مقایسه دستاوردهای علمی ۳۴ساله جمهوری اسلامی با دوران ۵۷ساله رژیم پهلوی

به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری تسنیم، مصاحبه حاضر درباره دستاوردهای علمی انقلاب اسلامی، سال گذشته و همزمان با دهه فجر در دفتر محمدحسین یادگاری رئیس وقت جهاد دانشگاهی کشور گرفته شده است که با توجه به انتشار ویژه‌نامه "صبح‌سپید" در دهه فجر امسال، تصمیم گرفتیم این مصاحبه را نیز به منظور مروری مجدد بر دستاوردهای علمی بازخوانی کنیم.

شاید بیش از 34 سال پیش این حدیث پیامبر اسلام(ص) که: "دانش اگر در ثریا هم باشد، مردانی از سرزمین پارس بدان دست خواهند یافت" چندان قابل درک نبود ولی امروز که مردم سرزمین پارس در بسیاری از علوم، مرزهای دانش را به‌سرعت درمی‌نوردند و تولیدات علمی‌‌شان در سال 2011 نسبت به سال 2010، رشد 20درصدی داشته است، رسیدن به دانش امری بدیهی است.

سال 2012 میلادی برای ایران از این جهت مبارک بود که علی‌رغم تحریم‌های علمی و اقتصادی، ایران رتبه اول تولید علم در منطقه را به‌دست آورد؛ رتبه‌ای که ایران باید تا سال 1404 بدان دست می‌یافت و این یعنی، تحقق افق چشم‌انداز 20 ساله، آن‌هم 14 سال زودتر.

شاید بتوان یکی از علل موفقیت علمی ایران را، وجود نهادهای توانمندی همچون جهاد دانشگاهی دانست؛ نهادی که تنها یکی از زیرمجموعه‌هایش یعنی ‌پژوهشگاه «رویان» توانست انحصار غرب را در سلول‌های بنیادی بشکند.

در این راستا با محمدحسین یادگاری رئیس سابق جهاد دانشگاهی درباره وضعیت علمی ایران در قبل و بعد از انقلاب اسلامی به گفت‌و‌گو نشستیم؛ یادگاری معتقد است پیشرفت‌های کنونی قابل قیاس با پیش از انقلاب نیست.

او می‌گوید: اصلاً در قبل از انقلاب دستاوردی نداشته‌ایم ولی بعد از پیروزی انقلاب زنده‌یاد کاظم آشتیانی با دانش سلول‌های بنیادی، جمهوری اسلامی را به تکنیک‌ها و فن‌آوری‌هایی که برای خدمات تخصصی نیاز بود و کشور به آن نیاز داشت، رساند؛ مسئله‌ای که ‌‌قبل از انقلاب اصلاً‌ وجود نداشت.

رئیس جهاد دانشگاهی می‌گوید: مقام معظم رهبری در یکی از دیدارهایی که ‌اعضای جهاد دانشگاهی با ایشان داشتند، فرمودند که بعد از اینکه این حرکت زیست فناوری و بیو‌تکنولوژی -به این مضمون- شروع شد، غربی‌ها گفتند که می‌خواهند شورای حکام زیست فناوری را تشکیل دهند ولی خوشبختانه چون ما ورود پیدا کرده بودیم، این اتفاق نیفتاد و نتوانستند جلوی ایران را بگیرند.

متن زیر ماحصل گفت‌و‌گوی خبرگزاری تسنیم با محمدحسین یادگاری رئیس جهاد دانشگاهی است که در دفتر کار او در طبقه هفتم ساختمان جهاد دانشگاهی در خیابان انقلاب انجام گرفت.

* تسنیم: شما در دوران پیش از انقلاب اسلامی هم تحصیل کرده‌اید و امروز مسئول یک نهاد علمی هستید. بفرمائید که رتبه علمی ایران در دوران قبل از انقلاب در منطقه و جهان ‌به چه صورت بود؟

- یادگاری: اوایل انقلاب من 20 سال داشتم ولی در مدارس آن زمان در رشته طبیعی و ریاضی تحصیل کردم. الحق و الانصاف وقتی دوران کنونی را از لحاظ کارهای آموزشی و پژوهشی بررسی می‌کنیم، قابل مقایسه با دوران قبل از انقلاب نیست.

دانشگاه‌های ما به غیر از  رشته پزشکی که متخصصینی را پرورش می‌داد، تحصیلات تکمیلی آنچنانی در مقاطع فوق لیسانس و دکترا نداشت، البته در  بعضی از رشته‌ها دکترهایی بودند که از خارج به ایران برگشتند و زمینه‌های برخی رشته‌ها را فراهم کردند.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، همت عالی که هم در افراد و هم مسئولین اجرایی، پیش آمد، زمینه را برای اینکه یک ارتقایی در زمینه‌های تحقیقاتی و کارهای آموزشی و پژوهشی پیش بیاید، فراهم کرد، منتها به آنچه توقع می‌رفت، هنوز دست نیافتیم، یعنی ما به صدرصد توقع نظام برای بسترسازی مناسب در کارهای علمی و تحقیقاتی نرسیدیم.

