گلستان زیر سایه رواناب‌های خطرناک/ چرا مدیریت شهری با یک بارندگی غافلگیر می‌شود؟
بهره‌گیری از راهکارهای مبتنی بر فناوری‌های نوین مانند سقف‌های سبز، سیستم‌های جمع‌آوری آب باران و چاه‌های جاذب، ضمن کاهش رواناب، به تغذیه سفره‌های زیرزمینی و حفاظت از محیط زیست کمک می‌کند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از گرگان، افزایش رواناب سطحی در شهرهای استان گلستان، علاوه بر عوامل طبیعی نظیر شدت بارندگی و تغییرات اقلیمی، به شدت تحت تأثیر ساختارهای شهری و میزان پوشش‌های غیرقابل نفوذ قرار دارد. سطح گسترده آسفالت، بتن و سایر پوشش‌های غیرقابل نفوذ، نفوذ آب به سفره‌های زیرزمینی را محدود کرده و بدین ترتیب رواناب سطحی به شدت افزایش می‌یابد. این روند نه تنها باعث آبگرفتگی معابر و ایجاد اختلال در زندگی شهری می‌شود، بلکه می‌تواند به آلودگی منابع آبی و تخریب زیست‌بوم‌های آبی منجر شود. بنابراین، کاهش رواناب شهری نیازمند رویکردی چندجانبه است که در آن هم مدیریت ساختار فیزیکی شهر و هم مدیریت منابع آب با هماهنگی کامل انجام شود.
از دیدگاه مهندسی و مدیریت شهری، طراحی سیستم‌های زهکشی و دفع رواناب‌های سطحی به تنهایی قادر به پاسخگویی به چالش‌های رواناب نیست؛ زیرا افزایش ظرفیت شبکه‌های فاضلابی هزینه‌های بسیار بالایی در پی دارد و گاه امکان اجرایی شدن ندارد. به همین دلیل، رویکردهای مبتنی بر کاهش تولید رواناب در مبدا و افزایش نفوذپذیری سطوح، اهمیت بسزایی یافته‌اند. بهره‌گیری از فناوری‌هایی نظیر سقف‌های سبز، سیستم‌های جمع‌آوری و استفاده مجدد از آب باران، پوشش‌های نفوذپذیر در معابر و ایجاد چاه‌های جذبی، نه تنها بار اقتصادی کمتری دارند، بلکه به تقویت منابع آب زیرزمینی و کاهش آلودگی‌های ناشی از رواناب نیز کمک می‌کنند.
اجرای سیاست‌های جامع مدیریت یکپارچه منابع آب، بخصوص در استان گلستان که دارای تنوع جغرافیایی و هیدرولوژیکی است، مستلزم همکاری بین بخشی و مشارکت فعال مردم است. توسعه قوانین و مقررات مرتبط با احداث ساختمان‌ها و فضاهای شهری با رویکرد کاهش رواناب، اعطای تسهیلات به پروژه‌های دوستدار محیط زیست، و فرهنگ‌سازی برای رفتارهای پایدار آبی می‌تواند نقش کلیدی در پیشگیری از بروز بحران‌های سیل و آبگرفتگی‌های شهری داشته باشد. در نهایت، تلفیق دانش فنی، ظرفیت‌های مالی و اراده جمعی به عنوان ستون‌های اصلی تحقق شهرهای مقاوم در برابر رواناب و تغییرات اقلیمی شناخته می‌شود. سیدمحسن حسینی، کارشناس مسائل آب در یادداشتی به راهکارهای کاهش رواناب در شهرهای استان گلستان پرداخته است که در ادامه می‌خوانید:
همه ساله و چندین بار در هرسال، با بارش شدید باران که عمدتا ناشی از اثرات تغییرات اقلیمی بوده و با روند فعلی دستکاری انسان در اتمسفر - با افزایش گازهای گلخانه‌ای- در حال تشدید است، شاهد ایجاد رواناب‌های مزاحم و یا خطرناک در معابر شهری استان هستیم.
از دلایل اصلی این امر، صرفنظر از شدت و مدت بارش، سطح عایق زیاد در شهرهای استان است که در اثر آن نفوذ آب به آبخوانهای زیرزمینی به شدت کاهش می‌یابد و نتیجه آن افزایش چند برابری رواناب ناشی از بارندگی در مقایسه با اراضی طبیعی است.
افزایش رواناب در شهرها مشکلاتی را برای شهروندان به وجود میآورد که اختلال در رفت و آمد و آبگرفتگی معابر، واحدهای اداری، مسکونی و تجاری از جمله آنهاست و در زمان شدت بارندگی نیز با تبدیل خیابانها به مسیر سیلاب، عملا خسارتهای زیادی به شهرها و شهروندان وارد می‌شود.
برای پیشگیری از این خسارتها، معمولا طراحان شهری در زمان تهیه طرح‌های توسعه و عمران شهری، به ابعاد جداول هدایت و دفع آب‌های سطحی توجه کرده و سعی می‌کنند شبکه زهکشی شهری را با سطح مقطع بالاتر طراحی و اجرا کنند که این خود موجب افزایش هزینه‌های شهری شده و در مواردی نیز امکان اجرا با محدودیت مواجه است.
علاوه بر مقدار جریان آب سطحی در زمان بارندگی، کیفیت آن نیز مورد توجه است. رواناب جاری شده در محدوده شهری با توجه به انواع آلاینده‌ها در مسیر خود، همراه خود مقدار زیادی آلودگی حمل می‌کند و این آب آلوده نهایتا به اراضی و رودخانهها راه می‌یابد و موجب تخریب محیط زیست می‌شود.
