Yezd; İnsan ve Çölün Bir Arada Yaşamının Fotoğrafı

Tesnim Haber Ajansı - Yezd bölgesi, farklı dönemlerde önemli güzergâhlarından sayılırdı. Tarihi İpek Yolunun önemli ve vazgeçilmez noktalarından biriydi. Hahameniş döneminden itibaren; yol geçiş kurumlarına, posta merkezlerine ve otantik yollara sahipti.

Bu şehir, merkezden uzak olması sayesinde İran tarihindeki siyasi savaşlardan ve çatışmalardan belli ölçüde güvende kalmıştır. Aynı zamanda, yollarda geçişin zor olması, su kaynaklarının sınırlı olması ve çeşitli nedenler, tarih boyunca bazı büyük ve küçük hükümetlerin bu bölgeyi ele geçirmesini engellemiştir.

Marco Polo seyahatnamesi gibi seyahatnameler, bu şehrin uzun yıllar boyunca ziyaretçilerin ilgi odağı olduğunu doğrulamaktadır.

Eski Mahalleler

Yezd’in eski cadde ve sokaklarında ve kerpiçten duvarları arasında yürümek, şehirdeki en etkileyici atmosferlerden biri. Bu sokaklardan, sıkı çalışma, azim ve kanaatle, halkın hem doğanın olağanüstü zor koşullarıyla sabırla başa çıkma, hem de insanın vahşi doğa ile birlikte yaşayabilme, aynı zamanda toplumsal yaşamda karşılaşılan sorunları sükûnetle halledebilme hünerleri açıkça görülmektedir. Bu mimarilerin en bariz örneği, Fehadan Mahallesi ya da Yüzdaran mahallesidir.

Yezd’in eski mahallelerinin özelliklerinden biri, kapalı geçit ve sokaklarıdır ve bunlara “sabat” (barınak) denilmektedir. Birçok barınağın girişinde birkaç ev bir aradadır ve bu birliktelik, mahallenin bütünlüğü için büyük bir öneme sahiptir. Genellikle barınakların çatısını komşu evler kullanırlar.

Şeyh Ahmet Fehadan Türbesi

Bu türbe; zamanın ariflerinden olan ve Yezd’e gelerek Fehedan mahallesine yerleşen İsfencerdli Şeyh Ahmet ve kardeşinin defnedildiği yerdir. Bu türbenin ana binasından sadece; tuğla kubbe, kare şeklinde çini havalandırma ve mozaik karo kaplı mihrap kalmıştır.

On iki İmam Türbesi

Bu türbe; 429 hicri yılında inşa edilmiş ve on iki ayrı kubbeden oluşmuştur. Türbe kapısının üzerinde çiçek ve bitki motifleri arasında Kufi bir kitabe bulunmaktadır. Sekizinci yüzyıl büyük âlimlerinden Fahruddin İsfenceri’nin mezar taşı da mihrapta bulunmakta ve görenlerin ilgisini çekmektedir.

Arapların Evleri

Hacı Mirza Ahmed Arap’a ait olan Kırk Mihrap Mescidi yakınlarında Fehedan mahallesinde bulunan iki büyük ve küçük evden oluşan bir komplekstir. Büyük evin iç dekorasyonları beş kapılı Mukarnas portallarından, koridor ve kapılar, içe gömülü raflar ve pervazlardan oluşmaktadır. Renkli duvarlar ve kapı motifleri de bakışları cezp eden iç dekorasyonlardandır.

Ziyaiye Medresesi (İskender Hapishanesi)

Bu bina, İskender Hapishanesi olarak bilinmekte ve 631 hicri yılına aittir ve kurucusu da Şerefüddin Ali Razi’dir. Bu medrese Fehedan mahallesinde ve On iki İmam Türbesi yakınlarında bulunmaktadır.

Larilerin Evleri

Bu evin sahibi Hacı İbrahim Lariydi ve eskiden Nimetullahi İbadethanesi olarak kullanılırdı. Kapılar, pencereler, kanatlar, ayna işlemeli ve boyalı odalar on üçüncü yüzyıl evlerinin en güzel ve harika örnekleridir.

Ca’mi Mescidi

Bu cami; en değerli İslami sanatsal miraslardan biri olup, değişik dönemlerin ve stillerin uygulandığı ilginç bir yapıdır. 1365 yılında yapılmıştır. Bu caminin sanat ve mimari ayrıcalıklarından biri zarif ve ilgi çekici seramikler, uzun girişler, girişin yanında mavi çini üzerine biri Kufi hattıyla ve diğeri de sols hattıyla yazılmış yazıtlar, tümüyle mavi çinilerle ve olağanüstü motiflerle kaplı iki güzel minare, avlunun iç duvarları, kubbenin altı ve kubbenin dışını sayılabilir. Binanın içinde uzun ve geniş bir bahçeyle ulaşılan bir avlu bulunur. Bu avluda bulunan üzeri mozaikle kaplı kubbe, kendi türünün en güzellerinden biridir.

Emir Çakmak Kompleksi

14. yüzyıldan kalma bu yapı, Yezd kentinin sembolü gibidir Hamam, kervansaray, darülaceze, soğuk su kuyusu, pastane ve en önemlisi mescitten oluşan bu kompleks, Timurlu Sahrokh Emiri ve Yezd valisi ve Yezd’in abat olması için çaba gösteren eşi Fatıma Hatun tarafından inşa edilmiştir.

Dahme – Zerdüştlerin Sessizlik Kulesi

Bu mahzen; Yezd şehrinin güneyinde, Sefahiye bölgesi civarında, nispeten yüksek sayılabilecek bir tepenin üzerinde bulunmaktadır. Eskisi Hanjaki Hatraya olarak adlandırılır (Hintçe kökenli Zerdüştçe) ve yenisi de Gülistan olarak meşhurdur. Bu iki mahzenin ortasında, Zerdüştler ölülerini koydukları taştan bir boşluk vardır.