الان هم ما پیشرفت‌های علمی و پژوهشی خوب و چشمگیری داریم ولی در مباحث تبدیل علم به  یک محصول هنوز جا برای کار داریم، ولی باز هم خدا را باید شکر کرد که در شرایط کنونی ما در تولید علم رتبه‌های بالایی را لحاظ کردیم. این رتبه فقط به خاطر بسترسازی‌ای است که نظام جمهوری اسلامی ایران برای محققین، اندیشمندان و دانشمندان فراهم کرد، البته برای تولید علم به محصول بسترهایی لازم است؛ مانند پشتیبانی‌هایی که مقام معظم رهبری در رابطه با تخصیص درصد قابل توجهی از درآمد ناخالصی ملی به پژوهش داشته‌اند.
در حال حاضر بحث نقشه‌‌ جامع علمی کشور مطرح شده؛ نقشه‌‌‌‌ راهبری که در این زمینه وجود دارد، اگر جایگاه اصلی خودش را پیدا کند، در آینده‌‌ نزدیک به این جایگاه خواهیم رسید.

* تسنیم: آیا در دوران پیش از انقلاب ما تولید ملی یا دستاورد خاصی در زمینه پژوهش داشته‌ایم؟

- یادگاری: من هیچ وقت یادم نمی‌رود که حضرت امام خمینی (ره) به دستگاه پهلوی این انتقاد را داشتند که ما آنچنان عقب افتاده هستیم که برای عمل‌های ساده‌ای مثل لوزه، به کشورهای خارجه می‌رفتیم‌. متأسفانه این اتفاق افتاده بود. علاوه بر این، رژیم سابق برای پرورش و تربیت نیرو در خارج از کشور بستر هم فراهم نمی‌کرد؛ اگر هم زمینه آموزش فراهم می‌شد، بیشتر افرادی به خارج می‌رفتند که وابسته به دستگاه پهلوی بودند.

از سویی دیگر کشورهای استعماری سعی می‌کردند در رشته‌هایی که به نظرشان خاص نیست، دانشجوی ایرانی را بپذیرند. وقتی مقام معظم رهبری بحث جهاد علمی را در شرایط کنونی مطرح می‌کنند و  بعد از این مساله برخی از نیروهای علمی ما در بحث هسته‌ای شهید می‌شوند؛ علت شهادت این عزیزان هم این است که دست پیدا کردیم به منابعی که این منابع برای استعمار خطرآفرین است؛ این منابع امروز دستاوردهای زیست‌فناوری، نانو، علوم پزشکی، هوا فضا و یا هسته‌ای است. دشمن وقتی می‌بیند این حوزه‌ها از دستش در رفته است و توسط دانشمندان ایرانی به مرحله عمل می‌رسد، تنگ‌ناهایی را برای ما ایجاد می‌کنند.

قبل از انقلاب هم این اتفاق افتاده بود؛ یعنی افرادی را برای تربیت نیرو به خارج می‌فرستادند که نتوانند مشکلی را حل بکنند یا بحثی را مطرح کنند که وابستگی را کمتر کند؛ هرچه وابستگی بیشتر، نیاز هم به کشورهای مثل آمریکا و اروپا بیشتر.

البته بودند کسانی که خود به کشور باز می‌گشتند و به مسائل ورود پیدا می‌کردند و نیازهای مملکت را حل می‌کردند. مثلا یکی از نیروهای خیلی مهم و اساسی کشور مرحوم دکتر قریب بود که اگر هم خارج تحصیل کرد ولی براساس توانایی خودش و اعتقادی که داشت، این اتفاق افتاد و برگشت.

در آن زمان یک سیستم و سامانه‌‌ تعریف شده در نظام نبود و اگر افرادی برای تحصیل به خارج می‌رفتند، بازگشتشان براساس سلیقه‌‌ شخصی خودشان بود. این را باید بگویم که دانشجویان به خارج رفته قبل از پیروزی انقلاب تحصیلاتشان مورد استفاده مملکت قرار نمی‌گرفت. درحالی که آنها باید به دنبال علمی می‌بودند که بتواند مشکل یا معظلی را در نظام حل کند.

خوشبختانه بعد از پیروزی انقلاب این تفکر که نیروهای ارزشی و نیروهای معتقد به نظام به دنبال این رفع معضل یا مشکل نظام باشند، نهادینه شده است. مثلا در همین جهاد دانشگاهی زنده‌یاد کاظم آشتیانی با دانش سلول‌های بنیادی، تکنیک‌ها و فن‌آوری‌هایی که برای خدمات تخصصی نیاز بود و کشور به آن نیاز داشت را حل کرد؛ چنین چیزی را ما قبل از انقلاب در کشور نداشتیم؛ خوشبختانه بعد از پیروزی انقلاب این اتفاق افتاد.

