تهدید حیات وحش در قالب حیوان خانگی؛ از سمندر لرستانی تا شیر و ببر

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، در سال‌های اخیر، حیات وحش در سراسر جهان زیر فشار بی‌سابقه‌ای قرار گرفته است؛ از بین رفتن زیستگاه‌ها، فشار شکار غیرمجاز، تغییرات اقلیمی، آلودگی و گسترش انسان به داخل قلمروهای طبیعی، ستون‌های اصلی این تهدیدات‌اند. کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر روند کنونی ادامه یابد، بسیاری از گونه‌ها پیش از آنکه فرصت احیا پیدا کنند، به مرز نابودی برسند.

براساس گزارش «IUCN» که به بررسی تغییرات جمعیت گونه‌های مهره‌دار (پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستان و آبزیان) می‌پردازد، بین سال‌های 1970 تا 2020 به‌طور متوسط جمعیت گونه‌های تحت پایش 73 درصد کاهش یافته است. این بدان معناست که بسیاری از اکوسیستم‌ها اکنون در آستانه‌ی نقطه بازگشت‌ناپذیری قرار دارند.

در سطح کشورها نیز وضعیت تأمل‌برانگیز است. مناطقی مانند آمریکای لاتین و کارائیب از سرگذرانی نیز سهم بیشتری از کاهش‌ها را تجربه کرده‌اند؛ برای مثال بعضی مطالعات از افت بیش از 90 درصد جمعیت برخی گونه‌ها در آن مناطق خبر می‌دهند. کشورهای جنوب آسیا و آفریقای مرکزی هم در شمار مناطق «وضعیت قرمز» برای تنوع زیستی به شمار می‌آیند، جایی که فشار روی جنگل‌ها، کشاورزی نامتوازن، شکار و بهره‌برداری منابع طبیعی شدت گرفته است.

در ایران نیز علاوه بر چالش قطعی کاهش زیستگاه طبیعی بر اثر شهرنشینی، کشاورزی و توسعه زیرساخت‌ها، یکی از معضل‌های جدی پدید آمده است: نگهداری حیوانات وحشی به‌عنوان حیوان خانگی. میمون‌ها، مارها، سمندر  و حتی گونه‌هایی مانند شیر و ببر به‌صورت غیرقانونی یا نیمه‌قانونی تحت عنوان حیوانات خاص نگهداری می‌شوند.

این پدیده مخاطرات متعددی دارد؛ نخست آنکه وقتی حیوانی وحشی به محیطی غیرطبیعی منتقل می‌شود، احتمال تبدیل شدنش به گونه مهاجم وجود دارد و ممکن است به اکوسیستم محلی آسیب برساند یا بیماری‌های جدیدی منتقل کند. دوم آنکه شرایط نگهداری در فضای غیر حرفه‌ای اغلب نامناسب است، غذادهی نادرست، محیط کوچک، استرس و نبود امکان بروز رفتار طبیعی  و این امر به رنج و مرگ حیوان منجر می‌شود. به علاوه، وقتی حیوان به سن بلوغ می‌رسد یا جدی می‌شود، نگه‌دارنده دیگر توان حفظ آن را ندارد و ممکن است آن را رها کند یا در طبیعت آزادش سازد چیزی که برای آن حیوان و برای اکوسیستم طبیعی زیانبار است.

در رابطه با این موضوع،  دکتر مهیار مرعشی، دامپزشک و متخصص حیات وحش، در گفت‌وگو با تسنیم اظهار کرد: هر حیوانی را نمی‌توان به‌عنوان حیوان خانگی نگهداری کرد و برای این انتخاب، چند شرط اساسی باید رعایت شود. نخستین شرط، در خطر انقراض نبودن گونه است.

او توضیح داد: شوربختانه طی سال‌های اخیر در کشور شاهد نگهداری گونه در حال انقراض سمندر لرستانی در سفره هفت‌سین یا حتی به‌عنوان حیوان خانگی بوده‌ایم. این گونه ارزشمند در فهرست گونه‌های در معرض انقراض قرار دارد و به هیچ‌وجه نباید در خانه نگهداری شود.

او در ادامه افزود: شرط دوم، قابلیت کنترل بیماری‌های مشترک انسان و حیوان است. برای نمونه، نگهداری میمون رزوس در ایران رواج یافته، در حالی‌که این گونه حامل بیماری‌های خطرناک و غیرقابل کنترل متعددی است؛ یکی از مهم‌ترین آنها «هرپس ویروس» است که تاکنون هیچ واکسنی برای آن ساخته نشده است. تنها واکسنی که معمولاً به رزوس تزریق می‌شود واکسن هاری است که اساساً برای این گونه طراحی نشده و در نتیجه اثربخشی ندارد.