Zerdüştlerin Ateş Tapınağı

Zerdüştlere ait mekânlardan biri de Zerdüştlerin ateş tapınağıdır. Bu tapınak, Ayetullah Kaşani yolunda bulunmaktadır. Bina ve ağaçlarla dolu bir bahçeden oluşan bu tapınak, geçtiğimiz yüzyılda inşa edilmiştir. Bu mekânda Zerdüştlerin yıllardır saygı duydukları ve her zaman yanık tutulması gereken kutsal ateş, korunmaktadır.  Bu ateş tapınağı 1500 yıl öncesine kadar uzanmaktadır.

Nispeten geniş bir odada, güneş ışınlarından uzak bir yerde bulunan, binanın içindeki küçük müzedeki kutsal ateş, 470 yılından beri hiç sönmeden yakılmaktadır. Dua merasimleri için odalar, onun etrafında tasarlanmıştır.

Devlet Abad Bahçesi

Devlet Abad Bahçesi; İran’ın en meşhur bahçelerinden biridir ve Zendiye zamanında inşa edilmiştir. Bu bahçedeki su kemeri de bahçeyle aynı adı taşımakta ve bahçedeki su akışı, tasarımın iskeletini oluşturmaktadır. Güney Emarat Geçişi, şotor han ve ahırlar, harem konakları, veranda, mutfak, beheşt ayin konağı, aynalar saray konağı ana girişlerdir ve iki açıklıkta sarnıçlar oluşmuştur.

Binanın en dikkat çeken kısmını; verandalar ve badgirler/rüzgar kapanları oluşturmaktadır. Su ve havanın buluşması en güzel şekilde gerçekleşmiştir. Devlet Abad Bahçesi badgiri, yerden 33 metre yükseklikte Yezd mimarisinin başyapıtı ve dehasıdır.

Badgirler çölün sıcak rüzgârını belirli bir açıyla içeri alıp evin alt bölümlerine gelene kadar soğutan yüksek baca sistemidir.

Altı Badgir Su Deposu

Yezd gibi çöl şehirlerinde suyun değeri, başka yerlerden daha fazla hissedilmektedir. Bu şehirde 75’den fazla su deposu bulunmaktadır. Bu su depolarının örneği, altı badgir su deposudur ve 180 yıl önce Kaçarlar döneminde yapılmıştır.

Bu su deposunun özelliği, boncuklarla süslenmiş iki su mahzeninden oluşmasıdır. Buradaki tanklarda bulunan su, kendi kendini soğutan bir sistemle korunur. Bina, güney kısmında 55 giriş basamağına sahiptir ve 25 ve 26. basamak arasında tuğladan sundurma bulunmaktadır.

Han Çarşı

Bu pazarın geçmişi, hicri kameri on ikinci ya da on üçüncü yüzyıla dayanmaktadır. Pazarın uzunluğu 94 metre ve yüksekliği 6 metredir.

İkbal Fabrikası

Yezd’de yeni iplik ve dokuma sanayinin ilki, İkbal Fabrikasıdır ve 1312 şemsi yılında açılmıştır. Fabrikanın ana salonu, bahçesi, depoları, idari bina olarak adlandırılan ayrı bir bina, çardak, tuğla kaplı girişleri gibi çeşitli bölümleri çok muhteşem ve gerçekten de görülesi ve nadirdir. Bu güzel ve tarihi bina şimdilerde Yezd’in Bilim ve Teknoloji Parkı faaliyetleri konumundadır.

Molla İsmail Mescidi

Bu büyük mescit, Han Meydanı’nın güneyinde bulunmaktadır ve Ahund Molla İsmail Agdani’nin yüce himmetinin 1222 yılındaki eseridir.

Bu mescidin; geniş eyvanı, 32 sütunlu bahçesi, yüksek kubbeleriyle, büyük giriş kapısının sol üst tarafındaki karolara nestâlik hattı ile yazılmış yazıtları, tuğla ve taş karo kombinli dış cephesi bakışları cezp etmektedir.

Hac Kazım Resuliyan’ın Evi

Üzerinden bir asır geçen bu ev; Sehl İbn-i Ali Yezd mahallesinde, İmam Humeyni Caddesinde Mimarlık Fakültesinde bulunmakta, iç ve dış olmak üzere iki ayrı bölümden oluşmaktadır. Büyük oda içerisindeki renkli camlı vitray pencereler, havuz, bordum koridoru ve badgir, dış ortamı oluşturan ana unsurlardır.

Evin tamamen özel bir bölümü olan iç bahçe, üç kapılı odalar, çardak ve badgirden oluşmaktadır ve büyük bahçe, ormanlık ve ortasında yer alan büyük havuz etrafında yer almıştır.

Kemal Sinagogu

Sinagog terimi, Yahudilerin tapınakları anlamına gelmektedir. Kemal Sinagogu, Yezd Yahudilerin eski tapınaklarından biridir ve Saferiler dönemine has, özel bir mimariyle yapılmıştır. Arapça olarak yazılmış yazıtlar, binadaki antik eserlerdendir. Sinagog, İmam Humeyni Caddesinde, Cami Mescidi Caddesinin başında yer almaktadır.

Müze

Yezd şehrinde birçok önemli müze bulunmaktadır ve onları zikir etmeden geçmek olmaz; su müzesi, sikke müzesi ve Haydar Zade Antropoloji Müzesi, Yezd’de bulunan müze örnekleridir.