* تسنیم: در دوران شاه چقدر وابستگی علمی داشتیم؟

- یادگاری: یادم می‌آید در اوایل انقلاب ما پزشک عمومی را از کشور هند می‌آوردیم. وقتی رجوع می‌کردیم به روستاها اکثرا پزشکان هندی در روستاهای ما حضور داشتند و متأسفانه به دلیل ارتباط نامطلوبی که با مردم داشتند، بعضی وقت‌ها درمان‌هایشان هم درمان‌‌های قابل قبولی نبود. مثلا بنده‌خدایی می‌آمد و می‌گفت دل‌درد دارم (با خنده) این دکتر تصورش از دل‌درد و پیچیدن دل یک چیز دیگری بود؛ بنابراین یک دارویی دیگر می‌داد.

***در دوران شاه نخبگان را ناامید می‌کردند***

قبل از انقلاب حتی یادم است که اگر فردی ادعا می‌کرد که در یک مسأله‌ای نخبه هست، یا جلویش را می‌گرفتند یا به هر نحو مطلوب از ورود به همچون رشته‌ای ناآمیدش می‌کردند. سیستم و سامانه‌ایی که در کشور وجود داشت، اجازه نمی‌داد این افراد پرورش پیدا کنند. اصلاً بسترها دستوری بود؛ یعنی کشورهای استعماری و استکباری به دنبال این بودند که جوانان و  نخبگان و اندیشمندان ما به دنبال علمی نباشند که علم نافع  و مورد استفاده‌ی کشور باشد.

*تسنیم: پس از پیروزی انقلاب، چه شرایطی باعث شد که مجموعه‌ای به نام جهاد دانشگاهی تأسیس شود؟

-یادگاری: ستاد انقلاب فرهنگی که بعدها به شورای عالی انقلاب فرهنگی تغییر نام داد، به دنبال علمی بود که اثرگذار باشد و در آن جهاد علمی صورت بگیرد؛ به این نتیجه رسیدند که باید در کنار دانشگاه‌ها مکانی وجود داشته باشد که خارج از قوانین و مقررات دولتی یا قوانین و مقررات آموزش عالی فعالیت علمی، تحقیقاتی و حتی فرهنگی کند.

مبنای تشکیل جهاد دانشگاهی در نظام جمهوری اسلامی ایران از کارهای فرهنگی و انقلاب فرهنگی در دانشگاه‌ها صورت گرفت. منافقین، توده‌ای‌ها و چریک‌های فدایی خلق می‌خواستند دانشگاه ستاد جنگ و مقابله با نظام کنند؛ نیاز به یک تحرک و انقلابی در دانشگاه بود تا دانشجویان به دنبال کسب علم نافع باشند، بنابراین به انقلاب فرهنگی نیاز بود؛ پایه انقلاب فرهنگی که گذاشته شد، جهاد دانشگاهی تشکیل شد.

در دوران‌های اولیه تشکیل جهاد دانشگاهی، مدیریت دانشگاه‌ها هم توسط جهاد دانشگاهی تعیین می‌شد؛ بعد که آموزش عالی شکل اصلی‌اش را گرفت و توانستند قوانین و مقررات را به نحو مطلوب تنظیم کنند،  این مدیریت از جهاد دانشگاهی گرفته شد و توسط آموزش عالی که در وزارت بهداشت و درمان و بعد هم وزارت علوم شکل گرفت، به وزارتین داده شد.

بعدها شورای انقلاب فرهنگی مصوبه‌ای داشت که پیگیرهای کار آموزشی و پژوهشی در دستور کار جهاد قرار گرفت، یعنی در اصل نیاز بود یک نهاد و جایگاهی باشد که خارج از سیستم‌های دولتی، در کنار دانشگاه فعالیت‌های علمی، تحقیقاتی و حتی فرهنگی هم داشته باشد، بر همین اساس جهاد دانشگاهی را تاسیس کردند. مسئولیت‌هایی که در طول چند سال اخیر به عهده‌‌ جهاد دانشگاهی گذاشته شد، نشان می‌دهد که جهاد دانشگاهی واقعا در کنار دانشگاه، نیاز بود.

*تسنیم: آقای دکتر ما باید یک کمی جلوتر برویم و برسیم به دوران دفاع مقدس؛ در این دوران، جهاد دانشگاهی چه دستاوردهایی داشت؟ و چقدر در جنگ تاثیرگذار بود؟

-یادگاری: یکی از دستاوردهای خوب جهاد دانشگاهی این بود که بچه‌های جهاد هم چون فرزندان این انقلاب بودند، در دفاع مقدس حضور مستمر داشتند. ما حدود 85 شهید در جهاد دانشگاهی در رابطه با حضور در دفاع مقدس و درگیری با منافقین داریم. جهاد دانشگاهی بعضا در حوزه علوم فنی و مهندسی در جبهه‌ها زیاد فعالیت داشته است؛ به عنوان مثال در ساخت پل برای عبور تجهیزات با جهاد سازندگی همکاری داشت.

