احداث شهرک های تخصصی از برنامه توسعه پتروشیمی خارج شد

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، سوم اردیبهشت ماه سال 91 تفاهمنامه ای به منظور ایجاد زیرساخت های مورد نیاز برای توسعه شهرک های صنعتی، هماهنگی و همکاری حداکثری برای معرفی فرصت های سرمایه گذاری در حوزه صنایع تکمیلی پتروشیمی، همکاری برای آسان سازی توسعه وضعیت صنایع پتروشیمی و نظارت مشترک بر طرح های صنایع پتروشیمی بین شرکت ملی صنایع پتروشیمی و سازمان صنایع کوچک و شهرک های صنعتی ایران به امضا رسید.

بر اساس بندهایی از این تفاهمنامه، عبدالحسین بیات، معاون وقت وزیر نفت در امور پتروشیمی و فخرالله مولایی، معاون وقت وزیر صنعت، معدن و تجارت توافق کردند شرکت های متبوعشان در زمینه های جذب سرمایه در طرح های صنعت پتروشیمی در حوزه صنایع تکمیلی و زیرساخت های توسعه متوازن تکمیلی پتروشیمی مطالعه و بررسی احداث شهرک های جدید (پتروشیمی شهرها) شناسایی و معرفی فرصت های سرمایه گذاری و تدوین آیین نامه تسهیلات و مشخصات لازم برای جذب سرمایه گذاری و نیز تقویت و ایجاد خوشه های صنعتی جدید در حوزه صنایع تکمیلی پتروشیمی در شهرک های تخصصی صنایع تکمیلی پتروشیمی با یکدیگر همکاری مستمر داشته باشند.

اواخر سال 91 و اوایل سال 92 صحبت از ایجاد 11 تا 18 شهرک تخصصی پتروشیمی اعم از شیمی شهرها و پتروشیمی شهرها از سوی مسئولان وقت در شرکت ملی صنایع پتروشیمی مطرح بود. حال با گذشت دو سال از امضای این تفاهم نامه، خبرگزاری تسنیم در گفت‌وگویی با رضا محتشمی پور، رئیس دفتر توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی ایران، برنامه فعلی این شرکت برای احداث شهرک های تخصصی پتروشیمی و شیمی شهرها و سرانجام تفاهم نامه سال 91 را بررسی کرده است.

تسنیم: برنامه توسعه شهرک های پتروشیمی و شیمی شهرها به چه سالی برمی گردد؟

در سال 87 بود که قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه کشور در حال تدیون بود، مصوبه ایجاد شهرک های صنعتی برای توسعه شرکت های پتروشیمیایی کوچک تصویب شد. در آن زمان من عضو کارگروه تدوین مفاد برنامه پنجم در بخش پتروشیمی بودم. قرار شد که ما امکانی را در قانون فراهم کنیم تا شرکت های پتروشیمیایی کوچک بتوانند در کنار پتروشیمی های بزرگ پا بگیرند .

در خود متن قانون هم بحث اتیلن و متانول و آمونیاک و نظایر آن قید شد که منظور ما از شهرک های پتروشیمیایی، احداث واحدهای در این زنجیره هاست. به عبارتی قرار شد یک تهمیدی دیده شود و یک توصیه ای در قانون شود که این شهرک ها ایجاد شوند و امکانش فراهم شود تا بتوانیم زنجیره ارزش این محصولات را کامل کنیم.

تسنیم: این محصولاتی که برای تکمیل زنجیره ارزش آنها احداث شهرک های تخصصی در برنامه قرار گرفت چه ویژگی خاصی دارند؟

اینها همان محصولات پایه ای هستند که ما در سبد تولیدمان، مازاد بر صادرات داشتیم. خوشبختانه امروز دیگر چیزی مازاد بر صادرات نداریم. مثل بنزن و انواع آروماتیک ها که امروزه در کشور خودمان ظرفیت سازی شده و مصرف می شوند. اما اتیلن را ما تقریبا همیشه کمبود داریم. با اینکه ظرفیت سازی زیادی شده، هر چه تولید می شود مصرف می شود. همچنین چند قلم از محصولاتی با پایه شیمیایی هستند که هرچه تولید می شوند، باز ظرفیت مصرف ما کمتر از تولید آنهاست. برای اینها قرار شد که در قانون فکری شود تا زنجیره ارزش شان توسعه پیدا کند، که تدوین و تصویب ماده 156 قانون برنامه پنج ساله پنجم نتیجه این بحث ها بود. البته این بند قانونی، در ابتدا دو بند با موضوع متفاوت بود که بعد تلفیق شده و به یک بند تبدیل شد.

