روند و دلایل تشکیل سازمان شکنجه رژیم طاغوت

به گزارش خبرنگار گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم ؛ پس از سقوط رضاشاه قدرت بلامنازع شهربانی و اداره تأمینات آن دچار رکود شد و دامنه فعالیت مأموران اداره آگاهی و پلیس سیاسی آن کاهش چشمگیری یافت. به ویژه پس از آن که برخی از مهمترین جنایتکاران پیشین شهربانی دستگیر و تحت تعقیب قرار گرفتند، به تبع آن در نظام خشن پلیسی و اطلاعاتی شکل گرفته در تشکیلات گسترده شهربانی هم نقصان جدی پدیدار شد و تا سالها روش های پیشین در تعقیب ، دستگیری و شکنجه مخالفان سیاسی دنبال نشد. با این حال دستگاه اطلاعاتی جاسوسی شهربانی یک سره از کار نیفتاد ، اما به دلیل تحولات سیاسی اجتماعی نوینی که در کشور در حال شکل گیری بود، روشهای مذموم گذشته به ندرت در شهربانی و اداره آگاهی مجال بروز و ظهور یافت و این روند تا کودتای 28 مرداد 1332 کماکان ادامه داشت . بدین ترتیب طی دوازده سال نخست سلطنت محمدرضا، دستگاه اطلاعاتی امنیتی و نیز پلیس سیاسی قابل اعتنایی وجود نداشت . با این حال در برخی مقاطع همین دوران دوازده ساله ، دستگاه شهربانی در مسائل سیاسی روز دخالت می کرد و به سود یا زیان برخی گروههای سیاسی، دربار و غیره وارد عمل می شد. اما این گونه اقدامات هیچگاه انسجام یافته نبود و در عین حال تداوم جدی هم نداشت.

در همان حال رکن ارتش و فرمانداری نظامی هم در امور اطلاعاتی  امنیتی و پلیسی دخالت می کردند. پس از کودتای 28 مرداد 1332 و سرنگونی دولت مصدق ، به تدریج فضای سیاسی اجتماعی کشور به سمت روشهای ناپسند دوران رضاشاه سیر کرد و هنگامی که در اواخر1335 ش. با تصویب قانون تأسیس و تشکیل ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور ) دستگاه اطلاعاتی امنیتی انسجام یافته ای در ایران شکل گرفت ، بسیاری از روشهای نامطلوب و غیراصولی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در حال خودنمایی بود . این بار هم دستگاه اطلاعاتی، امنیتی کشور قدم در راهی نهاد که پیش از آن شهربانی رضاشاه آن را آزموده و قریب به دو دهه حقوق اساسی مردم را نقض کرده و حمایت گر روش استبدادی حکومت شده بود. طرح تشکیل ساواک هنگامی ضرورت یافت که محمدرضا با حمایت و پشتیبانی قدرتهای خارجی مسیری را که پیش از او پدرش بر آن نهج حکم رانده بود گام نهاد و به تبع آن هر چه روند مشروطیت زدایی و گرایش به استبداد نمود بیشتری می یافت، ساواک هم بر روشهای خشن خود می افزود. فرض این مبحث بر این پایه استوار خواهد بود که :

1. زمانی ضرورت وجودی تأسیس ساواک احساس شد که حاکمیت به سمت استبداد و خودکام گرفت.

2 . قدرتهای خارجی ( آمریکا و انگلستان ) که به دنبال کودتای 28 مرداد 1332 دولت مصدق را سرنگون و نظامی دلخواه جایگزین آن کرده بودند، به تدریج تشکیل نهادی پلیسی امنیتی و اطلاعاتی جدیدی را مورد توجه قرار دادند که بتواند منافع دراز مدت آنان را در ایران تضمین کند.بنابراین این دو کشور و به ویژه امریکا پیشگام تشکیل ، تکوین و هدایت ساواک شد تا از یک سو بتواند بر مخالفتهای داخلی پایان دهد و از سوی دیگر این کشور را در اهداف اطلاعاتی  جاسوسی منطقه ای یاری دهد. بدین ترتیب ساواک برخلاف نامش برای سلب امنیت داخلی و نیز نقض و تضعیف حاکمیت و استقلال ملی به نفع قدرتهای غربی ذی نفوذ در ایران گام نهاد . پیش از آنکه ساواک تشکیل شود فرمانداری نظامی که در رأس آن تیمور بختیار انجام وظیفه می کرد، بسیاری از موانع رسیدن به حکومت استبدادی را از میان برداشته و با تحکیم موقعیت و نفوذ سیاسی، اقتصادی امریکا و انگلیس در ایران ، آماده بود مجموعه مسئولیتهایش را البته در مقیاس بسیار گسترده تری به مولود جدید ( ساواک) واگذار کند.

قانون امنیت اجتماعی مصدق

برخی از مخالفان مصدق ، از جمله مظفر بقایی، قانون امنیت اجتماعی او را که با استفاده از لایحه اختیارات شش ماهه از مجلس شورای ملی ، به تصویب رساند، مقدمه ای بر تشکیل ساواک در بیش از چهار سال بعد دانسته اند. این قانون که شامل 9 ماده و چند تبصره بود، در اول آبان 1331 توسط مصدق تهیه شد و سه ماه ضمانت اجرا داشت . تردیدی نیست که اقدام مصدق در اخذ اختیار قانونگذاری از مجلس دوره هفدهم از اشتباهات فاحش دوران نخست وزیری او محسوب می شود. همان مجلس هفدهم هم که این اجازه ر ا به نخست وزیر اعطاء کرد البته گناه مضاعف تری مرتکب شد . در هر حال اطلاق نام قانون بر تمام این مقررات، لوایح و سایر دستورالعملهایی که از سوی مصدق و یا هر مرجع دیگری تهیه و تصویب شد دور از منطق است . قانون واژه ای است که فقط پس از تأیید و تصویب مجلس شورای ملی مفهوم می یافت. بدین ترتیب آنچه تحت عنوان قانون امنیت اجتماعی مصدق معروف شده ، اقدامی فرا قانونی و باطل بود . اما در هر حال مقرراتی که تحت عنوان قانون امنیت اجتماعی تدوین شد، محدودیت هایی برای جامعه سیاسی اجتماعی ایران آن روزگار ایجاد می کرد. این مقررات ، مراجع دولتی و حکومتی را برای اعمال فشار بر مخالفان سیاسی و اعتصاب کنندگان گشاده دست ساخت و دستاویزی علی الظاهر قانونی و رسمی برای محدود ساختن آزادی های فردی، اجتماعی و سیاسی بود.

گمان می رود مصدق که خود را پاسدار نظام دموکراتیک حکومت می دانست، با وضع این مقررات ، آشکارا در نقض قانون اساسی مشروطیت گام نهاده بود . حتی اگر سیر حوادث سیاسی، اجتماعی داخلی به هر دلیلی امکان ادامه نخست وزیری مصدق را با مشکلات عدیده روبرو می ساخت، او حق نداشت با اقداماتی از این دست، در راستای محدود ساختن حقوق اساسی جامعه ایرانی گام بردارد. متن این مقررات به اصطلاح قانونی و بسیاری از مفاد و اصول این لایحه، آشکارا ناقض صریح قانون اساسی و تهدید کننده حقوق سیاسی مردم کشور بود و در همان دوران هم مورد اعتراض بسیاری از افراد و گروههای سیاسی قرار گرفت. این قانون موجب شد تا سالها پس از تشکیل ساواک و آشکار شدن اعمال خلاف آن ، مخالفان مصدق او را پیشگام تشکیل ساواک خطاب کنند و از این رهگذر انتقادات تندی متوجه او سازند و ساواک را مولود دوران نخست وزیری او بدانند .

