Ermenistan ve Azerbaycan’ın Beyaz Saray’daki Anlaşması: ‘Trump Koridoru’ Zengezur Koridoru’nun Yerini Alır mı?

Tesnım Haber Ajansı- Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, ABD Başkanı Donald Trump ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in katılımıyla düzenlenen üçlü toplantıda imzalanan ortak bildirinin tam metnini yayımladı. Bildiri, Güney Kafkasya bölgesinde barış süreci ve iletişim yollarının açılması hususunda önemli anlaşmaları içeriyor ve Washington’un doğrudan denetimi altında gerçekleşiyor.

Ortak Bildirinin Detayları: Minsk Grubu’nun Feshi ve Trump Koridoru

Bildiri’nin ilk maddesine göre, Paşinyan, Aliyev ve Trump, iki ülkenin dışişleri bakanlarının “Ermenistan ve Azerbaycan arasında barış ve devletlerarası ilişkilerin tesisine dair” anlaşma metninin ilk imzasına tanıklık ettiler.

Metinde, tarafların bu anlaşmanın nihai imzalanması ve onaylanması için gerekli adımları sürdürme zorunluluğunu vurguladıkları ve iki ülke arasındaki barışın korunmasının önemine dikkat çekildiği ifade edildi.

İkinci maddede ise taraflar, uzun süredir Dağlık Karabağ anlaşmazlığında arabuluculuk görevi yürüten Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Minsk Grubu’nun faaliyetlerinin sona erdirilmesini resmen talep ettiler.

Bildiride, “Ermenistan ve Azerbaycan dışişleri bakanlarının AGİT’ye ilettiği Minsk Süreci ve ilgili yapıların feshi talebinin imzalandığını, AGİT üye devletlerinden bu kararı kabul etmeleri istendiği” kaydedildi.

Bunun yanında, Erivan ve Bakü, egemenlik, toprak bütünlüğü ve yargı yetkisi karşılıklı saygı temelinde, iki ülke arasında hem iç hem ikili hem de uluslararası taşımacılığın sağlanması amacıyla iletişim yollarının açılmasının barış, istikrar ve refahı teşvik edeceğini vurguladılar.

Bildirinin tartışmalı iletişim koridoruna özel olarak atıfta bulunan bölümünde, “Bu çabalar, Azerbaycan’ın ana toprakları ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasında, Ermenistan toprakları üzerinden engellenmeden bir bağlantı kurulmasını ve bunun hem Ermenistan hem de uluslararası ulaşım açısından karşılıklı faydalar sağlayacağını” belirtti.

Ayrıca belge, Erivan’ın, Washington ve iki tarafın mutabık kalacağı üçüncü taraflarla birlikte, “Uluslararası Barış ve Refah İçin Trump Koridoru” (TRIPP) adlı iletişim planının Ermenistan topraklarında uygulanması çerçevesini tanımlamak için işbirliği yapacağını belirtti.

Güney Kafkasya uzmanı Lawrence Brouwer, Ermenistan, Azerbaycan ve ABD arasında Washington’da imzalanan belgeler üzerine yazılı analizinde, yeni “Uluslararası Barış ve Refah İçin Trump Koridoru” (TRIPP) planının, Rusya kontrolündeki Zengezur Koridoru projesinin fiilen yerini alacağını ifade etti.

Brouwer, yazılı analizinde şunları kaydetti: "Nihai barış anlaşması imzalanmadı; yalnızca daha önce kararlaştırılmış bir sözleşmeyi imzalama taahhüdü var. Azerbaycan'ın anlaşmayı imzalaması için ön koşullardan biri olan Minsk Grubu'nun feshedilmesi yerine getirildi, ancak yerine getirilmesini öngörmek veya yönetmek çok daha zor olan başka ön koşullar da var."

Brouwer: “Trump Koridoru (TRIPP), 10 Kasım 2020 tarihli ateşkes bildirgesinin 9. maddesinde belirtilen Rusya kontrolündeki Zengezur Koridoru projesinin yerine geçecek” diye ekledi.

İran ve Rusya’nın Pax-Amerikana’ya Jeopolitik Tepkisi

Bu uzman, “Bakü ve Erivan’ın yıllar boyunca üzerinde mutabık kaldıkları bir husus varsa, o da Rusya’nın aralarındaki çatışmanın yönetimini tek başına elinde tutmasını istememeleridir. Bu olumlu bir sonuç olarak değerlendirilebilir. Ancak, Ermenistan ve Azerbaycan’ın bu koridorun uygulanmasına ilişkin görüşleri hâlâ birbirinden oldukça uzak ve bu anlaşmazlıkların nasıl ortaya çıkacağı henüz erken aşamada” dedi.

Brouwer ayrıca birkaç başka zorluğa işaret etti: “Birincisi, bu anlaşma ne kadar çok bir süper güç zaferi veya ‘Pax-Amerikana’ (Amerikan barışı) olarak görülürse, başarı ihtimali o kadar azalır. Çok kutuplu ve rekabetçi bir jeopolitik ortamda, jeopolitik hamleler benzer jeopolitik tepkilerle karşılaşır. Burada iki olası rakip vardır: Rusya ve İran; her ikisi de Kafkasya’da çeşitli baskı araçlarına sahiptir ve bunları kullanabilirler. Rusya daha önce bu anlaşmaya eleştiriler yöneltmiş olup, Trump Koridoru (TRIPP) planına yönelik artan düşmanlık beklenebilir.”

Uzman devamında, “Bir diğer soru da şu: ABD sahaya girdiyse ve sorunlar ile birikmiş engeller ortaya çıktıysa — ki bu kaçınılmazdır — ABD taahhütlerine ne kadar bağlı kalacaktır? Coğrafi olarak, Avrupa Birliği hâlâ bağlı görünüyor; ancak Washington anlaşmalarında Brüksel göz ardı edilmiştir” ifadelerini kullandı.

Brouwer, "Bu anlaşmaların Azerbaycan-Nahçıvan güzergahının ötesindeki iletişim yolları için ne anlama geldiği henüz net değil. Ermenistan, Azerbaycan topraklarından geçişi için karşılıklılık ilkesi ve benzer koşullar üzerinde ısrar etti, ancak Trump güzergahı (TRIPP) dışında başka bir güzergah açıklanmadı. Eğer bu asimetrik bir bağlantıysa, Ermenistan'da meşru sayılmayacak ve galip tarafından dayatılan bir barış olarak görülecektir." ifadelerini kullandı.

New York Times: Tahran, Trump koridorunun oluşturulmasını potansiyel bir tehdit olarak görüyor

New York Times, "Beyaz Saray'da varılan anlaşmalar Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki sınırları tanımlamıyor ve Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ'a saldırısının ardından ortaya çıkan insan hakları sorunlarını ele almıyor" diye yazdı.

Bu gazete ayrıca, "Trump'ın adını taşıyan geçiş koridorunun oluşturulmasının da yeni zorluklar getirmesi bekleniyor" diye ekledi.

Söz konusu gazete, Tahran'ın daha önce sınırları boyunca münhasır bir ABD ekonomik kalkınma bölgesi oluşturulmasını potansiyel bir tehdit olarak değerlendirerek ciddi uyarılarda bulunduğunu hatırlatıyor.