شب چله زایش دوباره خورشید و بازگشت گرما و روشنی به زندگی بشر است

به گزارش خبرگزاری تسنیم از زاهدان، شب یلدا، نخستین شب زمستان و طولانی‌ترین شب سال است که ایرانی‌ها در رسوم کهن خود، دور هم جمع می‌شوند و ضمن دید‌ و‌ بازدید، خوراکی‌های خاصی مانند هندوانه، انار، آجیل و... را مصرف می‌کنند.

در این شب، جوانان پای صحبت‌ها و قصه‌های بزرگسالان می‌نشینند و از لابه‌لای داستان‌ها و قصه‌هایی که از زبان این گنج‌های زندگی می‌شنوند، عبرت‌ها و درس‌های بی‌شماری برای خود می‌اندوزند.

از جمله رسوم بسیار زیبا و پسندیده ایرانی در این شب که در اسلام نیز بسیار به آن سفارش شده، عیادت از سالمندان و بیماران است. ملاقات با خویشاوندان و دوستان و رسیدگی به احوال نیازمندان، به ویژه نیازمندان خویشاوند، از جمله آداب پسندیده و نیکویی است که در پرتو دستورات جامع و کامل اسلام، مردمان شریف ایرانی در شب یلدا و دیگر شب‌های طولانی و بلند زمستان به آن اهتمام می‌ورزند.

خداوند برای رفاه و آسایش بندگان خود، نعمت‌های بسیاری آفریده و به آنها امر فرموده از این نعمت‌ها استفاده کنند ولی همواره بکوشند از اسراف کردن بپرهیزند، زیرا خداوند اسراف را دوست ندارد.

امام (علی) اسراف کردن را موجب هلاکت دانسته و امام سجاد (ع) در دعا و مناجات‌های خود با خدا می‌فرماید «و مرا از زیاده‌روی بازدار و روزی‌ام را از تلف شدن نگاه‌دار و دارایی‌ام را با برکت دادن به آن افزون کن و راه مصرف آن را در کارهای خیر به من بنمایان.»

رسم زیبای دیدار یکدیگر در شب یلدا وقتی زیباتر می‌شود که با زیاده‌روی نکردن در مصرف خوراکی‌ها و تنقلات، بخشی از آنها را به مصرف یتیمان و افراد بی‌بضاعتی برسانیم که توانایی تهیه چنین اقلامی را در این شب ندارند.

خبرنگار تسنیم در آستانه فرا رسیدن شب چله یا شب یلدا با نگاهی به آداب و رسوم و سنن مردم سیستان در روزگاران کهن، به سراغ معاون اداره کل میراث فرهنگی سیستان رفته و در این باره گفت‌وگویی انجام داده که با هم می‌خوانیم...

شب چله و ماه کریست در سیستان

علیرضا خسروی اظهار کرد: کتابی به نام شگفتی‌های سکستان (استان سکاها، سیستان روزگار اشکانی و ساسانی) زینت بخش کتابخانه‌های شناخته شده ایران و جهان است که به روشنی نشان می‌دهند جغرافیای سیستان از دیرها و دورهای تاریخ، پر راز و پرغوغا بوده، جغرافیایی که جهان پهلوانان شاهنامه از آن برخاسته‌اند و گواه گفت‌وگوهای یک پیامبر با خداوندگار هستی‌ها بوده است.

وی افزود: جغرافیایی که تاریخ ایران‌زمین، منزلت و بزرگی خویش را از آن دارد. کوروش هخامنشی به مردم سیستان لقب یاریگر داده، در روزگار اشکانیان شاه سیستان یا سکانشاه می‌باید تاج را بر سر شاهنشاه ایران بگذارد و در روزگار ساسانیان ولیعهد و شاه آینده برای پرورش و آموختن فرهنگ و آئین رزم و کشورداری به سیستان فرستاده می‌شد.

معاون میراث فرهنگی سیستان اضافه کرد: همان گونه که در روایت‌های پهلوانان شاهنامه" بهمن و سیاوش" شاهزادگان ایران برای آموختن به این سرزمین فرستاده می‌شدند این جغرافیا دارای برجستگی‌های ویژه‌ای در حوزه اندیشه و تکاپوهای علمی ایرانیان است.

خسروی بیان کرد: این پیش درآمدی است برای باور پژوهشگرانی که پیشینه دانش کیهان شناسی و گاه شماری ایرانیان را با واژه نیمروز، یکی دیگر از نام واژه‌های اسرارآمیز، به سیستان می‌رسانند. بر مبنای این باور، خط فرضی که دنیای شناخته شده کهن را به دو بخش تقسیم می‌کرده، نیمروز یا میانگاه جهان نامیده می‌شده، همان خطی که بعدها به نصف‌النهار تغییر نام یافت، از سیستان می‌گذشته است.