گفته شده که برخی از نزدیکترین یاران مصدق پس از تصویب و تهیه این مقررات ، راه خود را از او جدا کرده به صف مخالفان پیوستند.این در حالی است که برخی از افراد، به رغم انتقاداتی که به این مقررات داشتند، از اینکه آن را مقدمه تأسیس ساواک بدانند اجتناب ورزیدند. منصور رفیع زاده آخرین نماینده ساواک در امریکا که بعدها خاطراتش را در کتاب شاهد به چاپ رسانید ، ضمن انتقاد از قانون امنیت اجتماعی مصدق که ناقض حقوق اساسی مردم بود ، ارتباطی میان آن با قانون تشکیل ساواک و فعالیتهای آتی آن نمی بیند.

کودتای 28 مرداد 1332 ، مقدمه تشکیل ساواک

هرگاه بتوان مقدمه و آغازی برای روند و دلایل تشکیل ساواک قایل شد، کودتای انگلیسی امریکایی 28 مرداد 1332 می تواند نقطه عطف و عزیمت این جریان باشد. امروزه دیگر کسی در نقش مستقیم انگلیس و امریکا در کودتای 28 مرداد تردیدی روا نمی دارد. کرمیت روزولت عامل اصلی کودتا صراحتاً به نقش خود ، امریکاییها و انگلیسیها در کودتای 28 مرداد 1332 اعتراف دارد . بدین ترتیب باید سازمان سیا و اینتلیجنس سرویس را طراح و مجری اصلی کودتای 28 مرداد 1332 دانست که با همراهی عوامل ایرانی، دربار و وابستگان به محافل خارجی در ایران، دولت در حال احتضار مصدق را به سقوط کشانیدند و چنانکه دلخواهشان بود، مهره های سر به راهی جایگزین آن ساختند تا هر آنچه را که می خواهند در فضای سیاسی مطلوب و بدون مشکل کسب کنند. کودتای 28 مرداد 1332 اهداف کوتاه مدت و بلندمدتی برای امریکا و سپس انگلیس دنبال می کرد.

آنی ترین هدف کودتا از میان برداشتن دولت مصدق بود که بر سر راه نفوذ آنان مشکل آفرینی کرده بود. با نیل به این مقصود، هدف مهم تر تسلط دوباره بر سر پلهای نفتی ایران، در انتظار آنان بود . در این میان امریکا بیش از انگلیس سود برد که تا آن هنگام به طور جدی از عایدات سرشار نفت ایران بهره مند نشده بود . ضمن اینکه با کودتای 28 مرداد 1332 انگلیس هم بخش عمده ای از منافع از کف داده را بار دیگر صاحب شد . عقد قرارداد کنسرسیوم نفت در دوره نخست وزیری سپهبد زاهدی ، سرآغاز نیل به این هدف استراتژیک اقتصادی و سیاسی بود . اما هدف امریکا صرفاً کسب عایدات و منافع نفت نبود . این بار آنان به جد بر آن بودند تا به عنوان تنها قدرت برتر خارجی در ایران نفوذ کرده، جای پایی استراتژیک که هدف دائمی و بلندمدت آنان را دنبال کند، به دست آورند . بدین ترتیب هر چه از کودتای 28 مرداد 1332 می گذشت، نفوذ و قدرت امریکا در ایران پررنگ تر می شد تا جایی که طی یک دهه آتی، این کشور بر بسیاری از اهداف اقتصادی  سیاسی و فرهنگی موردنظر در ایران دست یافته بود و به سرعت در حال تثبیت موقعیت بلامنازع خود در ایران بود .

به دلیل مرزهای طولانی ایران با شوروی سوسیالیستی که در آن روزگار رقیبی جدی برای امریکا محسوب می شد، سیاستگزاران این کشور به گسترانیدن هر چه بیشتر حوزه های نفوذ خود در ایران احساس نیاز تمام نشدنی داشتند. بدین ترتیب خیلی زود محمدرضا و نظام حکومتی آن برای امریکا اهمیت استراتژیک بی بدیلی یافت. با چنین اهدا فی بود که امریکا پس از مدتی احساس کرد نیازمند دستگاهی اطلاعاتی امنیتی است تا علاوه بر پایان دادن به مخالفتهای داخلی در کشور، یاریگر اهداف استراتژیک سیاسی و اطلاعاتی و امنیتی در مرزهای ایران و نیز سایر نقاط جهان باشد . بنابراین امریکا از تأسیس ساواک به مراتب بیش از حاکمان ایران و نیز رقبا و دوستان خارجی خود سود می برد. امریکا، به ویژه پس از تشکیل ساواک، امید داشت تا از طریق این تشکیلات جدید ، مخالفان ایرانی حضور این کشور را در ایران که تعداد آنان رقم پرشماری از جمعیت چند ده میلیونی را شامل می شد، سرکوب و به انزوا بکشاند .

امریکا پس از کودتای 28 مرداد به سرعت تلاش کرد با وابستگی هر چه بیشترحکومت پهلوی به خود، حضور سایر رقبای سیاسی  اقتصادی را در ایران تحت الشعاع قرار داده، احساس نیاز همیشگی به حضور امریکا را در ایران به شاه و حکومت او بقبولاند. روند روبه افزایش کمکهای مالی، تسلیحاتی و اقتصادی امریکا به دولتهای ایران( پس از کودتا ) در راستای نیل به همین مقصود بود. بدین ترتیب امریکا به رژیم کودتا کمک کرد تا مخالفان خود را سرکوب کرده و آنان را تا مدتی منزوی سازد. با حل مسئله نفت و کمکهای اقتصادی متعدد مشکلات اقتصادی رژیم را مرتفع سازد. سیاست خارجی ایران را در راستای اهداف و خواسته های منطقه ای و جهانی خود سوق دهد. با تضعیف و اعمال فشار بر گروههای مختلف سیاسی، دینی و اسلامی ، زمینه های داخلی مخالف با حضور خود در ایران را کاهش دهد. ساختار اقتصادی کشور را در مسیر وابستگی هر چه بیشتر تغییر جهت دهد.