یک اتفاقی که افتاده بود این بود که شهرک های شیمیایی به شهرک های صنایع کوچک ترجمه شد. واقعیت این است که ما برای صنایع کوچک، بیشتر از نیازمان امروز ظرفیت و زیرساخت داریم. شما در هر نقطه کشور بخواهید چنین صنایعی را ایجاد کنید می توانید. شهرک های صنعتی ما این ظرفیت را دارند . این مسئله را از خود صنایع نیر استعلام کردیم و عنوان شد که ظرفیت زیادی برای جذب سرمایه و احداث واحدهای شیمیایی در شهرک های صنعتی وجود دارد.

تسنیم: حتی برای دسترسی به خوراک؟

دسترسی به خوراک اصلا جزو فهرست اقلام مورد نیاز این صنایع کوچک نیست. ما از بعد از جنگ، شروع به بازسازی واحدهای پتروشیمی کردیم. از حدود سال 72 تولید پلیمر در کشور شروع شد که قبل از آن تولید پلیمر خام نداشتیم. این پلیمرها در 3 شهر در مرحله اول در بندرامام، در مرحله دوم در اراک و در مرحله سوم در تبریز تولید شد. ولی صنایع پلیمری در هیچ کدام از این شهرها با اینکه شهرهای بزرگ هم هستند توسعه خیلی ویژه ای نداشت. در عوض توسعه صنایع پلیمری ما در قم، مشهد، تهران، اصفهان و یزد انجام شده و این شهرها به عنوان قطب های صنعت پلیمری ما شناخته می شوند. این شکل توسعه، شکل طبیعی توسعه صنعت بوده و کسی هم در آن مداخله نکرده است. پلیمر در جایی تولید شده و در یک جای دیگر مصرف شده است.

تسنیم: شکل طبیعی که در کشور ما وجود دارد یا شکل درست توسعه صنعتی است؟ یعنی نیازی نیست آن بالادستی کنار این پایین دستی باشد؟

نه، به خاطر اینکه در مکان یابی طرح ها مهمترین عاملی که به شما می گوید کجا بروید، ترکیب قیمت تمام شده شماست. من یک مثالی که برای تبیین ساده تر این موضوع می زنم؛ مثال برنج و شالیکوبی است. شما بخواهید یک شالیکوبی احداث کنید باید بروید کنار شالیزار، چرا که برنجی که تولید می شود به صورت ساقه بلند؛ هزینه بسیار زیادی برای حمل می برد. چون در مقابل چند دانه کوچک برنج باید حجم زیادی حمل شود. بنابراین صرف نمی کند که این برنج را از یک منطقه رطوبتی مثل شمال به منطقه ای مثلا در البرز آورده و آنجا شالیکوبی کنید در صورتی که موقعی که می خواهید شالی را بکوبید باید شالی را خشک کنید و برای خشک کردن آن، انرژی بسیار زیادی باید مصرف کنید اما چون هزینه خشک کردن از هزینه حمل آن کمتر است همواره شالیکوبی در کنار شالیزار احداث می شود، همانجا خشک شده و کوبیده می شود. ولی در مرحله بعد وقتی این برنج را می خواهید تبدیل به غذا کرده و در رستوران عرضه کنید، هیچ وقت رستوران را نمی برید کنار شالیکوبی تأسیس کنید. هزینه حمل برنج برای پختن یک پرس غذا هیچ وقت عددی نیست که به شما دیکته کند که رستوران را آنجا بزنید. رستوران را می برید کنار بازار تهران، کنار ساحل خلیج فارس و هر جای دیگری که مشتری داشته باشد احداث می کنید.

تسنیم: پس مکان یابی صنایع تکمیلی ما با توجه به بازار مصرف است ؟

اساس مکان یابی به ترکیب قیمت تمام شده برمی گردد. نکته ای که ما در مکان یابی داریم این است که وقتی شما در مورد صنایع بزرگ صحبت می کنید، مثلا یک واحد الفین، ما در واحدهای بزرگ یک چیزی حدود 70 تا 80 درصد هزینه تمام شده مان را مواد اولیه و خوراک تشکیل می دهد. بعضا این مقدار در برخی از واحدهای بزرگ به 90 درصد هم می رسد. در پالایشگاهها از 95 درصد هم بالاتر می رود. یعنی 95 درصد قیمت تمام شده کالای شما را نفت خام تشکیل می دهد. به همین خاطر اینجا خیلی مهم می شود که شما نفت خام را با قیمت کمتر بیارید و با هزینه حمل کمتر آنرا به پالایشگاه برسانید. چون حجم خوراک زیاد است و هزینه حمل، هزینه قابل توجهی خواهد بود.

