‌های آوازی تأکید ندارند.

نسل اول، هوادار شعرهای بلند و قصاید پرمغز است. گاهی حاج علی آقای ترابی ـ که امروز در دهه نهم زندگی زیست می‌کند ـ شعرهایی می‌خواند که اگر متناسب با فرصت‌های محدود جامعه امروز، سخن کوتاه نکند، خواندن آن شعر، بیش از یک ساعت وقت طلب می‌کند. نسل اول، شعرهایش را کم‌تر از کتاب‌ها و جزوه‌ها تهیه کرده و می‌کند. شعرهای آنان، غالباً اختصاصی است و شاعر، فقط برای یک نفر یا چند مداح آن را سروده است.

نسل اول، کاملاً سنت‌گرا است و در نظر او، خواست مخاطب، هیچ گاه بر خواست ممدوحانش (اهل بیت عصمت و طهارت) برتری ندارد. این نسل معتقد است که گریاندن مردم، هرچند اهمیت دارد، اما برایش یک ارزش محسوب نمی‌شود و آنچه باید مطرح باشد، سوختن و گداختن در مجالس اهل بیت (ع) است که این سوز و گداز با تحریرهای موسیقایی حاصل نمی‌شود.

نسل اول، ساده می‌خواند و در شعرهایش به واژه‌های عربی برخاسته از احادیث و روایات، بیش‌تر تکیه دارد. مجالس او، غالباً صنفی و تشکیلاتی است. اما نسل اول حاضر در نقشه مداحی، چه جایگاهی دارد؟ بی‌گمان به آنان همانند معلمی نظر می‌افکنند که در اوج تقدس قرار دارد. با این وجود، جایگاه آنان در میان نسل دومی‌ها، بسیار ارزشمندتر و قابل احترام‌تر است تا در میان نسل سومی‌ها. نسل اول، اکنون کم‌شمار و کم حضور، عصر کهنسالی را سپری می‌کند و نمایندگان زیادی روی زمین ندارد.

نسل دومی‌ها

حاج سیدمحمد موسوی سجاسی، حاج ذبیح‌الله ترابی، حاج منصور ارضی، حاج حسن خلج، حاج علی انسانی، حاج غلامرضا سازگار، حاج مهدی آصفی، حاج حسن آهن‌سازان، حاج اکبر بازوبند، حاج سیدحسن حاج احمدی، حاج مرتضی و حاج محسن طاهری و ... تنها برخی از نمایندگان این نسل به شمار می‌روند و نمی‌شود نام همه آنها را در این بررسی به میان آورد.

نسل دوم، همانطور که در بین دو نسل قدیم و جدیدتر از خودش واقع شده، به هر دو گرایش‌هایی دارد. در موضوع شعر از نسل پیشین‌ بهره‌مند است و سعی می‌کند با حفظ شعرهای غنی و پرمایه، به منویات نسل گذشته‌اش وفادار بماند و راه و رسم آنان را پیش بگیرد، اما در موضوع توجه به مخاطب و تحولات اجتماعی ـ فرهنگی در جامعه انسانی، نسل سوم را تماشا می‌کند.

نسل دومی‌ها، با اندک تغییراتی در طرز لباس پوشیدن، مجالس جدیدتری پذیرفتند که شکل آنها با مجالس قدیمی و محافل مذهبیون، کمی فرق داشت. مجالس نسل دومی‌ها، عمومی‌تر از مجالس صنفی و تشکیلاتی است و توده‌های مردم، اقبال بیش‌تری نسبت به آنان نشان می‌دهند. چرا که شعرهایشان ساده‌تر و کوتاه‌تر است و رعایت زمان اندک و حوصله محدود مردم را می‌کند.

محفوظات شعری نسل دومی‌ها، اغلب از کتاب‌ها و دیوان‌های معروف، اما کمیاب چند دهه گذشته تأمین می‌شود؛ به علاوه اینکه برخی از آنان، مانند غلامرضا سازگار، خودشان نیز شاعری تمام عیار به شمار می‌روند که دیگران را نیز با آثارشان تغذیه می‌کنند.

نسل سومی‌ها

شاید بشود گفت در این نسل، به خواست و پسند مخاطب بیشتر توجه می شود. شعرهایش کوتاه، بعضاً‌ محاوره‌ای و بسیار ساده است و مخاطب مجالس او را جوانانی تشکیل می‌دهند که بیش‌تر میل به سینه‌زنی یا شنیدن ستایشگری توأم با موسیقی جدید دارد. برخی سبک‌های مداحی این نسل، از آثار غیرمذهبی، اما معنوی تهیه می‌شود که بیش‌ترین گرایش به کارهایی است که علیرضا افتخاری در آنها هنرنمایی کرده است.

محمد رضا طاهری، حمیدرضا نیکدل، زهیر سازگار و حمید بهاری، تنها چند نفر از نمایندگان نسل سوم‌اند که پدرانشان در نسل اول یا دوم زیست ‌کرده‌اند، اما بعضی از آنها به سبب اجرای برنامه در شبکه‌های سیما، نام‌آورتر از پدرانشان نیز ظاهر شده‌اند. 

حمید بهاری، مرحوم علی بهاری و مرحوم شاه حسین بهاری

این نسل، شعرهایش را کمتر از کتاب تأمین می‌کند و شاعرانی پرآوازه نیز در دسترسشان نیست، بلکه شاعرانی گمنام با سروده‌هایی مخاطب‌پسند در این زمینه به آنان کمک می‌کنند و مجالس آنان، به صورت پایگاهی ثابت و پاتوق آشنای مخاطبان درآمده است.

لباس پوشیدن این نسل هم با دو نسل گذشته‌اش تفاوت‌هایی دارد. بیش‌تر آنان از عبا یا پالتوی بلند استفاده نمی‌کنند و به جای نشستن بر منبر، پشت تریبون‌های مخصوص به مداحی می‌پردازند.

*شاید نام افرادی مانند سیدمجید بنی‌فاطمه، حسین هوشیار، محمود کریمی و ... در این دسته‌بندی لحاظ نشده باشد. این به آن دلیل است که مطلب حاضر، مختصات افرادی را از سه نسل مداحی در یک خانواده واحد بررسی کرده است. در جایی، نام مرتضی، محسن و محمد طاهری به عنوان نمایندگان دو نسل می‌آید که پدر بزرگوارشان، مرحوم طاهری بزرگ، خود از نسل اول این خانواده بوده است.

منبع:عقیق

انتهای پیام/