گنبد باز، مقبره باز شکاری شاه عباس صفوی در نطنز + تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از نطنز، بعد از عبور از جاده‌های پر پیچ و خم و گذشتن از گردنه‌های جاده، وقتی دور نمای شهر نطنز دیده می‌شود، نخستین چیزی که دیدگان هر کسی را جلب خود می‌کند، گنبدی است که بر روی کوهی مشرف بر شهر نطنز بنا شده است.

در این گزارش قصد داریم تا شرح مفصلی از این گنبد و داستان شنیدنی آن را نقل کنیم.

شهرستان نطنز از زمان‌های بسیار دور، جایگاه مردم با فرهنگ بوده و موقعیت جغرافیائی آن از لحاظ قرار داشتن در میان مهد تمدن‌های گذشته، چون سیلک کاشان، اصفهان و اردستان مسلما قدرت آن داشته که خود نیز از تمدنهای درخشان آن دوره بهره‌ور شود.

یکی از نقاط تاریخی زیبا و جالب این شهر مقبره‌ای است که برفراز یکی از رشته‌های کوه کرکس در جنوب باختری شهر نطنز قرار دارد که از دور بنائی کوچک با روزنه‌هایی چند به نظر می‌آید.

این بنا که به گنبد باز معروف است شهرتش چنان است که کوهی را که گنبد برفرازش بنا شده، شامل شده و به کوه گنبد باز معروفش گردانیده است.

درباره این گنبد داستان‌هائی نقل گردیده که بیشتر آن‌ها جنبه افسانه‌ داشته و در پایان گفتار به آن‌ها اشاره خواهد شد.

برای بالا رفتن از کوه و رسیدن به گنبد راه مشخصی وجود دارد که اخیرا توسط یکی از اهالی نطنز علامت گذاری شده تا کسانی که تمایل به دیدن آن دارند، مسیر را گم نکنند.

سازنده این مسیر، در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در نطنز پیرامون نحوه ایجاد و علت آن، اظهار کرد: مسیر اولیه برای بالا رفتن از این کوه، حدود 1200 متر پیاده روی داشت و اگر شخصی از این مسیر بالا می‌رفت نه می‌توانست نمای شهر نطنز را ببیند و نه تلفن همراه، آنتن دهی داشت.

حسن رودی افزود: این مسیر که توسط تلاش و پیگیری‌های من و خانواده‌ام انجام شده، مسیر را به 900 متر کاهش می‌دهد و این مسیر در مقابل شهر نطنز بوده و در هنگام بالا رفتن، می‌توان نمای کامل شهر نطنز را هم مشاهده کرد.

وی تصریح کرد: ساخت این مسیر در تیرماه 1391 آغاز و در اسفندماه 1391 به پایان رسید و بعضی از جاهای آن نیاز به سنگ تراشی و ساخت پله‌های سنگی داشته که تمامی این موارد را به تنهائی انجام داده‌ام.

حسن رودی خاطرنشان کرد: من این کار را فقط برای رضای خدا و راحتی مردم و میهمانان نوروزی انجام دادم.

این بنای افسانه‌ای که از ایوان آن مسافت‌های بسیار دور و به‌عبارت دیگر تا عمق کویر را می‌توان دیده‌بانی کرد، دارای مشخصاتی به شرح زیر و سرگذشتی شگفت‌انگیز است.

مشخصات گنبد باز

بر تخت‌گاهی دایره مانند از سنگ لاشه به‌قطر تقریبی 10 متر و بلندی 80 سانتی‌متر الی 3 متر بر قله کوهی که بلندی آن از سطح اطراف در حدود 2هزار متر است، گنبدی آجری 8‌ضلعی بنا نهاده‌اند.

آن‌چنان‌که لبه پرتگاه تا جرزهای گنبد در حدود 1 متر فاصله دارد و این بنا که از آجر و ملات گچ ساخته شده، ابعاد هر یک از اضلاع هشت‌ضلعی آن 3 و قطر پی 1.8 متر است.

هر یک از درگاه‌های 8‌ گانه آن به طول 100 و عرض 80 و بلندی 180 سانتی‌متر است و به فاصله 30 سانتی‌متر بالای هر درگاه دریچه‌هائی به بلندی 90 سانتی‌متر تعبیه شده و هر درگاه و دریچه بالای آن از سمت خارج به ایوانی کوچک به طول 2 و عرض 1  و بلندی 3 متر پایان می‌گیرد و کف ایوانها را نیز با آجر مفروش شده است.

درگاه گوشه شمال غربی دارای پلکانی است با 11 پله مارپیچ که به سمت بالا می‌رود و در سقف محوطه داخلی گنبد، دریچه مدوری وجود دارد که از آنجا نمای داخلی ساقه و پوشش خارجی گنبد که به‌طور پیچ دار از شمال شرقی به‌طرف جنوب غربی کشیده شده، نمایان است.