با سرکوب و تضعیف شدید حزب توده و گروههای چپ ، زمینه های داخلی نفوذ احتمالی شوروی را در ایران به حداقل برساند. با اعمال نفوذ در انتصاب نخست وزیران . مطیع و طرفدار سیاست امریکا در ایران ، با انعطاف عمل بیشتری طرحهای خود را اجرا کند با وارد کردن ایران به پیمانهای منطقه ای ( نظامی و اقتصادی ) کمربند امنیتی قابل اعتنایی برای تحکیم نفوذ و سلطه خود در منطقه ایجاد کند. با اعمال سیاستهای فرهنگی اجتماعی دلخواه، ایرانیان را به تبعیت از روش زندگی غربی و به ویژه امریکاییها سوق دهد.بدین ترتیب با تمهید این مقدمات و اهداف ریز و کلانی که امریکا در ایران داشت، تأسیس ساواک و به تبع آن تجهیز و راهبری آن توسط سیا و عوامل پیدا و پنهان امریکا در ایران، می توانست نقش قابل توجهی در موفقیت این اهداف بر عهده گیرد . ضمن اینکه پس از تشکیل ساواک، امریکا باز هم حیطه نفوذ و قدرت خود را در ایران گسترش داد. هارولد ایرنبرگر که کتابی هم دربارة ساواک نوشته، تأسیس ساواک را از پیامدهای کودتا برشمرده است .

وی امریکا را از عوامل اصلی تشکیل ساواک معرفی می کند که امیدوار بود با قدرت و اعتباربخشی به آن ، منابع ریز و درشتشان در ایران از تجاوز مصون بماند . او ساواک لقب داده و نقش سیا را در زمینه چینی برای تأسیس ساواک « دوست شکنجه گر غرب » را بی بدیل ارزیابی می کند.

نقش سیا و امریکا در تشکیل ساواک

ساواک اساساً در پاسخ به هیچ نیاز مغفول در کشور پدید نیامد . عملکرد آتی ساواک هم نشان داد که هدف عمده آن تقویت بنیانی نهادهای مدنی سیاسی، اطلاعاتی  امنیتی کشور نبود. و اصولاً هم طرح تشکیل ساواک ابتکاری از سوی دولتمردان و هیئت حاکمه کشور نبود. حسین فردوست تشکیل ساواک را به سیا و امریکا نسبت می دهد. وی معتقد است این سازمان در راستای توسعه شبکه های اطلاعاتی  امنیتی منطقه ای سیا تشکیل شد.محمد حسنین هیکل روزنامه نگار برجسته مصری هم که کتابی درباره انقلاب ایران و ریشه های آن نوشته ، با برشمردن علایق و خواسته های سیاسی، اقتصادی و استراتژیک امریکا در ایران پس از کودتای 28 مرداد 32 ، تشکیل ساواک را مؤثرترین اقدام امریکا و سیا ارزیابی می کند که جهت تقویت علایق و منافع آنی و بلندمدت آن کشور در این منطقه آورده که عمده « بیش و کم شاخه ای از سیا به شمار » احساس نیاز می شد.

او ساواک را فعالیتهایش در راستای اهداف امریکا شکل گرفته و هدایت شد. برخی دیگر از پژوهشگران نیز تحلیل کرده اند که بخشی از اهداف امریکا و سیا در تأسیس ساواک ، به طرح آن کشور برای ریشه کن سازی کمونیسم و گروههای چپ در ایران معطوف بود تا از طریق این تشکیلات جدید ، بر مشکلات احتمالی که گمان می رفت از ناحیه این گروهها بر منافع امریکا در ایران وارد شود، جلوگیری کند و موقعیت سیاسی شاه را نیز در رأس هرم قدرت تضمین نماید. علاوه بر گروههای چپ، ساواک باید مخالفان سیاسی، مذهبی او را نیز سرکوب کند.

قرینه دیگری که محققان را به نقش سیا در تشکیل و راهبری ساواک هدایت می کند عملکرد بعدی آن است به طوری که هم زمان با تغییر و تحولاتی که در سیاستهای دولتهای احزاب دموکرات و جمهوری خواه امریکا بروز می کرد و به تبع آن سیاست گذاری و نگرش این کشور در مناطقی نظیر ایران دچار دگرگونی های مشابهی می شد، در نوع عملکرد ساواک هم که اقدامات و فعالیتهای آن تابعی از سیاستها و خواسته های سیا بود، تغییراتی همسو رخ می داد. چنانکه وقتی دموکراتها سیاست ویژه ای پیش روی دولتمردان پهلوی قرار می دادند، به تبع آن رفتار ساواک نسبت به مخالفان و سایر وظایفی که بر عهده داشت در چارچوب همان طرحهای اعلام شده شکل می گرفت ؛ هنگامی نیز که جمهوری خواهان اعمال سیاستهای خشن تری را به شاه توصیه می کردند، هم زمان با آن، سیا هم ساواک را به همان مسیر سوق می داد. احمد فاروقی و ژان لووریه که فصلی از کتاب مشترکشان  ایران بر ضد شاه  را به ساواک اختصاص داده اند و از آن تحت عنوان چشم و گوش شاه نام می برند، تصریح می کنند بود و سیا « سیا » که این سازمان پلیسی اطلاعاتی اساساً تابعی از دستگاه اطلاعاتی امریکا بر آن بود تا از طریق این سازمان جدید ، اهداف اطلاعاتی ، امنیتی و سیاسی خود را در ایران و سایر کشورهای منطقه تسهیل بخشد.

جان. دی. استمپل کارمند بخش سیاسی اطلاعاتی سفارت امریکا در تهران هم دیدگاهی مشابه درباره نقش سیا در تشکیل و تجهیز ساواک سازمان امنیت و اطلاعات کشور [ ساواک] ... آمیزهای از اف . بی دارد. وی تأکید می کند که «امریکا بود [ CIA] و سی. آی. ا [ F. B. I] » آی یلیام سولیوان آخرین سفیر امریکا در تهران هم بر این نکته تأکید دارد که تشکیل ساواک از ابتکارات سیا بود . وی معتقد است همین سازمان بود که طرح تشکیلاتی و چگونگی تأسیس و فعالیت ساواک را در اختیار حاکمان ایران قرار داد . به اعتراف سولیوان:
در سال 1957 سازمان سیا طرح و چارچوب تشکیلاتی یک سازمان جدید اطلاعاتی را به شاه داد و خود در تأسیس و سازمان دادن آن مشارکت کرد. این تشکیلات که به نام سازمان اطلاعات و امنیت کشور نامیده می شد به زودی به نام مخفف آن یعنی ساواک شهرت یافت.

دلایل داخلی تشکیل ساواک

دلایل داخلی تشکیل ساواک ، از علل و دلایل خارجی شکل گیری آن قابل تفکیک نیست.مجموعه علل و عواملی که بر شکل گیری سیاست و رویکرد خارجی حکومت اثرگذار بود، با سلسله تحولات سیاسی اجتماعی داخلی پیوند نزدیکی داشت . از آنجا که رویکرد کلی سیاست داخلی و خارجی ایران در راستای اهداف و استراتژی منطقه ای و جهانی در حال شکل گیری غرب و به ویژه امریکا بود ، تشکیل نهادها و سازمانهایی نظیر ساواک نیز نمی توانست جدای از این مجموعه تحولات صورت گیرد . سرکوب و منزوی ساختن گروههای مختلف سیاسی، اجتماعی و مذهبی کشور صرفاً خواسته محمدرضا شاه نبود ، بلکه حامیان خارجی او و در رأس آنها امریکا نیز برای حفظ، تداوم و تحکیم موقعیتشان در ایران خواستار از میان برداشتن این گونه مخالفتها بودند.