*تسنیم: درباره‌‌ سیر تحولات علمی و مسیر رشد علمی کشور، پس از جنگ خصوصاً از سال 70 به بعد هم کمی توضیح دهید.

- یادگاری: در طول دفاع مقدس ما پیشرفت‌های علمی خوبی داشتیم، یعنی به خاطر نیازهایی که داشتیم، پیشرفت‌هایی هم داشتیم. در آن زمان تحریم‌هایی هم از بلوک شرق و هم از بلوک غرب داشتیم. ما هم داشتیم با آمریکا و فرانسه و آلمان و ایتالیا و شیخ‌نشین‌های خلیج‌فارس و عراق می‌جنگیدیم و هم به خاطر حمایت از مردم افغانستان، مورد غضب بلوک شرق بودیم.

شرایط به گونه‌ای بود که در یکی از سخنرانی‌های مقام معظم رهبری در نمازجمعه، ایشان فرمودند که ما حتی سیم خاردار هم که می‌خواستیم، بلوک شرق به ما کمک نمی‌کرد. در این زمینه نیروی نظامی، دفاعی و حتی مراکز تحقیقاتی و نظامی ما پیشرفت‌های خوب و ارزنده‌ای را در بعضی از نیازهای کشور داشتند و حتی بعضی از کارهای نوآورانه هم در دفاع مقدس داشتند.

بعد از دفاع مقدس و پذیرش قطعنامه و کارهایی که انجام می‌شد اکثر نیروها به دنبال علم و ورود به کارهای علمی بودند که خوشبختانه در این زمینه هم موفق بودند. نیروهایی که تا دیروز در سنگرهای مختلف دفاعی بودند، آمدند و در رشته‌های علوم‌پزشکی، فنی‌مهندسی، علوم پایه، علوم انسانی و هنر مشغول شدند و پیشرفت‌هایی هم کردیم. این را در شرایط کنونی می‌بینیم.

بعد از جنگ دانشگاه‌های ما یک جور دیگر به علم نگاه کردند، در کنار این، همه سرمایه‌گذاری‌ها بر این شد که به دنبال کارهایی که مورد نیاز جامعه است، برویم. یکی از این اقدامات، پیشرفت‌های کشور در سلول های بنیادی و انقلاب که جهاد دانشگاهی در این عرصه به پا کرد، بود. مقام معظم رهبری پشتیبانی مستقیمی از این دستاورد داشتند.

بعد از نتیجه‌‌ موفقی که در بحث سلول‌های بنیادی جهاد داشت، رهبری می‌فرمودند که «بعضی وقتا برخی می‌گفتند که این پشتیبانی‌های شما شاید فایده‌ای نداشته باشد» ولی خوشبختانه فایده داشت و نتیجه هم داد و ما الان در شرایط کنونی به جایی رسیدیم که می‌توانیم دست‌کاری‌های ژنتیکی روی حیوانات انجام دهیم و برای تولید بعضی از پروتئین‌ها و درمان بعضی از بیماری‌ها از آن استفاده کنیم.

ما به درجه‌ای از علم رسیده‌ایم که می‌توانیم با دستکاری ژنتیکی از شیر حیوانات تولید پروتئینی بکنیم که از آن به عنوان بیوراکتور برای درمان استفاده بکنیم. شکستن این سد که علم دیگر تنها در دست کشورهای اروپایی و شرقی نیست و ما هم می‌توانیم، ارزشمند است.

ممکن است بگوئیم صدرصد توقع نظام را هنوز در مسائل علمی نتوانسته‌ایم برآورده کنیم ولی همین بسترها و زیرساخت‌ها انشاء‌الله درست می‌شود و در آینده‌‌ خیلی نزدیک رشد بسیار بیشتری خواهیم داشت.

* تسنیم: گویا غرب مانند بحث هسته‌ای که در تلاش برای انحصاری کردن این علم است، در سلول‌های بنیادی هم به دنبال این مساله بود.

- یادگاری: بله! مقام معظم رهبری در یکی از سخنرانی‌هایی که با اعضای جهاد دانشگاهی داشتند، فرمودند که بعد از اینکه این حرکت زیست فناوری و بیو‌تکنولوژی -به این مضمون- شروع شد، غربی‌ها گفتند که می‌خواهند شورای حکام زیست فناوری را تشکیل دهند. خوشبختانه چون ما ورود پیدا کرده بودیم، این اتفاق نیفتاد و نتوانستند جلوی ایران را بگیرند.