استان گلستان دارای 36 شهر و جمعیت شهرنشین بالغ بر 1.2 میلیون نفر است. شهرهای استان به دلیل نزدیکی به هم، بر شهرها و روستاهای پایین دست خود هم اثر میگذارند و در زمان وقوع بارش، در مدت زمان کمی، رواناب با دبی بالا در معابر شهری به راه افتاده و مشکلات زیادی را به وجود میآورد.
یکی از راهکارهای حل و یا تخفیف این مشکل، کاهش رواناب از مبدا و یا از نیمههای راه است، که یکی از حلقه‌های زنجیره مدیریت یکپارچه منابع آب به شمار می‌رود. مبنای این راهکار این است که قبل از اینکه رواناب جاری شود و یا در نیمه راه خود، به نحوی حذف شده و به رواناب سطحی تبدیل نشود.
در این راستا پیشنهادهایی چند برای متولیان شهرسازی استان و نیز شهرداران ارائه می‌شود که امید است مورد توجه قرار گیرد. این راهکارها نه تنها از مشکلات رواناب‌های شهری میکاهد، بلکه به اهداف دیگری مانند تغذیه سفره‌های زیرزمینی و کاهش آلودگی منابع آب نیز توجه دارد که رسیدن به اهداف مدیریت یکپارچه منابع آب را تسهیل می‌کند.
- سطوح وسیعی از محدوده شهرها متعلق به فضای اشغال شده توسط بام واحدهای اداری، مسکونی، آموزشی و تجاری است. هدایت آب باران خارج شده از ناودان ها و ذخیره در مخازن به منظور آبیاری فضاهای سبز و مصارف دیگر از روشهای کاهش رواناب شهری است. نمونههایی از این روش در استان گلستان تحت عنوان «لاری» قدمت طولانی دارد.
- تبدیل پوشش غیرقابل نفوذ حیاط واحدهای مسکونی، اداری، آموزشی و تجاری، به پازلهای نفوذپذیر و یا سنگریزههای مناسب، کاهش رواناب را به دنبال دارد.
- حفر چاه‌های جاذب رواناب ناشی از بارندگی در مجتمع‌های تجاری، آموزشی، مسکونی و اداری، موجب می‌شود آب باران به جای روان شدن، در این چاهها به دام افتاده و آبخوانها را تغذیه کند. رعایت مسائل ایمنی در حفر و نگهداری این چاهها ضروری است.
- پیادهروها نیز سطوح غیرقابل نفوذی هستند که روانابی با جریان بالا تولید می‌کنند. شیببندی پیادهرو برای هدایت رواناب جاری شده، به فضای سبز موجود در آنها، از راهکارهای کاهش رواناب شهری به شمار میآید. همچنین کاهش سطوح نفوذ ناپذیر پیادهروها، با استفاده از پازل خشکه کار که بر روی بستری از ماسهبادی فرش می‌شود و بین هر دو قطعه، فضایی خالی وجود دارد که با ماسه و یا پوشش گیاهی پر می‌شود و به آب اجازه می‌دهد به جای روان شدن، از خلال سطح مفروش نفوذ کند، راهکار دیگری در کاهش رواناب به شمار می‌رود.
- سطح خیابانها تا 25 درصد از سطوح غیرقابل نفوذ محدوده شهری را تشکیل می‌دهد که منبع بزرگی از سیلابها را در سطح شهر به وجود میآورد. با اصلاحات هندسی در خیابانها از جمله آن که بلوارهای وسط خیابان و فضای سبز کنار خیابان پایینتر از سطح خیابان ساخته شوند، بخشی از رواناب‌های سطحی به این سطوح هدایت شده و نفوذ می‌یابد و مانع از انباشته شدن سیلابها شده و در آبیاری فضای سبز نیز صرفه جویی به عمل میآید.
- در شهرهایی مانند گرگان که دارای قنوات متروکه متعدد است، هدایت بخشی از رواناب‌های خیابانها به این قنوات، کاهش رواناب شهری و تغذیه سفره‌های زیرزمینی را به دنبال دارد.
- در شهرهای کوهپایه ای که بر روی مخروط افکنه‌ها ایجاد شده، بدلیل نفوذپذیری زیاد زمین، می‌توان با حفر چاه‌های جاذب در مسیر جداول هدایت آب‌های سطحی، بخشی از رواناب را به جای هدایت، به نفوذ وادار کرد.
بخشی از این پیشنهادها نیازمند منابع مالی توسط دولت و شهرداریها نیست بلکه با پیش بینی در طرح‌های توسعه و عمران شهرها و وضع برخی مقررات مانند شرایط پایان کار ساخت و ساز و یا اعطای تسهیلات قابل دسترسی است و برخی از راهکارها، میزان هزینه‌های عمرانی و جاری شهری مانند ساخت جداول عریض و عمیق هدایت و دفع آب سطحی را کاهش هم می‌دهد. لازم به ذکر است که اجرای هر یک از راهکارهای ارایه شده نیازمند بررسی، مطالعه و طراحی ویژه در محل اجرای خود است.
ذکر این نکته ضروری است که باران، سیل و استان گلستان، همراهی تاریخی با یکدیگر دارند و چنانچه همزیستی مسالمتآمیز با سیل در شهرها و مدیریت یکپارچه منابع آب در دستور کار مدیران و کارشناسان و عموم شهروندان قرار گیرد، شهرهایی به مراتب امنتر و زیباتر خواهیم داشت.
انتهای پیام/