به گفته مرعشی، یکی از مشکلات اساسی کشور در حوزه سلامت حیات وحش، فقدان واکسن‌های اختصاصی است.

او توضیح داد: چندی پیش هنگام همکاری با سازمان دامپزشکی برای تدوین شیوه‌نامه واکسیناسیون حیات وحش، متوجه شدیم که بسیاری از واکسن‌های ضروری در ایران وجود ندارد. در برخی کشورها مانند آفریقای جنوبی، دانشگاه‌ها خود اقدام به تولید واکسن‌های خاص برای گونه‌های وحشی می‌کنند، اما در کشور ما چنین امکانی فراهم نیست و واکسن‌های اندک موجود برای گونه‌هایی چون یوزپلنگ نیز از خارج وارد می‌شود.

این دامپزشک تأکید کرد: واکسن باید ویژه گونه هدف تولید شود. او یادآور شد: در گذشته، استفاده از واکسن دیستمپر مخصوص سگ‌ها برای کفتارها، به دلیل ناسازگاری، موجب مرگ این حیوانات شد.

مرعشی درباره اهداف نگهداری حیوانات خانگی گفت: در ایران رایج‌ترین حیوانات خانگی، سگ و گربه هستند که واکسیناسیون‌شان در داخل کشور انجام می‌شود و بیماری‌های آنها تا حد زیادی قابل کنترل است. اما درباره میمون رزوس چنین شرایطی وجود ندارد. این حیوان در سنین پایین نگهداری می‌شود، اما پس از بلوغ رفتارهای تهاجمی نشان می‌دهد و دیگر قابل نگهداری نیست. در این شرایط، صاحبان رزوس یا آن را به سازمان محیط زیست تحویل می‌دهند یا در جنگل رها می‌کنند.

او رهاسازی رزوس در طبیعت را خطری جدی برای اکوسیستم‌های ایران دانست و توضیح داد: رزوس تخم پرندگان را می‌خورد و بیماری‌های خطرناکی را میان دیگر گونه‌ها منتشر می‌کند. پیش‌تر در گیلان و مازندران، همکاران ما ناچار شدند برای جمع‌آوری این گونه مهاجم از جنگل‌ها تلاش زیادی کنند.

این دامپزشک به راکون نیز اشاره کرد و گفت: راکون یکی دیگر از حیواناتی است که گاهی به‌عنوان حیوان خانگی خریدوفروش می‌شود و سپس در طبیعت رها می‌گردد. این گونه نیز به هیچ وجه حیوان خانگی محسوب نمی‌شود و باید به سازمان حفاظت محیط زیست تحویل داده شود.

وی خاطرنشان کرد: حیوانات خانگی باید در شرایط اسارت تکثیر شده باشند نه اینکه از طبیعت زنده‌گیری شوند. اما به دلیل تقاضا برای گونه‌های خاص، افراد سودجو آنها را از طبیعت خارج کرده و به شکل قاچاق می‌فروشند.

او افزود: این پدیده را حتی در مورد گربه‌سانان بزرگی مانند شیر، ببر و پلنگ نیز دیده‌ایم؛ حیواناتی که برخی تنها برای فخر فروشی یا چشم و هم‌چشمی خریداری و در خانه نگهداری می‌کنند.

مرعشی یادآور شد: مشکل مشابهی درباره لاک‌پشت گوش قرمز وجود دارد. این گونه پس از بزرگ شدن در طبیعت رها می‌شود و به لاک‌پشت‌های بومی کشور آسیب می‌زند. همچنین پرندگان شکاری نیز قربانی همین روند نادرست هستند و نگهداری آنها در خانه، جمعیتشان را در زیستگاه‌های طبیعی تهدید می‌کند.

او در پایان گفت: امیدوارم خانواده‌ها در انتخاب حیوان خانگی، عاقلانه‌تر تصمیم بگیرند. حیوانی که به خانه آورده می‌شود، باید همچون عضوی از خانواده مورد توجه قرار گیرد، نه وسیله‌ای برای سرگرمی. نگهداری گونه‌های نامناسب، علاوه بر وارد آوردن خسارت سنگین به حیات وحش کشور، بیماری‌های خطرناکی را به انسان منتقل می‌کند که گاه مهارشدنی نیست.

انتهای پیام/