ضمن اینکه اگر امریکا و سیا در طرح تشکیل ساواک نقش کلیدی بر عهده داشته باشند ، می شود گفت که سرکوب مخالفان رژیم نیز، توسط امریکا صورت گرفته است. بی مورد نبود که برخی محققان تصریح کرده اند ساواک به گونه ای عمل می کرد که گویا شاخه و زیرمجموعه ای از سیا است.منوچهر هاشمی آخرین مدیرکل اداره هشتم ساواک ( ضدجاسوسی) که پس از سقوط شاه کتابی درباره کارنامه ساواک منتشر کرده ، با برشمردن روند سرکوب مخالفان سیاسی رژیم پهلوی پس از کودتای 28 مرداد 1332 توسط فرمانداری نظامی، ضرورت ادامه سیاست سرکوب مخالفان در سالهای آتی حیات رژیم پهلوی را به دست سازمانی کارآمدتر ، از دلایل مهم تشکیل ساواک برمی شمارد. منوچهر هاشمی خطرات متعددی که مخالفان داخلی رژیم پهلوی را تهدید می کرد ، برشمرده و معتقد است که این خطرات نیازمند تأسیس سازمانی پلیسی اطلاعاتی بود که بر این مخالفتها پایان دهد. وی تصریح می کند که امریکا مدتها قبل از تأسیس ساواک دست به سازماندهی و تجهیز مجدد واحدهای اطلاعاتی ارتش زده بود و هنگامی که نتایج دلخواه از آن حاصل نشد، تشکیل سازمان جدیدی را مورد توجه قرار داد که در هیئت ساواک ظهور و بروز یافت.به گفته او:

هیچ کدام از سازمانهای یاد شده، اعم از فرمانداری نظامی و واحدهای ضداطلاعات در ارتش و شهربانی و ژاندارمری، واجد آن خصوصیات جامعی که یک سازمان اطلاعات و امنیت باید داشته باشد نبودند . فرمانداری نظامی بنا به ذات نظامی خود از جامعه فاصله داشت و خود را به عنوان یک قدرت فائقه برای مقابله با حرکتهایی که بر ضد نظام و رژیم برخاسته بودند یا احتمال به وجود آمدن آنها در آینده بود، شناسانده بود . در حالیکه یک سازمان اطلاعاتی بنا به طبیعت کار و اصل پنهانکاری، می بایستی در یک چهارچوب جدا از هیاهو، و حتی به صورت نامرئی عمل می کرد، نه به صورت سازمان شناخته شده پرهیاهو .

وظیفه ضداطلاعات واحدهای نظامی و انتظامی هم محدود به حوزه کار خود بود، لذا با در نظر گرفتن تمام جوانب امر، تصمیم مقامات کشور، باز هم با صلاحدید کارشناسان غربی، و عمدتاً امریکا، بر آن شد که در ایران هم مانند تقریباً همه کشورهای پیشرفته دنیا، به منظور جمع آوری و تمرکز اطلاعات مورد نیاز کشور از لحاظ امنیت داخلی، و تأسیس واحد اطلاعات خارجی و ضدجاسوسی در آن، سازمانی به وجود آید و کلیه فعالیتهای ذکر شده در آن سازمان متمرکز شود . با این قصد و نیت بود که سازمان اطلاعات و امنیت کشور در ماههای پایانی سال 1325 تولد یافت و مجوز تأسیس آن از تصویب مجلس شورای ملی گذشت. آنچه مسلم بود و بر خلاف نظری که برخی طرفداران رژیم پهلوی ابراز کرده اند تشکیل ساواک گامی در تحکیم و تقویت پایه های امنیت ملی و استقلال سیاسی کشور نبود و این سازمان مشابهت های بسیاری با نظام پلیسی امنیتی شهربانی دوره رضاشاه داشت که صرفاً در جهت تقویت پایه های نظام استبدادی او فعالیت می کرد .

آنچه هیچگاه موردتوجه قرار نگرفت احترام و حمایت از حقوق اساسی ملت و تقویت پایه های نظام حکومت مشروطه بود. بنابراین، به لحاظ داخلی ساواک سازمانی بود که اساساً برای رو در رویی با مردم پا به عرصه وجود نهاد . هدف از تأسیس آن تقویت پایه های قدرت استبدادی حکومت ، که نشانه های آشکار وابستگی خارجی نیز در آن دیده می شد، در برابر میلیونها مردمی بود که از حقوق اساسی اجتماعی، سیاسی و فردی خود محروم شده بودند. منصور رفیع زاده تصریح دارد که دلایل داخلی تشکیل ساواک تابعی از طرحهای بلندمدت سیا و امریکا در ایران بود . او معتقد است ساواک در داخل کشور جز سلب امنیت اجتماعی، سیاسی و فردی که کشور را به زندانی بزرگ تبدیل کرده بود وظیفه دیگری نداشت و در حیطه خارجی هم جز تبعیت از طرحها و خواسته های امریکا و سیا وظیفه دیگری نمی شناخت. رفیع زاده که نمایندگی ساواک را در امریکا به عهده داشت، به درستی تأکید می کند که ساواک در عرصه داخلی کارنامه ای سیاه از خود به نمایش گذاشت و با از میان برداشتن مخالفان حکومت به مثابه شعبه ای از سیا در ایران و خاورمیانه عمل می کرد.

هنگامی که ساواک در اواخر سال 1335 تشکیل شد بیش از سه سال بود که از کودتای 28 مرداد 1332 می گذشت. در این فاصله تقریباً تمامی مخالفان سیاسی حکومت سرکوب شده بودند . طرفداران مصدق و گروههای سیاسی تشکیل دهنده جبهه ملی ، دیگر جایی در عرصه سیاسی نداشتند . نهضت مقاومت ملی هم که از بقایای این گروهها تشکیل شده بود، دیگر رمقی نداشت . در همان حال حزب توده و گروههای چپ به شدت سرکوب شده، بسیاری از اعضای برجسته آن زندانی، اعدام و یا از کشور فرار کرده بودند . روحانیون و علمای مذهبی که در رأس همه آنها آیت الله کاشانی جای داشت ، گوشه عزلت گزیده بود و فرمانداری نظامی کنترل شدیدی بر اعمال و رفتار او داشت . فدائیان اسلام نیز که در اعتراض به سیاستهای غیراصولی رژیم دست به تحرکات جدی زده و حتی بر آن بودند حسین علاء عاقد قرارداد بغداد  را به قتل برسانند، از سوی فرمانداری نظامی تحت شدیدترین فشارها قرار گرفتند و رهبران آن اعدام شدند .

