Batı’nın Azerbaycan Rafinerisi ve Tankerlerine Yönelik Yaptırımlarının Perde Arkası
Avrupa Birliği’nin Rusya’ya karşı açıkladığı 18. yaptırım paketi, bu ülkenin ham petrolünden elde edilen işlenmiş ürünlerin ithalatını yasaklarken, doğrudan Azerbaycan devlet petrol şirketi SOCAR’a ait Türkiye’deki STAR rafinerisini ve Azerbaycan’ın tanker filosunu hedef aldı.
Tesnim Haber Ajansı- Temmuz ayında kabul edilen 18. yaptırım paketi, Rusya menşeli işlenmiş petrol ürünlerinin AB pazarına girişini yasaklıyor. Bu karar, Türkiye’deki SOCAR’a bağlı STAR rafinerisini ve Azerbaycan tankerlerini de kapsıyor.
AB Dış İlişkiler Servisi sözcüsü Anita Hipper, bu yasağın “Rus ham petrolünün herhangi bir şekilde Avrupa Birliği pazarına girmesini engellemeyi” amaçladığını açıkladı. Başka bir ifadeyle, Rus ham petrolünden üretilen petrol ürünleri, başka devletlerin desteklediği rafinerilerde işlenmiş olsa bile AB’ye ihraç edilirse bu yasağın kapsamına giriyor. Bu düzenleme ayrıca Rusya’nın yaklaşık yüz gemiden oluşan “gölge filosuna” yönelik liman yasaklarını da içeriyor.
STAR Rafinerisinin Rolü ve Rusya’dan Petrol İthalatının Ölçeği
Azerbaycan ile Türkiye’nin ortak yatırımı olan STAR rafinerisi, uzun süredir Rus petrolüne bağımlılığıyla tanınıyor. 2023 yılının sonlarından itibaren bu rafineride kullanılan Rus ham petrolünün hacmi önemli ölçüde arttı.
Örneğin, Global Witness örgütünün araştırmalarına göre 2024’ün ilk çeyreğinde STAR rafinerisinde kullanılan petrolün yüzde 90’ından fazlası Rusya’dan temin edildi ve bu dönemde Rusya’dan ithal edilen petrolün hacmi 1,2 milyar dolara ulaştı. Bu rakam, 2022’nin aynı dönemindeki 500 milyon dolarla karşılaştırıldığında büyük bir sıçrama anlamına geliyor.
2023 sonbaharında Rusya’nın “Lukoil” şirketi SOCAR’a 1,5 milyar dolarlık kredi verdi ve bunun karşılığında Rus ham petrolünün STAR rafinerisine tedariki yeniden başlatıldı.
Reuters haber ajansının bildirdiğine göre, bu anlaşma Azerbaycan’a, Citi ve JPMorgan gibi Amerikan bankalarına olan 1,3 milyar dolarlık borcunu vadesinden önce ödemesine ve Rusya’dan petrol ithalatını yeniden başlatmasına imkân sağladı.
“Etiket Değiştirme” İddiaları ve Bakü’nün Sessizliği
Ukrayna savaşının başlangıcından bu yana Azerbaycan, Rusya’nın petrol ve gazını “yeniden markalayarak” veya “etiket değiştirerek” Avrupa pazarına kendi ürünüymüş gibi sunduğu yönünde defalarca suçlamalarla karşı karşıya kaldı. Bakü ise bu söylentileri sürekli ve kesin bir şekilde reddetti. Ancak Azerbaycan hükümeti, STAR rafinerisine yönelik yeni yaptırımlar hakkında şimdiye kadar herhangi bir resmi açıklamada bulunmadı.
Azerbaycan Tanker Filosunun AB ve İngiltere’nin Kara Listesinde
Araştırmalar, Azerbaycan devlet denizcilik şirketi ASCO’nun yeni Aframax tipi tankerlerini STAR rafinerisine hizmet amacıyla devreye soktuğunu gösteriyor.
OCCRP’nin haberine göre, Azerbaycan bayrağı taşıyan “Zengezur”, “Şuşa” ve “Karabağ” adlı tankerler geçen yıl birçok kez Rusya’nın Primorsk limanından Türkiye’nin Nemrut Körfezi’ne petrol taşıdı.
Bu faaliyetlerin sonucunda, “Şuşa” ve “Karabağ” tankerleri Temmuz 2025’te Avrupa Birliği’nin yaptırım listesine eklendi. “Zengezur” tankeri ise Mayıs ayında önce Birleşik Krallık, ardından Avrupa Birliği tarafından yaptırım kapsamına alındı. Azerbaycan’a tamamen ait olan 115 bin tonluk bu tanker, geçen yıl Primorsk’tan Nemrut’a 11 sevkiyat gerçekleştirdi.
Azerbaycan’a ait bir diğer tanker olan “Hankendi” de aynı güzergâhta faaliyet göstermekte olup muhtemelen bir sonraki yaptırım paketine dahil edilecek. Şu anda ASCO şirketine ait altı tankerden dördü Rus petrolünü bu rotada taşımaya devam ediyor.
Araştırma Kuruluşlarının Tepkisi: “Azerbaycan, Rus Petrolünün Arka Kapısına Dönüştü”
Uluslararası şeffaflık grupları ve araştırmacılar, Azerbaycan’ın Rus petrolünün taşınması ve işlenmesindeki rolü hakkında ayrıntılı raporlar hazırladı. Global Witness uzmanı John Noronha-Gant şu değerlendirmede bulundu: “Azerbaycan, Avrupa için Rusya’nın alternatifi olacaktı; ancak tam tersine, Putin’in petrolü için bir arka kapıya dönüştü.
Bu ticaret, Avrupa Birliği’nin Rusya’ya yönelik petrol yaptırımlarını zayıflatıyor ve Azerbaycan devletine milyarlarca dolar gelir sağlıyor.”
UFR Enstitüsü’nden Maximilian Hess ise OCCRP’ye yaptığı açıklamada, “Zengezur tankerinin yaptırım listesine alınması Azerbaycan için ciddi bir uyarıdır. Bu, Azerbaycan tarafının Rusya yaptırımlarını aşma girişimlerinin ülkenin diplomatik konumu ve ekonomisi açısından büyük riskler doğurabileceğine dair açık bir işarettir.” ifadelerini kullandı.
Sonuçlar ve Gelecek Perspektifi: Batı’nın Enerji Ortağı Olarak Bakü’nün İtibarına Zarar
Bu durum, Bakü için jeopolitik ve ekonomik zorluklar yaratıyor. Azerbaycan, Avrupa’nın enerji kaynaklarını çeşitlendirmede önemli bir rol oynamaya çalışıyor ve TANAP-TAP boru hattı üzerinden AB’ye doğal gaz sağlıyor. Ancak bazı uzmanlara göre Azerbaycan üzerinden geçen birçok boru hattında aslında “Rus petrolü” akıyor.
Gözlemciler, bu gelişmenin Azerbaycan ile Avrupa arasındaki güveni sarsabileceğini ve diplomatik ilişkilerine zarar verebileceğini vurguluyor. Öte yandan, Bakü’nün gelecekte enerji politikasını daha fazla Avrupa pazarına yönlendirmesi ve daha şeffaf tedarik zincirleri oluşturarak ticari ve diplomatik sonuçlardan kaçınmaya çalışması bekleniyor.