قرار بود این اتفاق بیفتد ولی همان دوران‌ و حتی بعد از آن، مواردی را  داشتیم که دانشجویان در بعضی از رشته‌ها که زیر مجموعه زیست‌فناوری بود، اجازه تحصیل به دانشجویان ایرانی را نمی دادند. الان هم ما در بعضی از موارد محدودیت داریم. آنها می‌خواهند ما در رشته‌هایی فعالیت کنیم که پازل‌شان را تکمیل کند ولی این اندیشمندی و دوراندیشی نظام آموزش عالی ماست که به دنبال رشته‌هایی باشیم که بتواند مشکلاتمان را حل کند.

***صرفه‌جویی 25 میلیون دلاری در دکل‌های حفاری نفت***

* تسنیم: بعد از انقلاب با توجه به تحریم‌ها، پیشرفت‌هایی نیز داشتیم. الآن با توجه به اینکه 34 سال از انقلاب می‌گذرد، میزان رشد و پیشرفت جهاد دانشگاهی را با وجود تحریم‌ها ذکر کنید.

- یادگاری: یکی از نکته‌های خیلی مهم که ما در نظام جمهوری اسلامی‌مان داریم، همین مکتب است؛ مکتبی که ما می‌توانیم از تنگناها و از فشارها فرصت ایجاد کنیم. ما در بخش دفاع مقدس نشان دادیم که خود تحریم‌ها و فشارها می‌تواند فرصتی را برای استفاده از توانایی‌های داخلی مهیا کند.

تحریم‌ها می‌تواند بستری باشد برای اینکه این بستر تبدیل به یک فرصت شود و از این فرصت به‌نحو مطلوب استفاده کنیم. خب، با توجه به اینکه بیشتر درآمد کشور از طریق نفت و تک‌محصولی هست ــ‌بگذریم از کشاورزی و دیگر مواردی که در مقایسه با درآمد نفتی‌مان ناچیز است‌ــ اما در شرایط کنونی می‌توانیم از این تحریم‌ها به نحو مطلوب استفاده کرده و سرمایه‌گذاری کنیم.

در جهاد دانشگاهی این بستر فراهم است، یعنی ما با توجه به تجربیاتی که در زمینه‌های فنی مهندسی، علوم پزشکی و علوم پایه داریم، می‌توانیم به مسائلی که نیاز باشد، ورود پیدا کنیم.

ما اخیراً در بحث ساخت دکل‌های حفاری نفت با وزارت دفاع و وزارت نفت یک عقد قرارداد و تفاهم‌نامه‌ای داریم که ساخت دکل‌های حفاری نفت خشکی که مورد نیاز قسمت نفت ما هست را جهاد دانشگاهی به یک دانش بومی تبدیل کند.

با دستیابی به فناوری ساخت این دکل‌ها، علاوه بر تامین نیاز داخلی و صرفه‌جویی 25 میلیون دلاری به ازای وارد نکردن این تجهیزات، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند به جمع صادرکنندگان این دسته از تجهیزات استراتژیک صنعت نفت بپیوندند.

این اتفاق در شرایطی روی داد که ما تحریم هستیم و خارجی‌ها این محصول را به ما نمی‌دهند. ما اعلام آمادگی کردیم و ورود پیدا کردیم که این اتفاق بیفتد و دانش این دکل‌ها بومی شود. علاوه براین، ساخت upsهایی که به خاطر تحریم به ما نمی‌دهند و مورد استفاده پارس جنوبی و عسلویه است، توسط جهاد دانشگاهی صورت می‌گیرد و این بستری است که ما می‌توانیم در این مقطع شرایط خرید را از خارج قطع کنیم.

*** ورود جهاد دانشگاهی به بومی‌سازی دانش مترو***

در مواردی دیگر که می‌توان مثال زد، ورود به ساخت دانش مترو است. ما ادعا کردیم که با توجه به نیازی که الان در کشور وجود دارد و ممکن است در آینده این تحریم‌ها به این ناحیه هم سرایت کند، جهاد دانشگاهی اعلام آمادگی کرده است. خوشبختانه این احتمال از طریق معاونت فناوری ریاست‌جمهوری مورد تأیید قرار گرفته و جلساتی که با افراد متخصص متعددی داشتیم.

* تسنیم: قراردادی هم در این زمینه داشتید؟

-یادگاری: بله! قرارداد اولیه‌‌ فعالیت علمی را در این زمینه داشتیم؛ قرارداد 3 میلیاردی‌ای بستیم که مرحله به مرحله دانش فنی را به محصولی مورد استفاده تبدیل‌ کنیم تا در آینده‌‌ نزدیک با استانداردهایی که در دنیا وجود دارد، بتوانیم خودمان دانش متروها را بومی کنیم.

البته در دانش مترو برق، سیستم مکانیکی و ... است؛ این یک بحث تخصصی دارد که نیاز هست با متخصصین فن صحبت شود، لذا ما در بحث دانش متروها هم توانستیم ورود پیدا کنیم؛ ما در این شرایط اعلام آمادگی می‌کنیم که در شرایط تحریم کنونی با علومی که داریم، بتوانیم معضل یا مشکل نظام جمهوری اسلامی را با محصول‌های مورد نیاز برطرف کنیم.