در همان حال ، حکومت با کنسرسیوم نفت، پیمان بغداد، برگزاری انتخابات فرمایشی، مردم کشور را از نشاط سیاسی اجتماعی عاری ساخته، نظمی قبرستانی جایگزین آن ساخت. در همان حال با تقسیم غنایم نفت ایران و روند رو به گسترش نفوذ امریکا در این کشور، دور جدیدی از وابستگی سیاسی، نظامی، اقتصادی و اطلاعاتی ایران به اردوگاه غرب ، تحت رهبری امریکا ، در حال تکوین بود . بدین ترتیب وقتی طرح تشکیل ساواک مورد توجه قرار گرفت، حاکمان داخلی و حامیان خارجی آنان بر آن بودند تا سیاستهای در پیش گرفته شده پس از کودتای 28 مرداد 1332 را به گونه ای گسترده تر ادامه دهند.کارنامه ساواک طی سالهای آتی آشکارا این نظریه را اثبات می کند:
پس از 28 مرداد حکومت نظامی در کشور ما دائمی شد و ا ز همان فردای کودتا کشتار زیر شکنجه، ترور در خیابان، ربودن مخالفین، حبس و تبعید غیرقانونی و اعدام سیاسی جزء لاینفک کشورداری گشت . و این ترور متشکل و سازمان یافته با تشکیل ساواک ( سازمان اطلاعات و امنیت کشور ) وارد مرحله نوینی گشت. در کشور ما دستگاه تروریستی و گانگستری عظیمی به وجود آمد که در پیوند با سیاه ترین سازمانهای جاسوسی و تروریستی امپریالیستی و صهیونیستی، از دست یازیدن به هیچ جنایت و هیچ عمل پلیدی باک ندارد.

آن مافیایی است و مقیاس جنایات آن به طور باورنکردنی گسترده و « اخلاقی » اصول وسیع. زندانهای این سازمان تروریستی دیگر بی نام و نشان است . دادگاههای نظامی فرمایشی هم دیگر برایش ایجاد مزاحمت نمی کند. ربودن پنهانی هزاران نفر و نگاه داری آنان در شرایط دلخواه و به مدت دلخواه، تلاش برای سلب حیثیت و اعتبار و خدشه دار کردن شخصیت انسانی زندانیان، کشتن زیر شکنجه، و با گلوله از قفا، پنهان کردن اجساد قربانیان و دزدیدن اموال مردم و در یک کلمه دست زدن به کثیف ترین اعمالی که با حیثیت و شرف انسانی و با حرمت جامعه بشری تناقض دارد همه و همه اینها شیوه هایی است که ساواک موجودیت خود را وابسته به وجود و اعمال آنها می بیند وهر چه زمان می گذرد بهیمیت این سازمان فرون تر می شود و استغراق آن در باتلاق جنایت و فساد عمیق تر می گردد.

ما را قصد برشماری فهرست جنایات رژیم نیست . چنین کاری به چندین کتاب نیازمند است. تردیدی هم نیست که این کتابها به موقع خود نوشته خواهد شد. قصد ما تنها یادآوری این واقعیت است که در درون دستگاه دولتی ضدملی و ضددموکراتیک کنونی به زبان مردم می چرخد دستگاه ترور سازمان یافت های « طبق قانون » که در مجموع خویش وجود دارد که بر هیچ قانونی متکی نیست، جز خدمت به مرتجع ترین و هارترین محافل دربار پهلوی و امپریالیسم . در حال حاضر دولت واقعی که بقیه دستگاه دولتی را هم زیر چکمه خود می کوبد، همین دستگاه ترور و آدم کشی  است. شخص شاه نیز درباره علل تشکیل سازمان اطلاعات و امنیت کشور ( ساواک ) اظهار نظر کرده است . او ضمن اینکه ساواک را سازمانی نظیر دستگاههای اطلاعاتی کشورهایی چون امریکا، انگلیس، فرانسه و غیره می داند، مبارزه با کمونیسم و گروههای مختلف چپ را دلیل اصلی شکل گیری ساواک اعلام می کند. شاه تصریح دارد که ایران به خاطر داشتن مرزهای طولانی با شوروی ، همواره در معرض خطر بود و ساواک مأموریت یافت با سرکوب حزب توده و سایر گروههای چپ، خطر سلطه شوروی را در ایران از میان بردارد:

ساواک پس از ماجرای مصدق ، به منظور مبارزه با عملیات براندازی کمونیستها در ایران تشکیل شد. من نمی خواستم نسبت به رویه دول غربی در برابر کمونیستها، اظهارنظر و قضاوت کنم ولی فراموش نکنیم که ایران دارای یک مرز مشترک طولانی با اتحاد جماهیر شوروی است . گرچه ما موفق شدیم با این کشور روابط مودت آمیز حسن همجواری و همکاری اقتصادی برقرار کنیم، با این وجود باید بگویم که پس از جنگ جهانی دوم، مناسبات ما خالی از اشکال و نشیب و فراز نبود. زیرا در سالهای جنگ و تا 1325 قسمتی از خاک ایران در اشغال نیروهای شوروی بود و سپس در آخرین ماههای حکومت مصدق حزب توده چنان قدرت یافته بود که امید داشت ایران را تحت سلطة خود درآورد.

پس ما ناچار شدیم نه به خاطر دفاع از رژیم، بلکه به خاطر حفظ تمامیت ملی، این حزب را غیرقانونی و ممنوع اعلام کنیم.شاه در جایی دیگر ، تشکیل ساواک را برای جلوگیری از اقدامات براندازانه ای می داند که پس از کودتای 28 مرداد 1332 در حال شکل گیری بود . وی تصریح می کند که برای تشکیل و تجهیز ساواک از سیا بهره گرفته شده بود:
ایجاد ساواک، به منظور مبارزه با فعالیتهای براندازی خارجی و داخلی علیه استقلال و تمامیت ارضی ایران بود. مسئولیت بنیانگذاری ساواک در سال 1332 به سپهبد تیمور کمک خواست . تعداد زیادی از کارمندان « سیا » بختیار تفویض شد . وی در این کار از به کارآموزی « سیا » ساواک برای طی دوره های آموزشی به امریکا رفتند و در اداره مرکزی پرداختند. همچنین دوره های کارآموزی و بازآموزی انفرادی و دسته جمعی، برای کارمندان سازمان اطلاعات و امنیت کشور در غالب سازمانهای اطلاعاتی اروپای غربی ترتیب یافت تا با روشهای آنان آشنایی حاصل کنند. با برشمردن موارد بسیاری از سلطه نظامهای « ساواک » کریستین دلانوادر کتاب کمونیستی طرفدار شوروی در خاورمیانه و قاره امریکا، تشکیل ساواک را در ایران توسط امریکا، اقدامی جهت جلوگیری از رخنه کمونیسم ارزیابی کرده است:... استدلال امریکاییان چنین بود . البته، آنان از تار و مار شدن کمونیستها در ایران خشنود بودند.

اما محدودیت سرویسهای امنیتی ایران را که منحصراً برای داخل کشور سازمان یافته بود به خوبی می شناختند. از بعد از کودتای 28 مرداد 32 ، مستشاران امریکایی در سرویسهای امنیتی ایران کار می کردند. آنها بودند که تصمیم گرفتند ادارات مختلف امنیتی را در یک سازمان واحد جمع کنند که وظیفه اش اساساً فعالیت ضدجاسوسی در جهت اتحاد جماهیر شوروی باشد. امریکاییان میان تهدید شوروی و خطر کمونیسم داخلی تفاوتی نمی دیدند. لذا، به جای ایجاد دو سازمان مستقل، یکی برای مراقبت درون مرزی و دیگر برای مراقبت برون مرزی، هر دو وظیفه را درون سازمان واحدی متمرکز کردند . ماده اول قانون تأسیس ساواک، گردآوری اطلاعات برای امنیت کشور بود و ماده دوم آن، تعقیب عملیات جاسوسی از هر سنخ.