اما شما سراغ بعضی از صنایع دیگر که می روید، این نسبت وجود ندارد. مثلا فرض کنید در یک واحد تولید موبایل، در تولید این موبایل هزینه ای که شما بابت تکنولوژی می پردازید به مراتب از مواد بالاتر است. در یک موبایل چیزی حدود 50 گرم پلاستیک مصرف می شود که هزینه آن در قیمت تمام شده اصلا هیچ اثری ندارد. بخش اعظمی از قیمت تمام شده را در تولید موبایل، تکنولوژی و نیروی انسانی می برد. بنابراین تکنولوژی هایتک عمدتا در کنار شهرهای بزرگ و دانشگاهها توسعه پیدا می کند. چون شما نمی توانید یک نیروی زبده را از دانشگاه برتر کشور به راحتی به یک منطقه بد آب و هوا و دور از مرکز ببرید.

در صنایع بزرگ، قیمت تمام شده مان تابع قیمت خوراک است. بنابراین ما همیشه صنایع بزرگ را در نزدیکی منابع خوراک احداث می کنیم اما در صنایع کوچک وقتی فهرست قیمت تمام شده تولیدات را ملاحظه می کنید، می بینید که اینگونه نیست. مثلا نمونه ای که خود وزارت صنایع روی آن کار کرده بود، در صنعت پلاستیک 27 درصد قیمت تمام شده را خوراک و مواد اولیه تشکیل می دهد. وقتی یک کالایی مثل یک پلیمر 4000 تومانی را از ماهشهر به مشهد که دورترین نقطه است می برید، حداکثر چیزی حدود 50 تا 100 تومان باید برای حمل آن هزینه کنید که این رقم در قیمت 4000 تومانی آن گم می شود، تازه این 4000 تومان خودش یک سوم قیمت تمام شده این کالا است.

تسنیم: الان با توجه به این فرمایش شما جانمایی هایی که در ایران صورت گرفته بیشتر کدام مناطق است، مناطق مرزی می شود؟ نزدیک بازار مصرف؟

عمده بازار مصرف ما شهرهای بزرگ است. به همین خاطر صنعتی مثل پلاستیک که محصول نهایی است در مراکز جمعیتی کشور مثل اصفهان و قم توسعه پیدا کرده است.

تسنیم: پس این شهرک های پتروشیمی بسته به نوع زنجیره تولیدشان، مکان یابی‌شان فرق می کند؟

دقیقا ، به زنجیره تولید آنها بستگی دارد. مکان یابی‌شان کاملا تابع این است که ما درباره چه صنعتی صحبت می کنیم. اگر در مورد صنایع بزرگ صحبت می کنیم باید برویم به صنایع مادر نزدیک شویم. اگر در مورد صنایع کوچک صحبت می کنیم باید به بازار نزدیک شویم. یک جاهایی که زیرساخت هایش وجود دارد. مثلا در صنایع کوچک، مسئله ماشین آلات و همچنین نیروی انسانی متخصصی که بتواند تعمیرات را انجام دهد، قالب را بسازد و امثال آن، خیلی نقش بازی می کند. یکی از دلایلی که این تیپ صنایع در کشور ما کنار شهر های بزرگ توسعه پیدا کردند همین بوده که این صنایع در کنار شهرهای بزرگ بهتر می توانستند نیازهای خودشان را تأمین کنند.

تسنیم: ابتدای سال گذشته عنوان شده بود احداث 16 یا 18 شهرک پتروشیمی در برنامه شرکت ملی صنایع پتروشیمی قرار دارد، اکنون تعداد شهرکهای تخصصی در حال احداث چند شهرک است؟

آنچه قبلا تعهد شده بود دارد پیگیر یمی شود.

تسنیم: چه تعداد تعهد شده بود و چه زمانی؟

تعدادش 16-17 تا نیست. من برای خودم سوال شد که این عدد از کجاست.

تسنیم: در آن زمان در صحبت های مسئولان وقت شرکت ملی صنایع پتروشیمی عنوان شده بود از جمله در صحبت های رئیس سابق دفتر توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی ایران که در برنامه حدود یک سال پیش شرکت ملی صنایع پتروشیمی وجود داشت.

نه در حد دو یا 3 شهرک است. آن شهرک هایی که از نظر حجمی بزرگترند شهرک هایی هستند که در خود مناطق ویژه ما هستند مثل ماهشهر و عسلویه.

تسنیم: به غیر از احتساب آنها، آنهایی که صنایع کوچک پتروشیمیایی در نقاط دیگر کشور هستند، همان 2 یا 3 شهرک است؟

اساسا در صنایع کوچک، ما زیرساخت مورد نیاز را برای توسعه این صنایع در تمام کشور داریم. اساسا نیاز به احداث شهرکهای جدید نداریم. و در تمام شهرکهایی که اکنون مصوبه لازم را دارند و هیئت دولت مصوبه برایشان داده است اینها قابل احداثند.

تسنیم: یعنی سرمایه گذار داشته باشیم شما برای سرمایه گذاری مجوز می دهید ؟

ما مجوز نمی دهیم، وزارت صنایع می دهد.