* تسنیم: سند چشم انداز بیست ساله ‌در سال 84 ابلاغ شد؛ شاید هیچ کسی باورش نمی‌شد ایران در سال 91 رتبه‌‌ اول تولید علم  را در منطقه بدست بیاورد. به نظر شما اکنون که ما به این رتبه رسیدیم، در افق چشم‌انداز کجا خواهیم بود؟

- یادگاری: جدی‌گرفتن این مسأله که "ما می‌توانیم" روی برنامه‌ریزی مسئولین اجرایی در سطح کشور خیلی اثر گذاشته است. این مساله در بحث نوشتن نقشه‌‌ جامع علمی کشور، سند تحول آموزش و پرورش، سند تحول آموزش عالی، سند تحول سلامت و بحث امور نخبگان مشاهده می‌شود. این‌ها اسنادی هستند که در شورای انقلاب فرهنگی مراحل پایانی‌اش را گذرانده و حتی بعضی‌ از آنها هم مصوب شده و بیرون هم آمده. اینها می‌تواند بستر مناسبی بشوند برای اینکه ما آینده‌‌ روشنی داشته باشیم.

تولیدات علمی ما با زیرساخت‌های مناسب و برنامه‌ریزی‌های اعتباری مناسب سبب می‌شود به درجه‌ای برسیم که از تولیدات علمی‌مان محصول هم تولید شود. ما داریم به سمتی می‌رویم که به نیازهای کشور بیشتر توجه کنیم. مثلا ما در نانو جزو رتبه‌های برتر هستیم؛ برای بحث فراورده‌های بیولوژیک در کارهای علوم پزشکی خیلی نیازمند به این مواد هستیم؛ سرمایه‌گذاری میلیاردی یا میلیارد دلاری در بعضی موارد شاید درآمد بیلیون دلاری برای کشور داشته باشد.

وقتی بحث نانو را عنوان می‌کنیم، این نانو در همه‌‌ زمینه‌های زندگی می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. از لباس پوشیدن، فضا (هوای سالم)، داروهای رادیواکتیوی که می‌تواند داروهای نانویی ‌جایگزین آنها شود.

ما الآن میلیاردها دلار از کشور خارج می‌کنیم برای اینکه مواد نانویی را به کشور وارد کنیم. اگر برنامه‌ مناسب تبیین شود، ما دیگر نیاز به نفت و مواد نفتی نداریم و اگر این مواد تولید بشوند، درآمدهای مناسبی را برای کشور می‌توانند کسب کنند. این کار در حال صورت گرفتن است؛ البته نیاز هست که حرکتش حرکتی سریعتر باشد؛ مثلا اگر با سرعت 100 کیلومتر در حال پیشرفت هستیم، حالا باید با سرعت 150 تا 200 تا حرکت کنیم و طبق فرمایش مقام معظم رهبری باید یک میان‌بر بزنیم؛ یعنی در زمینه‌ رسیدن به محصول و تولید و حل مشکلات و معضلات کشور، باید میان‌بر بزنیم.

یکی از راه‌های میان‌بر مهندسی‌ معکوس است که از طریق آن می‌توانیم در تولیدات علمی ورود پیدا کنیم و انشاء الله این کار را هم بتوانیم ادامه بدهیم. با برنامه‌ریزی‌هایی که در کشور صورت می‌گیرد، افق روشنی را برای تبدیل علم به یک محصول و حل معضل و مشکل نظام خواهیم داشت و انشاءالله این را هم تا افق 1404 به یک نتیجه مطلوبی می‌رسانیم.

* تسنیم: پژوهشکده‌‌ ابن‌سینا پیشرفت‌های خوبی در زمینه‌های سرطان داشته است؛ یعنی چه شناسایی سرطان و چه درمان سرطان. این دستاوردها در چه حدی است؟

-یادگاری: ما در بحث تولید آنتی‌بادی‌های منوکرال که یکی از روش‌های پیشرفته علمی برای درمان سرطان است، ورود پیدا کردیم؛ برای تولید انبوه این محصول هم سازمان گسترش و نوسازی‌نوین سرمایه‌گذاری کردند و بستر را فراهم کردند که انشاءالله بتوانیم این محصول را به تولید انبوه برسانیم.

پژوهشگاه ابن‌سینای ما در کنار پژوهشگاه رویان در علوم پزشکی، ژنتیک، تولید‌مثل، ناباروری و بیماری‌های زنان و درمان بعضی از بیماری‌های زنان فعالیت‌هایی داشته است؛ حتی در درمان سرطان هم ورود پیدا کرده و کارهای خوب و ارزنده‌ای را انجام داده است.

