سازمان چای دهه ۷۰ آغازگر بحران و فاجعه/ چای هند و سیلان آلوده به سم دِدِت است

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، چای محصولی استراتژیک است که هم‌اکنون 60هزار خانوار ایرانی از آن ارتزاق می‌کنند و حدود 34هزار هکتار از باغ‌های شمال کشور که 92 درصد آن در گیلان و 8 درصد در مازندران است نیز زیر کشت چای قرار دارد. 105 سال از عمر چای ایرانی می‌گذرد، عمری که مردم به‌امید آن باغ‌های شمال را آباد کردند اما نتیجه این شد که اکنون خانواده‌های شمالی چای تولیدی خود را دم نمی‌کنند. در حال حاضر هر ایرانی به‌طور متوسط در سال بین 1.3 تا 1.5 کیلوگرم چای مصرف می‌کند که با در نظر گرفتن جمعیت کل کشور مصرف سالانه به رقم 130 هزار تن می‌رسد.

با نایب‌‌رئیس انجمن صنفی کارخانجات چای شمال کشور که به گفت‌وگو نشستم، او این گپ و گفت را دردنامه می‌داند تا مصاحبه. دردی که نیشتر آن در دهه 70 بر پیکر تک‌تک چایکاران کشور خورد. قاسم رضاییان اینها را که می‌‌گوید، آه می‌کشد؛ آه برای دنیای این روزهای چای کشور که شایسته چنین سرنوشتی نیست. رضاییان از مسئولان دولتی و نمایندگان مجلس شورای اسلامی به‌ویژه نمایندگان استان‌های شمالی گله می‌کند که چرا هیچ‌زمان آمار واقعی را اعلام نمی‌کنند و به‌دنبال عوام‌فریبی هستند. مشروح این پرسش و پاسخ خبرگزاری تسنیم را در ادامه می‌خوانید.

* استفاده از سم دِدِتِ در مزارع چای هند و سیلان

گفته می‌شود بوته چای به‌دلیل دارابودن کافئین از هرگونه گزند و آفتی در امان است پس نمی‌توان گفت که چای محصولی ارگانیک است، نظر شما دراین‌باره چیست؟
در نگاه عام شاید این‌گونه باشد اما بهتر است در این‌جا چای ایرانی را با چای وارداتی به‌خصوص سیلانی و هندی مقایسه کنیم.

چطور؟

یکی از موضوعاتی که چای ایران را از چای دنیا به‌ویژه سیلان و هندوستان که زیر خط استوا هستند، متمایز می‌کند، دو موضوع مهم است؛ یکی سوزش گرما در تابستان و دیگری سوزش سرما در زمستان. اینها باعث شده تا چای ایران متمایز و ارگانیک شود. بوته‌های چای ایران به‌دلیل شرایط آب و هوایی 6 ماه خواب دارند. اما در سیلان و هند، بوته‌های چای 12 ماه سال کار می‌کنند و حالت گلخانه‌ای پیدا کرده است. هوا در آنجا همیشه مرطوب است. بنده چندین بار از مزارع چای، کارخانجات فرآوری و بسته‌بندی آنها بازدید کرده‌ام. در آن‌جا چون بوته‌های چای حالت گلخانه‌ای پیدا کرده، باید بوته‌ها را تقویت کنند، به همین دلیل از کود و سم فراوان استفاده می‌کنند. نکته دیگر اینکه آن‌قدر رطوبت در این مزارع زیاد است که دائم حشرات زیادی دارد و حتی برای برداشت برگ سبز هم از سم دِدِت استفاده می‌کنند. چون حشرات زیادند و اجازه نمی‌دهند کارگران برگ‌های چای را بچینند، برای همین سم می‌زنند تا حشرات را از بین ببرند.