وی گفت: بر این باور کهن، زمانی که خورشید در وسط آسمان سیستان برسد، نیمی از جهان در شرق آن روز و قبل از ظهر و نیم دیگر در غرب آن نیز بعد از ظهر است. در همین رابطه و پیوند، "ابوریحان بیرونی" در کتاب آثارالباقیه به گفته مهندس ابوسعید سجزی می‌نویسد«که در سیستان گاه شماری ویژه و ماه‌های ویژه خودشان را داشته‌اند که از دیماه آغاز می‌شده است».

معاون میراث فرهنگی سیستان افزود: سپس می‌نویسد ابوسعید سجزی، اسطرلابی ساخته بود به نام "اسطرلاب زورقی" که مبنای کارش، حرکت ماه و ستارگان بر گرد خورشید است. ابوریحان ادامه می‌دهد باوری که سخت است اما او را به خاطر ساخت اسطرلاب تحسین نمودم.

خسروی خاطرنشان کرد: بر پایه این آگاهی‌های تاریخی، ماه‌های کهن سیستان از دی ماه آغاز می‌شده است و "کریست" نامی بوده که با دی ماه برابر بوده و نام‌های دیگری مانند «اوسال، تیرکیانوا، رشن، رهو،کواذ»... که برابر با 12 ماه خورشیدی بوده است.

وی عنوان کرد: بسیاری از پژوهشگران هم روزگارما بر این باورند که سنت‌های مسیحی امروز بسیار وامدار فره و فرهنگ ایرانیان است و هم ریشگی کریست با کریستمس نیز دور از این باو‌رها نیست.

معاون میراث فرهنگی سیستان بیان کرد: افزون بر اینها در سیستان نام‌های محلی دیگری نیز برای ماه‌های قمری وجود داشته که هنوز هم در میان سپید مویان سیستان کاربرد دارد و از ماه شوال نیز آغاز می‌شده است و به روشنی نشان می‌دهد که در سیستان سنت‌های کهن، گاه شماری و تقویم وجود داشته و پاسداشت شب چله وآگاهی از زمان دقیق آن و درک انقلاب زمستانه، ریشه در همین توان علمی دانشی مردمان سرزمین هیرمند فرمند دارد که با اصول اقتصاد معیشتی دامپروری و کشاورزی پیوند داشته است.

خسروی افزود: در سیستان، شب چله به جای واژه یلدا با همان مفاهیم فراگیر در میان مردم به کار می‌رود و این شب، بلندترین شب سال و آغاز زایش دوباره خورشید و بازگشت گرما و روشنی به زندگی است که چله بزرگ نام دارد و تا دهم بهمن به درازا می‌کشد و پس از آن چله خرد یا کوچک آغاز می‌شود و تا بیست اسفند  ادامه می‌یابد.

وی گفت: در سیستان برای شب چله، از پیش آماده می‌شدند در این شب سفره‌ای بزرگ از دست‌بافته‌های سیستان پهن می‌شد و با خوراکی‌های خوشمزه‌ای که پیشتر آماده کرده بودند تزئین می‌کردند.

معاون میراث فرهنگی سیستان بیان کرد: از هندوانه‌هایی که از لا به لای کاه و خنکای کاهدان تابستان را به زمستان پیوند می‌دادند تا کشته‌های شیرین خوشخور خربزه به نام "چولی" و پودر خوشمزه و مقوی شیرینک که از جوشاندن گوشت با تخمه هندوانه به همراه گندم نیم کوب درست می‌شد در این خوردنی بسیار مقوی معجون به دست آمده در آفتاب خشک و سپس دست آس و الک می‌شد و افزون بر اینها، پودر خوشخور دیگری به نام "ستو" از ترکیب پودر جوی آبدار و بو داده شده با شکر و نبات دست آس شده برای این شب تهیه می‌شد.

خسروی اضافه کرد: خوردنی خوشمزه و زمستانه دیگری که برای این شب آماده می‌شد "دوشو" (دوشاب) نام دارد که از ترکیب خرمای خوب مضافتی به همراه روغن زرد حیوانی که در یک مشک آماده برای این شب رسانده می‌شد و البته انواع تخمه‌های شور هندوانه و خربزه و انار سیستان که در یک سفره بزرگ در این شب گذاشته می‌شود، اعضای فامیل با رفتن به خانه سپیدمویان و سالخوردگان این شب را در حلقه خانواده و بزرگان و شنیدن روایت‌های کهن و شاهنامه به صبح می‌رساندند و این شعر نیز مربوط به همین شب برجای مانده است «خوردن شیرنک و دوشو، چه مزه میده امشو».

وی خاطرنشان کرد: در سیستان واژه‌های کهنسال و پیر با زندگی و تدبیر هم‌خانواده هستند، پیران نماد کهنسالی هستی و موی سپیدشان نیز در این شب بلند، نشان خرد و تدبیر و به روشنایی و سپیده رساندن شب‌های طولانی دیگر زندگی مردم است.

گزارش از زهرا بزی

انتهای پیام/