اخیراً پژوهشگاه‌ ابن‌سینا، پژوهشگاه رویان و انستیتو پاستور یک کار مشترکی انجام دادند که تعبیر معمولی‌اش این می‌شود که پدر و مادرهایی که بچه‌دار می‌شوند و پدر و مادرهایی که توانایی بچه‌دار شدن را ندارند ولی می‌توانند از طریق فعالیت‌های آزمایشگاهی بچه‌دار شوند، ممکن است بچه‌‌شان به یک بیماری ژنتیکی دچار شود؛ مثلا پدر و مادر شاید‌ بیماری خونی تالاسمی داشته باشند؛ ما به این توانایی رسیده‌ایم که خصوصیات ژنتیکی را شناسایی کنیم و قبل از لانه‌گزینی، این بیماری را دفع کنیم تا بچه‌ای سالم از پدر و مادری که زمینه‌‌ بیماری دارند، به دنیا بیاید.

نخستین نوزاد سالم حاصل از انجام روش‌های PGD در والدین مبتلا به تالاسمی مینور در سال 88 و دومین نوزاد در سال 90 در مرکز فوق تخصصی ابن‌سینا متولد شد و هم‌اکنون هردوی این کودکان در سلامت کامل به سر می‌برند.

با استفاده از روش تشخیص پیش از لانه‌گزینی در تالاسمی، می‌توان نیاز به سقط درمانی و تبعات مختلف روانی، جسمی و اجتماعی آن را کاهش داد. این روش در مورد بیمارانی که مبتلا به سقط مکرر هستند و یا سن‌شان بیش از 35 سال است یا مبتلا به بیماری هموفیلی و تالاسمی هستند، می‌تواند منجر به رفع مشکل و بیماری شود.

***تولید اعضای پیوندی انسان در بدن حیوانات***

در پژوهشکده زیست‌فناوری رویان به دنبال اجرای طرح بزرگ «تولید اعضای پیوندی انسان در بدن حیوانات دستورزی شده ژنتیکی» نیز هستیم که با اجرای آن، انقلابی در علوم ژنتیکی اتفاق می‌افتد.

در این طرح از طریق دستورزی ژنتیکی، جنین‌های حیوانی خاصی تولید می‌شوند که در صورت انتقال به رحم تکوین می‌یابند، ولی فاقد توانایی تولید یک عضو مشخص هستند. در فناوری جدید رویان با استفاده از مهندسی ژنتیک ژن مسئول تولید یک ارگان خاص حیوان به عنوان مثال کبد یا قلب در جنین حیوان حذف شده و سپس سلول‌های بنیادی بیمار نیازمند به پیوند عضو در آزمایشگاه تولید و در کنار جنین حیوان قرار می‌گیرد تا جنین با استفاده از سلول‌های بنیادی بیمار نیازمند عضو مورد نظر را در بدن خود تولید کند و سپس به راحتی می‌توان عضو تولید شده را که منشأ انسانی داشته و قابل پیوند به بیمار مورد نظر است، به بیمار پیوند زد.

ما دستاوردهای بسیاری داریم ولی باید یک دید گسترده‌ در نظام جمهوری اسلامی ایران تداوم یابد. این‌که می‌گوییم جمهوری اسلامی تحریم است، یعنی باید همه مسئولین اجرایی تحریم‌ها را جدی بگیرند.

اگر ما در آینده محتاج دیگران باشیم، صد در صد به استقلال ما ضربه وارد خواهد شد. دشمن هیچ وقت ما را رها نخواهد کرد؛ امروز به یک سبک و جریان، و فردا هم به سبک دیگری؛ تا زمانی که ما حضور داریم، دشمن هم هست و برای فشار به ما برنامه‌ریزی می‌کند تا نتوانیم سرپا بایستیم -خوشبختانه این آرزو را به گور خواهند برد- منتها باید برنامه‌ریزی، سریع، کوتاه‌مدت و حساب شده باشد. ما باید این اعتقاد را داشته باشیم که فرزندان خودمان به مراتب از اندیشمندان خارجی بالاتر هستند.

***دانشجویان ایرانی یک سر و گردن از چینی‌ها و ژاپنی‌ها برترند****

یکی از دوستان تعریف می‌کرد که شاید چین و ژاپن از لحاظ اقتصادی در دنیا حرف اول را بزند ولی من مقایسه کردم دانشجویان چینی و ایرانی را که در کشورهای خارجی در کنار هم درس می‌خواندند؛ بچه‌های ایرانی یک سر و گردن از لحاظ استعداد به مراتب بالاتر بودند.

آنها برنامه‌ریزی کردند و به این درجه رسیدند، ما هم باید برنامه‌ریزی میان‌بر داشته باشیم و تحریم‌ها را جدی بگیریم، تا پیشرفت بیشتری بکنیم. این تحریم‌ها برای این است که ما به زانو دربیاییم. طبعاً برنامه‌ریزی باید هم سریع باشد و هم کوتاه‌مدت. باید دنبال این باشیم که کارهای تحقیقاتی‌مان داخل دانشگاه ارتباط پیدا کند با یک محصول؛ ارتباط پیدا کند با یک کار تحقیقاتی.