تسنیم: سرنوشت تفاهم‌نامه شرکت ملی صنایع پتروشیمی و سازمان شهرکهای صنعتی که در سال 91 منعقد شد، به کجا رسید؟

تفاهم‌نامه ای که ما با سازمان شهرک های صنعتی داشتیم، نتیجه اش این شد که ما هر دو هفته یکبار جلساتی را به صورت رفت و برگشت با آنها برگزار می کنیم. منتها محور مذاکرات ما و کارهای مشترکی که تعریف می شود عمدتا روی زیرساختهای نرم است. شبکه هایی که باید بین شرکت ها به وجود بیاید، زیرساختهایی که برای تأمین مواد اولیه آنها نیاز است، یا بحث هایی مثل آموزش، تأمین تکنولوژی و توسعه تکنولوژی ماشین آلات و امثال آن مواردی است که به عنوان زیرساختهای نرم شهرک های صنعتی بر روی آن کار می شود.

تسنیم: اساس تشکیل این جلسات همان توافقنامه دو سال قبل است؟

بله، منتها یک مقدار تمرکزش از بحث ایجاد زیرساختهای سخت و ایجاد شهرک به سمت توسعه زیرساختهای نرم و شبکه های تأمین مواد اولیه، آموزش های نیروی انسانی و امثال آن رفته است.

تسنیم: با توجه به این، احتمالا این جلسات مستمر خواهد بود، در جلساتی که تا الان برنامه ریزی شده، در شرکت ملی صنایع پتروشیمی احداث چند تا شهرک یا ایجاد و یا توسعه آن با رویکرد صنایع کوچک پتروشیمی در برنامه است؟

اساسا توسعه سخت افزاری را دیگر در برنامه نداریم.

تسنیم: یعنی اینکه از بنیان یک شهرک پتروشیمیایی ایجاد شود در برنامه تان نیست؟

بله اساسا این در برنامه ما نیست که بخواهیم اقدام ویژه ای برای احداث شهرکهای صنعتی کوچک انجام دهیم و زیرساخت خاصی را ایجاد کنیم چرا که امروز در هر جای کشور، حتی محروم ترین نقاط کشور شهرک هایی دارای مصوبه با ظرفیت جذب صنایع جدید وجود دارند که می توان صنایع پتروشیمی را در این شهرک ها ایجاد کرد.

تسنیم:‌ عملا می توانم برداشت کنم که احداث شهرک پتروشیمی به صورت مجزا اصلا در برنامه نیست؟

بله، در برنامه نیست.

تسنیم: این موضوع در خصوص صنایع شیمیایی هم صادق است؟

صنایع شیمیایی کلمه خاصی است. آن چیزی که مطرح شد صنایع شیمیایی نبود. صنایع پلیمری و صنایع کوچک بود. در مورد صنایع شیمیایی ما در خود منطقه ماهشهر و در خود منطقه عسلویه ظرفیت هایی داریم که سعی می کنیم آنها را فعال کنیم. یعنی ما ظرفیت ایجاد شهرک در خود این مناطق را داریم.

تسنیم: احداث شهرک های تخصصی پتروشیمی جدید در عسلویه و ماهشهر نیز در برنامه نیست؟

پتروشیمی شهرها همان سایت های ماهشهر و عسلویه هستند. در واقع بزرگترین پتروشیمی شهر ایران عسلویه است. بعد از آن ماهشهر است که هم زیرساخت های لازم را دارند و هم تعداد زیادی واحد پتروشیمیایی تاکنون در این دو منطقه احداث شده است. علاوه بر این ظرفیت احداث واحد جدید را هم دارند.

تسنیم: یعنی در واقع می توانیم بگوییم کل شهرک های صنعتی که در سراسر کشور وجود دارد، این پتانسیل را دارند که سرمایه گذاری در آنها صورت بگیرد و صنایع تکمیلی پتروشیمی در آنجا احداث شود؟

بله، در مورد احداث صنایع میانی نیز که نیاز به همجواری با واحدهای بزرگ دارند، در همان ماهشهر و عسلویه هم زمین داریم و هم زیرساختهای دیگری که نیاز است را داریم. ما مشکلمان زیرساخت نیست.

اینکه ما فکر کنیم الان نیاز داریم به یک شهرک جدید یا باید یک زیرساخت جدیدی ایجاد کنیم این یک حرف اشتباهی است. مشکل ما این نیست. ما الان نیاز داریم به اینکه موانع دیگری که در راه توسعه سرمایه گذاری است را از بین ببریم تا بتوانیم سرمایه های جدیدی که می آیند را در جهت انجام فعالیت های توسعه ای هدایت و مدیریت کنیم.

گفت‌وگو از محمدرضا کیاشمشکی

انتهای پیام/