* بسته‌بندی چای خارجی در بصره عراق و جبل‌علی امارات

شما می‌گویید سم دِدِت و می‌دانید که اثرات این سم تا مدت‌ها در گیاه باقی می‌ماند، این یعنی هشدار به مصرف‌کنندگان چای خارجی.
من چندین بار از مزارع چای، کارخانجات فرآوری و بسته‌بندی آنها بازدید کرده‌ام و این‌ها را که می‌گویم از نزدیک دیده‌ام بی‌واسطه. کشاورزان سیلانی برای تقویت بوته‌ها و برگ سبز چای از انواع و اقسام کودها استفاده کنند. ذات چای سیلان مشکل‌دار است. اما چای ایران مشکل‌دار نیست. چای‌های سیلانی در دوران جنگ تحمیلی و در زمان صدام در بصره بسته‌بندی می‌شد و وارد ایران می‌شد، زمانی هم در کلمبو ﴿پایتخت تجاری کشور سیلان﴾ اما چندین سال است که این چای‌ها در بندر جبل‌علی در امارات عربی متحده بسته‌بندی می‌شود. اکنون بازرگانان ایرانی و خارجی انواع چای‌های ضعیف دنیا را خریداری و در این بندر اختلاط و بسته‌بندی می‌کنند. جالب است بدانید که ارتباط تجار و بازرگانان چای ایران خصوصاً قدیمی‌ها با تولیدکنندگان چای سیلان بیشتر است تا با چایکاران ایرانی. هرسال هم نمایشگاهی توسط تجار چای ایرانی در تهران برگزار می‌شود و در آن تجار سیلان و هند، چای‌های خود را به نمایش می‌گذارند. اما تولیدکنندگان ایرانی در این نمایشگاه حضور ندارند. تمام هم و غم این نمایشگاه این است که آنها را معرفی کنند.

آماری از میزان مصرف چای در کشور وجود دارد؟
کشور ایران با حدود 76 میلیون نفر جمعیت و مصرف سرانه 1.3 کیلوگرم برای هر نفر، مصرف سالانه آن به حدود 130 هزار تن می‌رسد. یک زمانی تولید چای ایران به 70 هزار تن در سال رسید اما چنان بلایی بر سر چای آوردند که روی چای خارجی سرمایه‌گذاری کردند. اما تا سال‌های 67 و 68 این جرأت و روحیه را برای تخریب چای نداشتند. بنابراین تولید چای داخلی هیچ‌وقت تکافوی مصرف داخلی را نمی‌کرده است و همیشه نیاز به واردات داشتیم اما به چه ترتیب؟

به چه ترتیب؟
تا سال‌های 1367 و 1368 بنا این‌گونه بود که مثلاً تولید 60 هزار تن بود و مصرف 90 هزار تن؛ پس نیازمندی واردات روشن بود که این‌قدر باید وارد کنیم و به همان اندازه وارد می‌کردند و واردات کنترل شده بود. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و گمرک هم کنترل می‌کردند.

* سال 62 با فروش یک کیلو چای 4 کیلو گوشت می‌خریدیم

نوع خاصی از چای وارد می‌شد؟
نوعی از چای را وارد می‌کردند که قابل اختلاط با چای ایرانی باشد. تا دهه 70 ذائقه ایرانی با چای خارجی سازگار نبود. سازمان چای در آن زمان وضع خوبی داشت و درحد یک وزارتخانه عمل می‌کرد. کارخانه‌دار موظف بود میزان برداشت برگ سبز را هر 15 روز یک بار به سازمان چای اعلام کند چون دولت بهای خرید را بلافاصله تسویه می‌کرد. بهای هر کیلوگرم برگ سبز در سال 1362 برابر با 22 ریال، بهای هر کیلوگرم برنج 20 ریال، هر کیلوگرم گوشت 60 ریال و یک کیلوگرم چای خشک هم 24 تومان بود. یعنی کشاورز می‌توانست با فروش یک کیلوگرم چای، 4 کیلوگرم گوشت بخرد. اما در سال 1391 متوسط خرید یک کیلوگرم برگ سبز چای 550 تا 600 تومان بود. حالا چرا بازار چای داخلی را از دست دادیم؟

آقای رضاییان، شما هم می‌پرسید هم پاسخ می‌دهید؟
ببینید آقای پورشفیعی، این درد 20ساله است که بر گرده چایکاران سنگینی می‌کند. همه از این بار مانده، خسته شده‌ایم.

* سازمان چای دهه 70 آغازگر فاجعه بود

حق با شماست. درباره از دست دادن بازار می‌گفتید.
بله. ببینید تا سال‌های 1367 که جنگ بود، کشاورز بابت فروش برگ سبز مشکل نداشت. در دهه 60، سالانه 5 تا 10 هزار تن افزایش تولید چای داشتیم. آن زمان واردات، مطالعه شده صورت می‌گرفت و اگر هم چای داخلی را با چای خارجی اختلاط نمی‌کردند، مصرف‌کننده داخلی رغبتی به مصرف چای خارجی نداشت. اما پس از جنگ، حمایت از چای داخلی لغو شد و هرسال میزان واردات افزایش پیدا کرد، در نتیجه چای داخلی در انبارها ماند. فاجعه از دهه 70 آغاز شد. در سال 1377، سازمان چای که تا قبل از آن به دولت کمک نقدی هم می‌کرد و بهای برگ سبز را نقد می‌داد (البته ضعیف کردن سازمان از سال‌های 72 و 73 آغاز شده بود)، در سال 1377 با 110 هزار تن چای موجود داخلی در انبارها روبه‌رو شد.