محسن مبصر از رؤسای شهربانی دوره پهلوی هم ، ضمن اینکه تأسیس ساواک را در راستای مبارزه با کمونیسم و حزب توده ارزیابی می کند، تصریح دارد که این هدف هیچ گاه از سوی ساواک جدی گرفته نشد و اقدام مؤثری در مبارزه با حزب توده و گروههای چپ صورت نگرفت . منو چهر هاشمی هم با ارائه تاریخچه ای از فعالیت کمونیستها و حزب توده در ایران دوره پهلوی و اقداماتی که برای جلوگیری از گسترش مرام کمونیستی در ایران صورت گرفته بود، تشکیل ساواک را در راستای تداوم این مبارزه و از میان برداشتن گروههای چپ و حزب توده ارزیابی می کند. مروری گذرا به کارنامه ساواک در طول حدود بیست و دو سال فعالیت آن، نشان می دهد که نمی توان مبارزه با حزب توده و کمونیسم را تنها علت تشکیل ساواک دانست .

شاید به دلایل عدیده ای، امریکا فکر مبارزه با کمونیسم را به حاکمان وقت ایران القا کر ده باشد، اما آنچه شد آنی نبود که ادعا می شد. البته ساواک در طول دوران فعالیت خود گروههای چپ را نیز به شدت تحت تعقیب قرار می داد، اما این تنها مأموریت و یا حیطه عمل آن ن بود، بلکه سایر گروههای سیاسی، مذهبی ، فرهنگی و ... نیز هیچگاه از تیررس حملات این سازمان در امان نماندند. روحانیون و علمای مبارز، گروههای سیاسی طرفدار مصدق ( جبهه ملی نهضت آزادی) و دهها گروه و تشکل دیگر ، از سوی ساواک تحت تعقیب قرار گرفتند که هیچ یک با گروه های چپ هم سویی نداشتند . بنابراین نمی توان پذیرفت که تشکیل ساواک صرفاً برای مبارزه با کمونیسم و از میان برداشتن گروههای چپ و حزب توده در ایران بنیان نهاده شده باشد.

روند تشکیل ساواک

از اواسط 1335 ، اخبار و گزارشاتی در نشریات و روزنامه ها منتشر می شد که حاکی از تلاش دولت علاء برای تشکیل سازمان اطلاعاتی امنیتی بود . گفته می شد که با تشکیل این سازمان ، بر فعالیت فرمانداری نظامی پایان داده خواهد شد و ترکیبی از افسران و نیروهای آن ، سازمان جدید را اداره خواهند کرد . چهارشنبه 11 مهر 1335 اعلام شد که هیئت وزیران طرح تشکیل سازمان امنیت را تصویب کرده است و برای تأسیس آن نیازی به تأیید و زیرا یک اداره عمومی است که اجازه تشکیل » ، تصویب مجلس شورای ملی و سنا وجود ندارد با این حال تصریح شده بود حیطه فعالیت و اختیارات آن را باید . « آن با هیئت وزیران است مجلسین تعیین، تصویب و تأیید کنند . همچنین وعده داده شده بود که به زودی در همین رابطه، لا یحه ای تقدیم مجلس شورای ملی خواهد شد . چند روز بعد نیز گفته شد که محل استقرار سازمان امنیت در خیابان ایرانشهر خواهد بود و جهت اداره و سازماندهی آن در مرحله اول، 35 تن از افسران و درجه داران ستاد ارتش در نظر گرفته شده اند .

از همان آغاز نگرانیهای فراینده ای در میان مردم پدیدار شد که به درستی پیش بینی می کردند با پای گرفتن سازمانی از این نوع ، سرکوبها بیش از پیش ادامه خواهد یافت و سلب امنیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و فردی مردم به نهایت خواهد رسید . برخی مخالفتها نیز به طور جسته و گریخته در نشریات انعکاس یافت ، اما دولت اعلام کرد که نگرانیهای پیش آمده بی مورد است و این سازمان جدید جانشین فرمانداری نظامی نخواهد شد . این اظهارات که از سوی وزیر جنگ دولت علاء بیان شد ، به دلیل رعب و وحشت زایدالوصفی بود که فرمانداری نظامی در طول بیش از سه سال ( پس از کودتای 28 مرداد 32 ) در سراسر کشور ایجاد کرده و مخالفان سیاسی حکومت را به شدت سرکوب کرده بود . بدین ترتیب برای رفع نگرانی مردم ، که البته مانند همه سازمانهای مشابه در دنیا ، فعالیت آن جلوگیری از » از میان هم نرفت، گفته شد که با این حال مردم ، به عملیات خرابکارانه و اقداماتی است که مخالف مصالح کشور است ویژه آگاهان به امور سیاسی به درستی واقف بودند که مقصود از عملیات خرابکارانه و نیزمصالح کشور ، سرپوشی برای سرکوبهای شدیدی است که در آینده ، مخالفان حکومت پهلوی را نشانه رفته بود.

اگر اظهارات عیسی پژمان ، آخرین نماینده ساواک در عراق قرین با واقعیت باشد، مأموریت تدوین طرح اولیه ساواک برعهده سرلشکر حسن پاکروان رئیس سابق رکن ارتش نهاده شده بود . گویا این طرح اولین بار توسط وی تهیه و تدوین شد . عیسی پژمان ، به گفته خود، از سوی ریاست رکن ارتش سرهنگ مصطفی امجدی مأموریت یافته بود با حسن پاکروان ملاقات کرده و در امر مهمی ( که گویا خود او نیز از جریان آن بی اطلاع بود ) او را یاری کند. این طرح همان طرح تشکیلات ساواک بود که پاکروان در دست تهیه داشت. چنانکه از نوشته های پژمان برمی آید گویا در همان هنگام تدوین مقررات مربوط به حیطه فعالیت و عمل ساواک نیز تردیدهایی به وجود آمده بود . نگرانی این بود که مقررات وضع شده، امکان فراوانی برای سوء عملکرد تشکیلات در دست تأسیس فراهم خواهد آورد و موجب خواهد شد اعضای آن با بهره گیری از امکانات و اختیارات وسیع به انحراف کشیده شده و در نتیجه خود عامل فساد و ناامنی شوند.

سپهبد محسن مبصر هم در خاطرات خود ، اظهارات عیسی پژمان را تأیید می کند و می نویسد که وقتی آشکار شد با پایان تدریجی دوران فعالیت فرمانداری نظامی هنوز مخالفان سیاسی رژیم ( و عمدتاً حزب توده و کمونیسم ) چنانکه باید ریشه کن نشده اند و در همان حال رکن ارتش هم نخواهد توانست جانشین مناسبی برای فرمانداری نظامی باشد ، طرح تشکیل ساواک مورد توجه جدی قرار گرفت و حسن پاکروان عهده دار تدوین مقررات مربوط به تشکیل ساواک شد.