الان داخل دانشگاه‌هایمان کارهای تحقیقاتی که داریم انجام می‌دهیم، اکثریت‌شان به تولید علم منجر می‌شود. اگر خیلی خوش‌باورانه نگاه بکنیم، پول‌هایی که در وزارت علوم و وزارت بهداشت خرج می‌شود، 70 تا 80 درصد و حتی 85 تا 90 درصدشان به تولید علم منجرمی‌شود؛ این درد ما را نمی‌تواند دوا کند.

باید بستری باشد که حتی اگر دانشگاه ما هم یک paper می‌نویسد، دستگاه‌ها و جاهایی باشند که از این نوشته و از این تحقیقات استفاده کرده و آن را به علم تبدیل کنند. یکی از این مکان‌ها جهاد دانشگاهی است.

جهاد دانشگاهی می‌تواند با برنامه‌ریزی مناسب جایگاهی باشد برای اینکه پل ارتباطی دانشگاه و صنعت باشد و تولیدات علمی را به محصول تبدیل کند. الان کشورهای پیشرفته چنین جایگاهی را در کنار دانشگاه دارند. مثلاً در آلمان دو مرکز علمی وجود دارد که بر روی طرح‌های اعضای هیئت علمی، سرمایه‌گذاری می‌کنند. جایگاه جهاد دانشگاهی باید اینجور ی دیده شود ولی اینگونه دیده نمی‌شود.

جهاد دانشگاهی می‌تواند در کنار دانشگاه بستر مناسبی باشد برای اینکه علم تبدیل به محصول شود. جهاد دانشگاهی در طول این 32 سالی که تأسیس شده، ثابت کرده که این کار را هم می‌تواند انجام بدهد؛ در رشته‌های فنی‌مهندسی، علوم پزشکی و دیگر موارد  این را اثبات کرده است.

*تسنیم: ورود جهاد دانشگاهی به مباحث ژنتیکی، به نوعی حرکت در لبه علم و فناوری به حساب می‌آید. تاکنون بررسی‌ای صورت گرفته است که مشخص شود پژوهشگاه رویان در سلول‌های بنیادی چقدر صرفه اقتصادی داشته است؟

*** درمان در رویان یک سوم درمان در خارج است***

-یادگاری: ما در گذشته خانواده‌هایی را داشتیم که به خاطر نداشتن بچه یا مباحث روانی یا مشکلاتی مانند جدایی و طلاق را داشتند؛ آن‌هایی که توان مالی داشتند، به کشورهای خارج می‌رفتند و خرج‌های دو و یا سه برابری می‌کردند.

سال گذشته برای درمان ناباروری، رویان هزینه دو یا سه میلیون تومانی -نسبت به نوع مشکل- دریافت می‌کرد ولی در خارج کشور این ارقام 3 برابری می‌شود؛ علاوه بر آن مشکلات فرهنگی هم در خانواده‌ها اثر می‌گذارد. در صورتی که در معالجه در ایران این معایب را ندارد ضمن اینکه از خروج ارز از کشور جلوگیری می‌کند.

*تسنیم: فعالیت جدیدی  یا برنامه‌هایی دارید که در آینده بخواهید محقق کنید؟

- یادگاری: یکی از کارهای اساسی که در جهاد دانشگاهی در حال انجام است، جایگاه مناسب جهاد دانشگاهی در 30 سال آینده است. جهاد دانشگاهی با دهه‌های 60 و 70 و 80 پایه‌ریزی شده است. ارتقای کارهای علمی هم در جهاد دانشگاهی نیاز به یک تحول راهبردی دارد. این کار را ما شروع کردیم. یکی از ماموریت‌های اصلی‌مان داخل جهاد، تبدیل تولیدات علمی به محصول است.

ما به دنبال یک مهندسی جدیدی برای جهاد دانشگاهی هستیم، آن هم با بازخوانی و باز تعریف جهاد دانشگاهی در بستر کارهای علمی. اگر این اتفاق میمون و مبارک در آینده نزدیک بیفتد، می‌توانیم ادعا کنیم که جهاد دانشگاهی در راستای تولید علم و تبدیل علم به محصول قدم بزرگی برداشته است. ماموریت اصلی ما هم همین است که بتوانیم یک برنامه و  نقشه‌ی راه برای جهاد دانشگاهی بکشیم.

*تسنیم: شما به عنوان رئیس جهاد دانشگاهی چه آرزوی دارید برای این مجموعه و  کشور؟

- یادگاری: تنها آرزویم این است که جهاد دانشگاهی در نظام جمهوری اسلامی با همین تفکر و فرهنگ جهادی باقی بماند و  کارهای علمی را در بستر جهادی انجام بدهد.

انتهای پیام/