واقعاً؟
سازمان چای به‌جای اینکه چای‌ خریداری شده را با وارداتی‌ها اختلاط کند، چای خارجی را بدون اختلاط و به‌صورت صددرصد داخلی می‌فروخت. سازمان چای به‌تنهایی بازار فروش چای داخلی (بخوانید خارجی) را در ایران راه انداخت و چای داخلی را انبار کرد، در نتیجه ذائقه مردم تغییر کرد. درنهایت سازمان چای 78 میلیارد تومان به بانک ملت بدهکار شد و دیگر توان خرید برگ سبز را نداشت. بهای خرید تضمینی برگ سبز هرسال هم  در سال بعد پرداخت می‌شد.

*دولت خاتمی مصوبات شورای اقتصاد را اجرا نکرد

نتیجه چه شد؟
در 28 اسفند سال 78، در جلسه شورای اقتصاد دولت به‌ریاست سید محمد خاتمی ــ رییس جمهوری وقت ــ من هم بودم. دراین جلسه تصویب شد اصلاح ساختار چای صورت گیرد و چای را به بخش خصوصی واگذار کنند. اما آن بندهایی از مصوبه که به کارخانه‌دار و کشاورز مربوط بود، اجرا شد ولی بندهای مربوط به دولت و بازار اجرا نشد، دولت وقت همکاری نکرد.

* 90درصد مدیران کارخانه‌های چای ممنوع الخروجند

تکلیف سازمان چای چه شد؟
دولت در 50 سال حاکمیت خود بر چای با توجه به استفاده از ارز 7 تومانی و استفاده از تعرفه واردات در طول سال 1379 تا 1383 کار را به بخش خصوصی واگذار کرد اما تمام امکانات را از بخش خصوصی گرفت. پس از اصلاح ساختار چای ارز 7تومانی، یارانه و تعرفه واردات را از بخش خصوصی گرفتند و از آن‌‌طرف پرداخت بهای برگ سبز را به گردن کارخانجات انداختند تا آنها مجبور باشند از بانک وام بگیرند آن‌هم  با سود تا 54 درصد و بابت همین چند سال، 214 میلیارد تومان بابت اصل پول به سیستم بانکی بدهکار هستند.  اکنون 90 درصد مدیران کارخانجات چای، ممنوع الخروج هستند. این پایان کار نبود و در سال 1383 باغات چای رها شد.

یعنی هیچ سازمان یا ارگانی متولی محصول چای نشد؟
در سال 1384 تا 1385 امور چای به سازمان تعاونی روستایی واگذار شد. سازمان تعاونی روستایی نیز خرید برگ سبز را به پای کارخانجات حساب کرد و پولش را از آنها می‌گرفت. یعنی سازمان، برگ سبز را از کشاورز می‌خرید و به کارخانه می‌داد. حال چنان‌چه کارخانجات پول داشتند که می‌دادند و اگر نداشتند سازمان تعاون روستایی، چای خشک را به‌جای پول می‌برد و در نهایت هم دستگاه‌های فرآوری چای را ضبط می‌کرد. همین تعاونی روستایی از آن‌طرف آمده بود به‌ازای تولید هر یک کیلوگرم چای خشک، مجوز واردات 2 کیلوگرم چای خارجی را گرفته بود آن هم با تعرفه هر کیلوگرم 700 تومان که یا خود وارد می‌کرد یا مجوز را در بازار آزاد به واردکنندگان می‌فروخت. نتیجه این سودآوری سازمان تعاونی روستایی، ساخت ساختمان‌های مجلل برای سازمان و بیچاره شدن چایکاران بود.

دولت با این بخش خصوصی چه کرد؟
در سال 1389 سازمان چای دوباره احیا شد. از آن سال تا الآن، باغات چای در حال از بین رفتن است. سازمان بدون مطالعه به کارخانجات جدید، مجوز تأسیس داد. الآن هم مجلس، تحقیق و تفحص از سازمان چای را مطرح کرده است، بپرسید: در این چند سال چه اتفاقاتی در این سازمان افتاده است؟

گفت‌وگو از دانش‌ پورشفیعی

انتهای پیام/*