شواهد و قراینی هم وجود دارد که حاکی از همکاری نزدیک برخی افسران ارشد سیا با دولت کودتا و فرمانداری نظامی تیمور بختیار، برای طرح و تشکیل یک واحد اطلاعاتی امنیتی کارآمد است . بدین ترتیب می شود استنباط کرد که میان اقدام حسن پاکروان در تدوین طرح اولیه تشکیل ساواک با فعالیتهای همزمان مأموران سیا در ایران ، هماهنگی و ارتباط مستقیمی وجود داشته است . بنابراین باید گفت امریکا و سیا در همان آغازین مراحل طرح تشکیل ساواک در جریان امور قرار داشته اند و این که در گزارشات و اسناد متعدد از سیا به عنوان طراح و مؤسس اصلی ساواک یاد می شود مؤید همین موضوع است . مارک . ج. گازیورووسکی که کتابی دربارة روابط شاه با امریکا دارد، دربارة حضور مأموران اطلاعاتی امنیتی سیا در ایران پس از کودتا و تلاش آنان برای تشکیل واحد اطلاعاتی امنیتی در کنار فرمانداری نظامی چنین نوشته است:

1332 ] یک سرهنگ ] سیا تعلیم نیروهای اطلاعاتی ایران را نیز آغاز کرد. در سپتامبر 1953 ارتش امریکا که سالها برای سیا در خاورمیانه کار کرده بود و پیش زمینه وسیعی در کار پلیسی و کارآگاهی داشت در پوشش وابسته نظامی به ایران اعزام شد . مأموریت او سازمان دادن و فرماندهی یک واحد جدید اطلاعاتی بود که در آن زمان زیرنظر فرمانداری نظامی تهران تأسیس شد که در دسامبر 1953 زیر فرماندهی سرتیپ تیمور بختیار قرار گرفته بود. سرهنگ همکاری نزدیکی با بختیار و زیردستانش داشت، این واحد را فرماندهی می کرد، و به اعضای آن فنون پایه ای اطلاعات از قبیل روشهای مراقبت و بازجویی، عملیات شبکه های اطلاعاتی و امنیت سازمانی را یاد می داد. واحد اطلاعاتی بختیار نخستین سازمان اطلاعاتی امروزی و کارآمد بود که در ایران عمل می کرد.

گازیورووسکی در جایی دیگر از همین کتاب چنین نوشته است:

1332 ] برای آموزش و سرهنگی از ارتش امریکا که اندکی پس از کودتای 1953 فرماندهی واحد اطلاعاتی جدید سرتیپ بختیار به ایران فرستاده شده بود تا مارس 1955
1334 ] در ایران ماند و در این زمان با دستة ثابت تری از پنج افسر سیا جایگزین شد. 
در 1335 ] شاه پس از مشورت با مقامهای امریکا تصمیم گرفت این واحد اطلاعاتی را 1965 تجدید سازمان کند و گسترش دهد . سازمان جدید که ساواک نام گرفت زیر فرماندهی بختیار قرار گرفت که معاون نخست وزیر شد و امکان دسترسی مستقیم به شاه به او داده شد. نخستین هدف شاه از تأسیس س اواک ایجاد دستگاه اطلاعاتی امروزی کارآمدی بود که قادر باشد تهدیدهای داخلی و خارجی علیه سلطه او را شناسایی و با آنها نبرد کند و از رقابتهای خرد و ریز و لختی دیوانسالارانه ای که واحدهای اطلاعاتی موجود ( مثلاً واحدهای ارتش، [ 1335] ژاندارمری و شهربانی ) گرفتار آن بودند رها باشد. [...] بختیار در [ سال ] 1956 به امریکا سفر کرد تا با مقامهای امریکایی مشاوره کند و نحوة کار سیا و اف . بی. آی را بررسی کند . [...] رایزنی و آموزش امریکاییها در تبدیل ساواک به یک سازمان اطلاعاتی کارآمد حیاتی بود.

قانون تشکیل ساواک

بدین ترتیب وقتی دولت حسین علا بر آن شد تا رسماً تشکیل ساواک را تصویب کند، طرح تشکیلاتی آن آماده بود. وزیر کشور وقت اسدالله علم که لایحه تشکیل ساواک را به مجلس شورای ملی ارائه داد ، تصریح کرد که این قانون متضمن هیچ گونه مضاری برای کشور نخواهد بود . نیز هنگامی که تعدادی از نمایندگان مجلس برای خالی نبودن عریضه به برخی مفاد آن انتقاد کرده و نسبت به عواقب سوء تصویب آن هشدار دادند، موافقان طرح و نیز وزیر کشور ضمن ارائه توضیحاتی درباره طرح ، نگرانی مخالفان را بی مورد دانستند .

در هر حال مجلس شورای ملی با اکثریت آرا طرح تشکیل ساواک و مواد قانونی آن را تصویب کرد. پس از آن ، لایحه برای تصویب نهایی و ابلاغ به دولت به مجلس سنا رفت . در مجلس سنا هم تنی چند از نمایندگان بر لایحه تصویبی انتقاداتی وارد ساختند . از جمله ابراهیم خواجه نوری آن را ظالمانه ترین لوایحی برشمرد که تا آن روزگار از سوی دولت به مجلسین شورای ملی و سنا ارائه شده بود . او تصریح کرد که پس از تصویب و لازم الاجرا شدن این لایحه قانونی ، مضرات و مشکلات عدیده ای متوجه مردم خواهد شد و موجبات سوءاستفاده فراوان مأموران مربوطه را فراهم خواهد ساخت . وزیر دادگستری که در دفاع از لایحه در مجلس سنا حضور یافته بود نگرانیهای خواجه نوری را بی مورد خوانده و تصریح کرد که دولت هیچ گونه مقصود سوئی از تصویب این قانون و تشکیل ساواک ندارد . وی اضافه کرد که در ارائه این لایحه ، دولت اقدام تازه ای جز آنچه سابق بر این به طور پراکنده در دستگاه قضایی و غیره مجرا بوده انجام نداده است.

گلشائیان ، وزیر دادگستری خواجه نوری را متهم ساخت که به دلیل ناآگاهی از محتوای قانون بر آن ایراد وارد کرده است . وی افزود هیچ گونه قرینه ای مبنی بر ظالمانه بودن طرح قانونی تشکیل ساواک وجود ندارد . سناتور دیگری سپهبد امیراحمدی در دفاع از سخنان گلشائیان وزیر دادگستری  تصویب قانون ساواک را برای امنیت کشور ضروری و تردیدناپذیر دانست. با این حال ، خواجه نوری قانع نشد و در پایان سخنانش ( که پس از دفاعیات وزیر دادگستری و امیراحمدی ایراد کرد ) در توصیف قانون تشکیل ساواک شعری قرائت کرد که حاوی مضمونی هشدارآمیز نسبت به عواقب سوءتشکیل و فعالیت سازمان اطلاعات و امنیت کشور بود.