نکات معماری بنا

این ساختمان گوهری است در گنجینه‌ هنرهای معماری ایران ‌زمین و ستاره‌ای است در آسمان آثار هنرهای زیبای این کشور که تا کنون دیده شده است.

گنبد باز یکس از شاه‌کارهای هنر معماری ایران است و طراح آن در کار خود سرآمد و در محاسبه فنی بسیار ماهر و در امور تزییناتی بی‌نهایت با سلیقه بوده است.

جرزها که در حد اعلای تناسب معماری انتخاب شده‌اند‌، بهترین شکل مقاوم زلزله را دارا بوده و تاکنون در مقابل زلزله و طوفان‌های سهمگین کوه کرکس برجای مانده‌اند و شگفت آن‌که در سطح مقطع این جرزها چنان صرفه‌جوئی به کار رفته که با محاسبات پیشرفته امروزی نمی‌توان کمترین تغییری در آن داد و یا صرفه‌جوئی بیشتری ایجاد کرد.

اجرای این بنای بسیار ظریف با ابعاد کاملاً موزون و مناسب آن‌هم در یک محوطه بسیار محدود با وجود راهی بسیار مشکل به راستی یکی از عجایب هنری است و حقیقتاً جالب توجه است که این ساختمان 8 ‌ضلعی که قطر دایره محیطی آن 9 متر بوده و حتی محوطه همواری در اختیار نبوده و تعدادی از پایه‌ها بر روی قطعه سنگ‌های پائین‌تر به‌طوری بنا شده که عبور در اطراف آن‌ها عملاً میسرنیست.

در داخل یکی از پایه‌ها راه پله‌ای ارتباط قسمت پائین را با ایوان بالاتر برقرار می‌سازد و این ایوان چون کمربندی محکم در مقابل فشارهای ایجادشده از سنگینی گنبد‌، محاسبه و ساخته شده است.

از این ایوان می‌توان فرسنگ‌ها افق اطراف را زیرنظر داشت و دیده‌بانی کرد.

ابداع و احداث ایوانی به‌این شکل در این ساختمان شاه‌کار هنری بوده و مطابق است با این اصل معروف معماری که یک واحد الزامی و مورد مصرف ضمن انجام مقصود اصلی خود‌، وقتی به نهایت کمال می‌رسد که هم به زیبایی بنا بیفزاید و هم مقاومت آن‌را بالا ببرد.

پیشینه تاریخی گنبد باز

درباره ساختن این گنبد و وجه تسمیه آن داستانهایی چند بین مردم رواج دارد که به‌مرور زمان جنبه افسانه‌آمیز آن‌ها بر حقیقت پیشی‌گرفته است.

در کتاب زندگانی شاه‌عباس اول تألیف نصرالله فلسفی به‌ وجه تسمیه این مکان چنین اشاره شده است که شاه‌عباس برای شکار بیشتر به گیلان و مازندران و گرگان و خراسان و برای شکار پرندگان، به اطراف اصفهان و کاشان مثل لنجان و نطنز می‌رفت.

شاه به‌شکار پرندگان علاقه زیادی داشت و صید پرندگان بیشتر به‌وسیله بازهای شکاری صورت می‌گرفت و همه سال حکام ولایات از هرجا بازهای شکاری فراوان برای او می‌فرستادند.

گاهی فرستادگان مخصوصش از کشورهای بیگانه مانند روسیه و ترکستان بازهای شکاری جَلد و چابک به‌ایران می‌آوردند.

یکی از بازهای شکاری شاه‌عباس بازی بود معروف به باز لَوَند و این باز را به‌علت جَلدی و چالاکی‌اش به‌این نام می‌خوانده است.

شاه عباس صفوی، این باز بی‌باک چابک را از سایر بازها بیشتر دوست می‌داشت و بر حسب اتفاق، در سال 1001 هجری قمری، هنگامی‌که از اصفهان به‌قزوین می‌رفت، باز لوند در نزدیکی محله قصبه نطنز مرد و شاه به علت علاقه فراوانی که به‌این باز داشت فرمان داد تا برفراز کوهی برجی به یادگار آن بنا کردند و این برج که هنوز پا برجا است به گنبد باز معروف است.

لازم به یادآوری است که نگارنده کتاب زندگانی شاه‌عباس اول، موضوع باز لوند را از کتاب نقاوه‌الآثار ذکرالاخیار محمود ابن هدایت‌ الله افوشته‌ای نطنزی، مورخ بزرگ زمان شاه‌عباس آورده است.

گنبد باز شکاری به شماره 644 در تاریخ بیست و دوم فروردین سال 1346 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

انتهای پیام/ ق