جمال امامی هم مخالفتهای دیگری با لایحه قانونی تشکیل ساواک ابراز داشت، اما پیشاپیش آشکار بود که اینگونه مخالفتها از اهمیت قابل اعتنایی برخوردار نیست. بدین ترتیب مجلس سنا پس از چند جلسه مباحثه و مشاوره، نهایتاً رأی به تأیید آن داد. در قانون تشکیل سازمان اطلاعات و امنیت کشور که در 23 اسفند 1335 به تصویب رسید، چنین آمده است:

قانون مربوط به تشکیل سازمان اطلاعات و امنیت کشور مصوب 23 اسفندماه 1335 ماده 1 برای حفظ امنیت کشور و جلوگیری از هرگونه توطئه که مضر به مصالح عمومی است سازمانی به نام اطلاعات و امنیت کشور وابسته به نخست وزیری تشکیل می شود و رئیس سازمان سمت معاونت نخست وزیر را داشته و به فرمان اعلی حضرت همایون شاهنشاهی منصوب خواهد شد. ماده 2  سازمان اطلاعات و امنیت کشور دارای وظایف زیر است:
الف - تحصیل و جمع آوری اطلاعات لازم برای حفظ امنیت کشور.
ب- تعقیب اعمالی که متضمن قسمی از اقسام جاسوسی است و عملیات عناصری که برضد استقلال و تمامیت کشور و یا به نفع اجنبی اقدام می کنند.
ج -جلوگیری از فعالیت جمعیتهایی که تشکیل و اداره کردن آن غیرقانونی اعلام شده یا بشود
و- همچنین ممانعت از تشکیل جمعیتهایی که مرام و یا رویة آنها مخالف قانون اساسی است.
د-  جلوگیری از توطئه و اسباب چینی بر ضد امنیت کشور.
ه - بازرسی و کشف و تحقیقات نسبت به بزه های زیر:
1-  بزه های منظور در قانون مجازات مقدمین بر علیه امنیت و استقلال مملکتی مصوب 22 خرداد 1310
2- جنحه و جنایاتی که در فصل اول باب دوم قانون کیفر عمومی مصوب 23 دیماه 1304 پیش بینی شده است.
3-  بزه های مذکور در مواد 310 و 311 و 312 و 313 و 314 و 316 و 317 قانون دادرسی و کیفر ارتش مصوب 1317

ماده 3 - مأمورین سازمان اطلاعات و امنیت کشور از حیث طرز تعقیب بز ههای مذکور در این قانون و انجام وظایف در زمره ضابطین نظامی محسوب و از این حیث دارای کلیه اختیارات و وظایف ضابطین نظامی خواهند بود و از تاریخ تصویب این قانون رسیدگی به کلیه بزه های مذکور فوق در صلاحیت دادگاههای دائمی نظامی خواهد بود.

تبصره 1 - انجام وظایف و تکالیف سازمان اطلاعات و امنیت کشور از حینی که ضابط نظامی محسوبند به هی چ وجه مانع انجام وظایف و تکالیفی که به موجب قانون دادرسی و کیفر ارتش بر عهده ضابطین نظامی است نخواهد بود و همچنین مواد این قانون مانع اجراء قوانین و احکام و آئین نامه ها و مقرراتی که مربوط به تکالیف مأمورین نظامی و ژاندارمری و شهربانی نسبت به انجام وظایف و خدمات محوله است نمی باشد.

تبصره 2 - رسیدگی به بز ههایی که به موجب این قانون در صلاحیت دادگاه دائمی نظامی شناخته شده و متهمین به ارتکاب بزه های مزبور که قبل از تصویب این قانون در مراجع صالح دیگر تحت تعقیب قرار گرفته اند هرگاه بر علیه متهمین کیفرخواست صادر نگردیده پرونده های متشکله دادستانی ارتش جهت تعقیب و رسیدگی فرستاده می شود و نسبت به پرونده هایی که کیفرخواست صادر شده در دادگاههای مربوط رسیدگی خواهد شد.

ماده 4 - کارمندان سازمان اطلاعات و امنیت کشور هرگاه متهم به ارتکاب بزهی شوند که راجع به خدمت بوده یا ملازمه با خدمات و وظایف آنها داشته باشد در حکم نظامیان و خدمتگزاران ارتش هستند و با رعایت مقررات قانون دادرسی و کیفر ارتش مصوب 1317 تابع دادگاههای دائمی نظامی خواهند بود.

ماده 5 - اساسنامه  سازمان و آئین نامه های داخلی و استخدامی و مالی مربوط به این قانون با تصویب هیئت دولت قابل اجراء است.
قانون فوق که مشتمل بر پنج ماده و دو تبصره است در جلسه پنجشنبه بیست و سوم اسفندماه یکهزار و سیصد و سی و پنج به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
رئیس مجلس شورای ملی  رضا حکمت حدود دو سال بعد  4 دی 1337  از سوی مجلس شورای ملی اصلاحاتی در قانون مذکور صورت گرفت و دو ماده قانونی به شرح زیر ( به عنوان اصلاحیه) بدان افزوده شد:

قانون اصلاح قانون سازمان اطلاعات و امنیت کشور
مصوب 4 دیماه 1337

ماده اول- در مورد بزه های مصرح در قانون سازمان اطلاعات و امنیت کشور مصوب بیست و نهم اسفند ماه 1335 هرگاه متهم نظامی یا کارمند نیروهای مسلح شاهنشاهی باشد وظیفه ضابطین به عهده اشخاص مندرج در مادة 123 قانون دادرسی و کیفر ارتش و مأمورین سازمان ضداطلاعات خواهد بود.

ماده دوم - مأمورین سازمان ضداطلاعات در زمرة ضابطین نظامی محسوب می شوند.قانون فوق که مشتمل بر دو ماده است پس از تصویب مجلس سنا در جلسه پنجشنبه چهارم دیماه یکهزار و سیصد و سی و هفت به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

نایب رئیس مجلس شورای ملی عماد تربتی از دیگر قوانینی که تقریباً هم زمان با تصویب قانون تشکیل ساواک از تصویب نمایندگان بود. هر چند این قانون « قانون حفظ امنیت اجتماعی » ، مجلسین شورای ملی و سنا گذشت ارتباط مستقیمی با وظایف تعریف شده برای ساواک نداشت ، اما طی سالهای آتی که مخالفت مردم، به ویژه به رهبری روحانیون و علما ، بر ضد حکومت ، شدتی تمام نشدنی گرفت، این قانون مکرر مورد توجه قرار گرفت و با تشکیل کمیسیونهای امنیت اجتماعی در شهرهای مختلف که نمایندگان ساواک هم در آن حضور داشتند، محکومیتهای مکرری برای مخالفان حکومت صادر شد . به ویژه با استناد به همین مواد قانونی ، روحانیون بسیاری در دهه 1340 و 1350 ش. به بخشهای مختلف کشور تبعید شدند . قانون حفظ امنیت اجتماعی شامل 6 ماده بود و در 23 بهمن 1335 به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

پس از تصویب نهایی قانون تشکیل ساواک در مجلس شورای ملی و سنا، شاه طی فرمانی هیئت دولت را به اجرای آن ملزم کرد. بدین ترتیب با تصویب و تأیید نهایی قانون تشکیل ساواک ، این سازمان جدید التأسیس آماده بود چنانچه دلخواه حاکمان داخلی و البته حامیان خارجی آنها بود، فعالیت خود را طبق وظایف تعیین شده آغاز کند . در فصل های بعدی حیطه فعالیت، عملکرد ساواک و نتایج مترتب بر آن، آشکار خواهد شد.ادامه دارد...

منبع: موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی

انتهای پیام/